ცხოვრება და ღვაწლი

უნგრო-ვლახეთის მიტროპოლიტის

წმინდა მღვდელმოწამე ანთიმოზ ივერიელისა

(+1716) ხს. 13 (26) ივნისი

 

სიბრძნითა საღმრთოითა საკვირველად აღვსილ-იყავ რაი ფიცხელსა მას ღუაწლსა შინა, სახარებისა მადლითა განანათლე რუმინთა ქუეყანაი, წმიდაო დიდო მღდელმთავარო ანთიმოზ, და ივერიელსა უწოდდი რაი თავსა თვისსა, ვითარცა მწყემსმან კეთილმან, სული თვისი დასდევ სამწყსოისათვის შენისა, და წამებისა სისხლითა განშუენებულიმან მოიღე ღმრთისა მიერ მადლი მოსავთა შენთა ხსნისა და შეწევნისაი.

 

მართლმადიდებელი ეკლესიის ისტორიას არ ახსოვს, რომელიმე ერს სხვა ეროვნების კაცი ეღიარებინა თავის სულიერ წინამძღოლად. რუმინეთის ეკლესიის დიდი წმინდანი, რუმინელი ხალხის სულიერი მწყემსი – უნგრო-ვლახეთის (რუმინეთის) მიტროპოლიტი ანთიმოზ (ანთიმ) ივერიელი. რუმინულ კულტურულ სივრცეში მისი როლი და მნიშვნელობა უზარმაზარია – იგი აღიარებულია რუმინულ ენათმეცნიერებაში ლიტურგიული და კლასიკურ-ლიტერატურული ენების ერთ-ერთ მთავარ დამფუძნებლად, საეკლესიო სამართალშემომქმედ-ჰომილეტად, უბადლო რიტორად და მქადაგებელად, განათლებისა და სასტამბო საქმის ორგანიზატორად, კლასიკური, აღმოსავლური და ევროპული ენებიდან დახვეწილი თარგმანების ავტორად, რუმინული სალიტერატურო და საეკლესიო ენის რეფორმატორად, ეკლესია-მონასტრების ქტიტორად, დახვეწილი გემოვნების ხუროთმოძღვარ-კალიგრაფად, სასულიერო სკოლებისა და რუმინეთში პირველი საჯარო ბიბლიოთეკის დამაარსებელად, თუმცა წმინდა ანთიმოზ ივერიელის მოღვაწეობა არ შემოისაზღვრებოდა მხოლოდ წმინდა სამოძღვრო, მთარგმნელობითი ან სასტამბო საქმიანობით. მართლმადიდებლური საეკლესიო კანონიკის ღრმა მცოდნე ანთიმოზი გვევლინება, როგორც აქტიური პოლიტიკური მოღვაწე და შორსმჭვრეტელი მოაზროვნე. რუმინელი ხალხი მას თავის წმინდანად, თავდადებულ პატრიოტად და კულტურის მოამაგედ მიიჩნევს. ცნობილი ფრანგი მეცნიერი ე. პიკო წერს: საქართველოს წიაღიდან გამოსულმა, გვიჩვენა იშვიათი მაგალითი რუმინული პატრიოტიზმისა. საქართველოს დამოუკიდებლობა, საზღვარგარეთის ქვეყნებიდან, რუმინეთმა პირველმა აღიარა, ხოლო ანთიმოზ ივერიელი პირველი ქართველია, რომელიც საზღვარგარეთ იქნა წმინდანად შერაცხილი.

წმინდა ანთიმოზ ივერიელის ერისკაცობის დროინდელი ცნობები სამწუხაროდ ძალიან მწირია. ცნობილია, რომ იგი სამცხე-საათაბაგოს მკვიდრი მესხი იყო, სავარაუდოდ ხურციძეთა წარჩინებული ფეოდალური საგვარეულო ოჯახიდან (XVI საუკუნემდე ხურსისძენი იყვნენ). რუმინეთში მოძიებული ცნობებით დადგინდა, რომ იგი დაიბადა 1650 წელს მესხეთში, სოფელ უდეში, სადაც რუმენითის საელჩოს ინიციატივით 2005 წლიდან აღინიშნება მისი დღესასწაული. მისი საერო სახელი ანდრია იყო, დედამისს მარია (მარიამი), და მამას – იონა (ივანე) რქმევია, და როგორც თვითონ მიუთითებს, ივერთა მხრიდან იძულებით იყო გადახიზნული. იგი 16 (სხვა ცნობით 24) წლისა კავკასიელმა მთიელებმა შეიპყრეს და სტამბოლის მონათა ბაზარზე გასაყიდად გაიყვანეს.

ტყვეებით ვაჭრობამ საქართველოს უდიდესი ზიანი მოუტანა. ყოველწლიურად ჩვენი ქვეყნიდან 10-12 ათასი ადამიანი გაჰყავდათ გასაყიდად. XVI-XVIII ს.ს. განმავლობაში კი გაყიდულ ქართველთა რიცხვმა თითქმის 5 მილიონამდე მიაღწია. ბედს დამორჩილებულები ტყვეები იმასღა ფიქრობენ, ნეტავი ვინმე ღვთისნიერმა გვიყიდოსო. ამ მხრივ ჭაბუკ ანდრიას ბედმა გაუღიმა – .კონსტანტინოპოლის ბაზარს ათვალიერებს დოსითეოს, პატრიარქი იერუსალიმისა (მაშინ საპატრიარქო სტამბოლში იყო). ერთგან ხეში გამოკვეთილ უმშვენიერეს ვაზის ჩუქურთმას ჰკიდა თვალი და გაშეშდა. გამყიდველს ჰკითხა, – ვისი ნახელავიაო. ჩემი მონისო, – მიუგო თურქმა და იქვე მჯდომ ყმაწვილზე მიუთითა. რა გქვია და სადაური ხარ? – ჰკითხა დოსითეოსმა ახალგაზრდას. მღვდელმთავარს თავი მოუდრიკა ჭაბუკმა – ქართველი ვარ, ანდრია მქვიაო. თუმცა კი ძვირი დაუფასა თურქმა, მღვდელმთავარმა მაინც იყიდა მისგან ქართველი მონა. როგორც შემდგომში მისი მოწაფე და მეგობარი მიხაი იშტვანოვიჩი წერს: ანთიმოზი გაიყიდა, როგორც ძვირფასი მარგალიტი, ანუ მაშინ როცა საქართველოდან იქნა გატაცებული და გაყიდული ტყვეთა ბაზარზე, იმ დროისთვის ის უკვე იყო ზრდასრული, დიდი კულტურისა და განათლების მქონე ადამიანი, ამიტომაც ის იყო გაყიდული არა სხვა ტყვეებთან ერთად საბითუმო ფასში, არამედ ცალკე და გასაკუთრებით ძვირფას ფასში. თუმცა სავარაუდოდ ის თავადური წარმოშობისა უნდა ყოფილიყო, რადგან მას რომ კარგი განათლება არ ჰქონოდა მიღებული, ასე ადვილად ვერ დაეუფლებოდა ამდენ ენასა და ხელოვნების დარგებს და მესტამბეობასაც ვერ აიყვანდა ხელოვნების ასეთ სიმაღლეზე.

ჭაბუკმა ანდრიამ თავიდანვე სწავლისადმი დაუოკებელი მისწრაფება გამოავლინა. მოკლე ხანში მან აითვისა (ან დახვეწა) საღმრთისმეტყველო და საერო ლიტერატურა, ფილოსოფია, რიტორიკა, ხელოვნება. ყმაწვილი სრულყოფილად დაეუფლა ბერძნულ, არაბულ და თურქულ ენებს. გამოამჟღავნა იშვიათი უნარი ძერწვისა, ქვასა და ხეზე მკვეთელობისა, ოქრომჭედლობისა, მხატვრობისა, კალიგრაფიისა და ხუროთმოძღვრებისა. იყო მინიატურისტი – იმ დროისთვის ხელოვნების სფეროში ენციკლოპედიური ცოდნით შეიარაღებული ადამიანი. ანთიმოზი პატრიარქს თანაშემწედ ჰყავდა. მას წერილების შედგენასა და თარგმნაში ეხმარებოდა. იერუსალიმის პატრიარქი დოსითეოს II ნოტარა (1669-1709), იყო ფრიად ენერგიული მოღვაწე, თავგამოდებით ებრძოდა კათოლიკეებს, აკავშირებდა მართლმადიდებლებს, მოგზაურობდა და აგროვებდა შეწირულობას, ისტუმრებდა ვალებს. ამ პატრიარქთან ანდრიამ 23 წელი გაატარა და მის მიერვე აღიკვეცა ბერად იერუსალიმის მაცხოვრის აღდგომის ტაძარში და ეწოდა ახალი სახელი – ანთიმოზი, ხოლო მღვდელ-მონაზვნად კურთხევის შემდეგ იგი მოღვაწეობას აგრძელებს იმავე ტაძრის წინამძღვრის თანაშემწედ. გარკვეული დროის შემდეგ მას იერუსალიმიდან აგზავნიან მოლდოვეთში, ქ. იასთან ახლოს მდებარე მონასტერ ჩეტაცუიაში, სადაც დაემოწაფა წინამძღვარს, მღვდელმონაზონ მაკარის და მისგან ისწავლა რუმინული და სლავური ენები. მღვდელმონაზონ მაკარი იყო რუმინეთში წმინდა ანთიმოზის პირველი სულიერი მოძღვარი.

1682-1683 წ.წ. იერუსალიმის პატრიარქი დოსითეოზ ნოტარა მოსკოვში ხანგრძლივი მოგზაურობის შემდეგ ბრუნდება ქ. იასში, სადაც მამა ანთიმოზი მალევე ხდება მონასტრის წინამძღვარი, ხოლო 1689 წ. პატრიარქს გადაყავს უნგრო-ვლახეთში ქ. ბუზეოს ეპიკოპოს მიტროფანესთან, მესტამბეობის სასწავლებლად. მამა მიტროფანე მისი სულიერი მამა გახდა, რადგან მოსახსენებელში იგი ჯერ იხსენებს თავის მშობლებს და შემდეგ სულიერ აღმზრდელებს: მღვდელმონაზონ მაკარის და ეპიკოპოს მიტროფანეს. ანთიმოზი ამ ანდერძში არ იხსენებს იერუსალიმის პატრიარქს, დოსითე ნოტარას, როგორც მის კეთილისმყოფელს, რომლის მიმართაც ექნებოდა მადლიერების გრძნობა, სავარაუდოა რომ დაინახა ბერძენი მღვდელთმთავრების სიხარბე, რომლებიც ცდილობდენ გაეძარცვათ რუმინეთის ეკლესიის ეკლესია-მონასტრები. როგორც ჩანს ანთიმოზი დაიღალა ბერძნების ცბიერებით. თუმცა მან მაინც გამოხატა დოსითეს მიმართ მადლიერება, რადგან დაბეჭდა მისი დაწერილი აპოლოგეტიკური შინაარსის წიგნები, სადაც დაცული იყო მართლმადიდებლური ეკლესიის სწავლება კალვინიზმისა და კათოლიციზმის შესახებ.

რუმინეთი ისტორიულად სამ ოლქად იყოფა: ვლახეთი (სამხრეთი), მოლდოვა (აღმოსავლეთი) და ტრანსილვანია (ჩრდ-დასავლეთი). ამ მიწების ისტორია სხვადასხვაგვარად ვითარდებოდა.

VIII ს-ის ბოლოს ვლახეთი შევიდა I ბულგარული სამეფოს შემადგენლობაში. მისი ეკლესია დაემორჩილა ბულგარეთის ეკლესიის კანონიკურ ხელისუფლებას (ოქრიდის, შემდეგ კი ტირნოვოს საპატრიარქოს). დაახლოებით 1324 წ. ვლახეთი დამოუკიდებელი სახელმწიფო გახდა. 1359 წ. ვლახეთის ვოევოდა ნიკოლაი-ალექსანდრე I-მა მიაღწია კონსტანტინოპოლის პატრიარქის თანხმობას, რომ მისი სამთავროს ეკლესია სამიტროპოლიტო ავტონომიის რანგში აემაღლებინა, რომელსაც ექნებოდა უფლება, დამოუკიდებლად აერჩია და გაესამართლებინა თავისი მიტროპოლიტები. ეს კი ავტოკეფალიის ტოლფასი იყო. XV ს-ის დასაწყისში ვლახეთმა აღიარა თურქეთის სულთნისადმი ვასალური დამოკიდებულება.

მოლდოვა, რომელიც მოიცავს ტერიტორიას აღმოსავლეთ კარპატებსა და მდ. დნესტრს შორის, X ს-დან კიევის რუსეთის გავლენის სფეროში მოექცა. XII ს-ის ბოლოს, ყივჩაღებისა და პაჭანიკების შემოჭრის შემდეგ აქ სლავური მოსახლეობა გაქრა. XIII ს-ის ბოლოსა და XIV ს-ის დასაწყისში მოლდოველებმა თათარ-მონღოლების უღელი გადააგდეს, და 1359 წ. წარმოიქმნა დამოუკიდებელი მოლდავეთის სამთავრო. მის შემადგენლობაში შევიდა ბუკოვინა. XIV ს-ის მიწურულს შეიქმნა მოლდოვის სამიტროპოლიტო კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს შემადგენლობაში (1386 წ. იხსენიება). 1456 წ. მოლდოველმა მთავრებმა აღიარეს თურქეთის სულთნისადმი ვასალური დამოკიდებულება. მოლდოვა და ვლახეთი დიდი ხნის განმავლობაში ინარჩუნებდნენ თავიანთი მმართველის არჩევის უფლებას, მაგრამ XVI ს-ის დასაწყისიდან სულთანი თვითონ ნიშნავდა მმართველებს. ამავე დროს, მართლმადიდებელი ეკლესია ინარჩუნებდა უფლებას, დაუბრკოლებლად აღესრულებინა ღვთისმსახურება, აეშენებინა ახალი ტაძრები და დაეარსებინა მონასტრები, მოეწვია საეკლესიო კრებები, გამოეცა ქრისტიანული ლიტერატურა. ხელშეუხებელი რჩებოდა საეკლესიო საკუთრება. ყოფილი სამთავროს დასავლეთი ნაწილი დღეს მოქცეულია რუმინეთის შემადგენლობაში, აღმოსავლეთი წარმოადგენს თანამედროვე მოლდოვის რესპუბლიკას, ხოლო ჩრდ. და სამხრ. ნაწილები ეკუთვნის უკრაინას. მოლდოვის ავტონომია არსებობდა XIV ს-იდან 1859 წლამდე, მანამ სანამ ვლახეთის სამთავროსთან გაერთიანდებოდა, მოგვიანებით ამ სამთავროს მანამდე ავსტრო-უნგრეთის იმპერიის შემადგენლობაში მყოფი რუმინული მხარეც, ტრანსილვანიაც შეუერთდა და რუმინეთის სამეფო ჩამოყალიბდა.

რუმინეთის მთავარი კონსტანტინე ბრანკოვიანუ (1688-1714 წწ.) დიდ მატერიალურ დახმარებას უწევდა ბერძნულენოვან კონსტანტინეპოლის; ალექსანდრიის; იერუსალიმის; არაბულენოვანი ანტიოქიისა და ასევე სლავური ბულგარეთისა და სერბეთის ეკლესიებს. იგი დიდი დამცველი და ამაღორძიანებელი იყო ქრისტიანული კულტურისა, და დიდი მხარდამჭერი მართლმადიდებელი ეკლესიისა, და როდესაც ვლახეთში კულტურული რეფორმების გატარება მოინდომა, ერთ-ერთ ძირითად მიმართულებად ბეჭდვითი საქმის განვითარება დასახა და ბეჭდვითი საქმის, ხატვისა და გრავირების დიდი მცოდნე (მ. როლერი) მღვდელ-მონაზონი ანთიმოზ ივერიელი მოიწვია, რათა სასტამბო საქმე აეღორძინებინა. დაახლოებით 1690 წელს წმინდა ანთიმოზი ბუქარესტში ჩავიდა. და მიტროპოლიტ ვარლამის მიერ დაარსებულ სტამბაში ოსტატად დაიწყო მუშაობა. მან კარგად შეისწავლა რუმინული ენა და საეკლესიო სლავური.

იმ დროს ვლახეთში ბერძნულმა ენამ რუმინული თითქმის გააძევა ეკლესია-მონასტრებიდან. საეკლესიო სამსახური ან ბერძნულ ენაზე წარმოებდა, ან სლავურზე. ეს კი მოსახლეობის დიდი ნაწილისათვის პრობლემას წარმოადგენდა უცხო ენათა უცოდინრობის გამო. წმ. ანთიმოზს სურდა, რომ ხალხისათვის გასაგები ყოფილიყო ღმრთისმსახურების, წირვის, საიდუმლოებებისა და საეკლესიო წესების შინაარსი. ამიტომაც ითავა და აღასრულა კიდეც დიდი ჩანაფიქრი – მან პირველმა გადათარგმნა და დაბეჭდა სასულიერო (ლიტურგიკული) წიგნები რუმინულ ენაზე. ამით მან ყველას დაანახა, რომ რუმინულ ენას ძალუძდა მთელი სიზუსტით, და სიღრმით გადმოეცა უცხოენოვანი ტექსტი.

წმინდა ანთიმოზი 1694 წელს ბეჭდავს პირველ წიგნს რუმინულ ენაზე, ესაა დავითნი”. ამავე წელს იგი წინამძღვრად დანიშნეს ბუქარესტიდან 37 კმ-ით დაშორებულ სნაგოვის ტბაში მდებარე კუნძულზე დაფუძნებულ სნაგოვოს მონასტერში. მან ეს ნახევრად დანგრეული მონასტერი აღადგინა და საფუძველი ჩაუყარა ახალ სტამბას და შეგირდებიც გაიჩინა. მან დაიწყო სხვადასხვა ენებზე წიგნების ბეჭდვა, ტოპოგრაფიული სკოლაც კი გაიხსნა. მამა ანთიმოზი პარალელურად სასულიერო მსახურებასაც განაგრძობდა, როგორც მონასტრის იღუმენი. იგი აქაც გამოსცემს წმინდა სახარებას რუმინულ ენაზე, ხოლო შემდეგ ბერძნულ-რუმინული ლიტურგია და ფსალმუნიც გამოსცა გრავიურებითა და სათანადო გაფორმებით. შემდეგ გადათარგმნა, დაბეჭდა და გაავრცელა ყველაზე მნიშვნელოვანი წიგნები მღვდელთმსახურთათვის – კონდაკი და კურთხევანი, და მედავითნეებისათვის გამოსადეგი წიგნები – ჟამნი; პარაკლიტონი; ტრიოდიონი, ზატიკი, და სადღესასწაულო თვენი, ხოლო მისი დაბეჭდილი 640-გვერდიანი სადღესასწაულო” იმდენად შესანიშნავად არის შესრულებული, რომ სპეციალისტთა ერთსულოვანი აზრით – ბეჭდვითი ხელოვნების უბრწყინვალესი ნიმუშია. გარდა სალიტურგიო წიგნებისა იგი ბეჭდავდა სამოძღვრო ანუ საეკლესიო სასწავლო წიგნებსაც – მაგ ქრისტიანული მოძღვრება ანუ სწავლება მღვდელთათვის ასევე საეკლესიო სწავლება ანუ კატეხიზმო, რომელიც განკუთვნილი იყო როგორც სასულიერო, ისე საერო პირთათვის და მღვდლებს ურიგდებოდა უსასყიდლოდ.

1697 წელს ტრანსილვანია ჰაბსბურგებმა დაიმორჩილეს. ამის შემდეგ, 1700 წელს, მართლმადიდებელი მიტროპოლიტი ათანასე, სამღვდელოების ერთ ნაწილთან ერთად, შევიდა რომის კათოლიკურ ეკლესიასთან უნიაში. სამღვდელოებისა და მრევლის ნაწილი ცბიერებით გადაიყვანეს კათოლიციზმზე. ასე გაჩნდა ეგრეთ წოდებული გრეკო-კათოლიციზმი. მართლმადიდებლობის ერთგული რუმინელები კი მღვდლებს სერბი ეპისკოპოსებისგან ღებულობდნენ, რომლებიც ავსტრიის ტერიტორიაზე იმყოფებოდნენ. (1783 წელს მართლმადიდებლური ეპარქია აღდგა. იგი შევიდა კარლოვაცის სამიტროპოლიტოს შემადგენლობაში). ცნობილია, რომ მამა ანთიმოზი სამოძღვრო ეპისტოლეებს უგზავნიდა ტრანსილვანიაში მცხოვრებ მართლმადიდებელ სასულიერო პირებს და მრევლს. მან დაბეჭდა 800 გვერდიანი წიგნი სათაურით სიხარულის ტომი, სადაც მხილებული იყო კათოლიკური ეკლესიის მცდარი სწავლებანი.

1698 წელს ვლახეთს ეწვია ანტიოქიის პატრიარქი ათანასე და ვლახეთის მთავარს დახმარება სთხოვა არაბულ და ბერძნულ ენებზე სალიტურგიო წიგნების გამოცემაში. კონსტანტინემ ეს საქმე წმინდა ანთიმოზს დაავალა, მანაც ჩვეული გულმოდგინებით დაამზადა არაბული შრიფტი და 1701 წელს დაბეჭდა არაბული და ბერძნული სალიტურგიო წიგნები და უსასყიდლოდ დაურიგდათ ანტიოქიის საპატრიარქოს მართლმადიდებელ არაბებს.

ანტიოქიის პატრიარქი წმინდა ანთიმოზ ივერიელის ღვაწლზე ამბობდა: რა შეგვიძლია მივცეთ მას ასეთი დიდი წყალობის ნაცვლად, როგორ დავაფასოთ სათანადოდ მისი ამაგი ჩვენ, ღარიბ-ღატაკებმა, როგორ მივუზღოთ სამაგიერო ასეთი განძისთვის?” ვლახეთში არაბულ-ბერძნულ ენებზე კონდაკისა და ჟამნის დაბეჭდვის შემდეგ მის მიერ დამზადებული არაბული შრიფტი გამოიყენეს სირიაში, სადაც ქალაქ ჰალაბში შეიქმნა პირველი ეროვნული სტამბა არაბეთში, და ამით საფუძველი დაედო ქრისტიანული წიგნების ბეჭდვას აღმოსავლეთში. მისი უშუალო ხელმძღვანელობითა და ავტორობით დაიბეჭდა: 66 თავი ბერძენთა თვითმპყრობელის ბასილი მაკედონელის შეგონებათა, ორ ენაზე, ბერძნულსა და რუმინულზე დაბეჭდილი სახარება, რომელიც ანთიმოზის მიერ საუცხოო ორნამენტებითაა  შემკული; დავითნი (რუმინულ ენაზე), ღვთისმსახურების წესი 21 მაისს, დღესა წმინდათა განდიდებისა, ანთოლოგიონი (ბერძნულ ენაზე), ქრისტიანული სწავლებანი (რუმინულად), კონდაკი (ბერძნულ და არაბულ ენებზე), ჟამნი (ბერძნულ-არაბულად) სლავური გრამატიკა, აღმოსავლეთის ეკლესიის დოგმების შესახებ (რუმინულად), ორთოდოქსალური აღსარება (ბერძნულად), ლოცვანი (ბერძნულად), ათონის მთის სამლოცველო (ბერძნულად) და სხვ. ყოველივე ამის სულისჩამდგმელი, ორგანიზატორი და ამაგდარი იყო საქართველოდან გადახვეწილი ოსტატი, რომელიც ყველგან ხაზს უსვამდა თავის წარმომავლობას და აღნიშნავდა, რომ ძირით ქართველი იყო, თუმცა მის მეორე სამშობლოდ, თურქთა უღელქვეშ დატანჯული ვლახეთი ქცეულიყო. მის მიერ არაბულად დაბეჭდილ ჟამნში ვკითხულობთ: დაიბეჭდა ბუქარესტსა უნგრო-ვლახეთისასა, ხელითა ანთიმოზ მღვდელ-მონაზვნისათა, ძირად ქართველისა (არაბულად გურჯი) წელსა 1702 ქრისტესით. ასევე იგი მოხსენიებულია მის მიერ გამოცემულ ბერძნულ-არაბულ კონდაკშიც, ხოლო წიგნებზე დართული მოკაზმულობაში, აგრეთვე ბუქარესტში აგებული ტაძრის (ანთიმოზის მონასტერი) მთავარ კარსა და სარკმელებში, კოზიის მონასტრის მოხატულობაში აშკარად შეიმჩნევა ქართული ორნამენტების კვალი. წმინდა ანთიმოზის მოღვაწეობამ დიდი გავლენა მოახდინა რუმინული კულტურის არაერთი დარგის განვითარებაზე.

1702 წ. წმინდანმა სნაგოვის სტამბა დატოვა და ბუქარესტში გადმოვიდა, ხოლო 1703 წელს გამოსცა ბერძნულიდან რუმინულ ენაზე თარგმნილი ბიბლია . 1705 წ. მას ირჩევენ რიმნიკის ეპისკოპოსად, კათოლიკური ეკლესიის მხარდაჭერისთვის გადაყენებული ილარიონის ნაცვლად. (ვლახეთის მმართველმა ყველაზე ღირსეულად ანთიმოზი სცნო ამ თანამდებობაზე) ეპისკოპოსად დადგენის შემდეგ მეუფე ანთიმოზმა სნაგოვოდან რიმნიკში ჩამოიტანა სასტამბო მოწყობილობა, მოაწყო სტამბა, და მოამზადა ნიადაგი, რომ მთელ რუმინეთში – არდეალში, მოლდავეთში და მუნტენიაში საეკლესიო სამსახური ყოფილიყო ხალხისათვის გასაგებ – რუმინულ ენაზე. ამიერიდან მის გამოცემულ საეკლესიო წიგნებს ჰქონდა წარწერა ანთიმოზ ივერიელი – რიმნიკის ეპისკოპოსი”.  

განუზომელია ანთიმოზ ივერიელის ღვაწლი თბილისში ქართული სტამბის მოწყობის საქმეში. ქართლის მეფე-პოეტმა ვახტანგ VI დახმარება სთხოვა იერუსალიმის პატრიარქს ქრიზანტ ნოტარას (1707-1731) სტამბის მოწყობისათვის. მან კი ქართველთა მეფის თხოვნა გადაუგზავნა რუმინეთში ანთიმოზ ივერიელს, ხოლო მან  თავი გადასდო ამ საქმისათვის. ყველანაირი ტექნიკა და მასალა (უკვე დაბეჭდილი ოდიკები, სხვადასხვა ხატებისა და ორნამენტების სპილენძის მატრიცებთან ერთად, რაც იმას ნიშნავს, რომ ქართულენოვან სტამბაზე, სანამ საქართველოში გამოგზავნიდა, ვლახეთში ბეჭდავდა ქართულ ოდიკებს და უკვე იყენებდა სპილენძის მატრიცებს, შედარებით ადვილად ცვეთადი ტყვიისა და კალის ნაცვლად) გაუგზავნა ბრინკოვიანუს შემწეობით და საქართველოში წარგზავნა თავისი ყველაზე დახელოვნებული და იმ დროისათვის უკვე სახელგანთქმული მესტამბე მიხაი (მიხეილ)სტეფანეს ძე იშტვანოვიჩი.

საქართველოს მომავლისათვის მზრუნველმა ვახტანგ მეექვსემ მოთარეშე მტრებისა და შინაურ მოღალატეთა წინააღმდეგობისა თუ სხვა მრავალ რთულ დაბრკოლებათა მიუხედავად შრომითა ფრიადითა და წარგებითა მრავალთა საფასეთა 1707-1708 წლებში თბილისში ათოთახიანი სახლი ააგო, რომელსაც მაშინ ზოგი  წიგნის ქარხანას, ზოგი სტამბის სახლს უწოდებდა და მესტამბეთა უხუცესად, მოძღვრად ანუ გამგედ და ინსტრუქტორად დანიშნა ანთიმოზის მიერ გამოგზავნილი ოსტატი, რომელიც ცნობილია მიხეილ უნგროვალახელის სახელწოდებით. მან ეს შენობა საამქროებად დაჰყო, შრიფტები, სასტამბო იარაღები, ინვენტარი თვითონ გააკეთა და თვითვე ხელმძღვანელობდა წიგნების ბეჭდვასაც. რედაქტორებად და ბერძნულ-სპარსული ენებიდან ქართულ ენაზე შემწყობებად ანუ მთარგმნელებად მუშაობდნენ ცნობილი პირები, მათ შორის თვით ვახტანგ მეფეც (რედაქტორი, ლექსიკოგრაფი და ვეფხისტყაოსნის კომენტატორი; ქართლის ცხოვრების მასალების შემკრები და სხვა მრავალი პოეტური და სამეცნიერო ნაშრომის შემქმნელი); რედაქტორებად იყვნენ, აგრეთვე, ფრიად განსწავლული მოღვაწენი, ნიკოლოზ და სულხან-საბა ორბელიანები. გარდა ზემოთ ჩამოთვლილი სწავლულებისა, წიგნებს რედაქტორობდა ხელმწიფის კარის დეკანოზის შვილი მიქაელი, რომელიც მიხეილ უნგროვალახელის შემდეგ სტამბას ჩაუდგა სათავეში.

1709 წლის 20 იანვარს ამ სტამბაში წმინდანის მიერ შექმნილი ქართული შრიფტით დაიბეჭდა I ქართული წიგნი – სახარება. ვახტანგ VI-მ სახარების ორი ცალი გადაუგზავნა ანთიმოზს. ამ ეგზემპლიარებს დართული ჰქონდათ ქების ლექსი 13 სტროფი, 16 მარცვლიანი შაირით დაწერილი, სადაც მოთხრობილია თბილისის სტამბის მოწყობის შესახებ, თუ რა დახმარება გაუწია ვახტანგ VI -ს რუმინეთის მთავარმა კონსტანტინე ბრანკოვიანუმ და პატრიარქმა ქრიზანტ ნატარამ. წმინდა ანთიმოზ ივერიელმა თბილისიდან მიღებული სახარება ჩასვა ოქროს ყდაში, და ვლახეთის მმართველ კონსტანტინე ბრანკოვიანუს მიართვა, ხოლო სახარებას რუმინულ ენაზე თავისივე ხელით მიაწერა სამადლობელი.

ანთიმოზ ივერიელს ეკუთვნის მესტამბეთა ოთხ სტრიქონიანი ლექსიც, რომელიც 1697 წ. სნაგოვში დაბეჭდილ სახარებას დაურთო. მიხაი უნგროვლახელმა ამ ლექსის ეს ვარიანტი 1710 წ. გამოცემულ ქართულ კონდაკის” ბოლოს დაბეჭდა. ნავთსაყუდელსა მენავე რა მივლენ განისვენებენ;/ მოყვასთა, თვისთა სამყოფთა ნახვა სწადს, მით ისვენებენ/ პირთ მყოფი, ლხინსა შესულნი, მას აღარ მოიხსენებენ/ და რა ბეჭდვა მბეჭდავს უსრულდეს, თავს აღარ შეიჩვენებენ. აღნიშნული ლექსი შეტანილია ვახტანგ VI ნაწერებში (1947 წ. გამოცემა ალ. ბარამიძის რედაქციითა და შენიშვნებით). იმავე წელს თბილისში დაიბეჭდა სამოციქულო” და დავითნი, ხოლო 1712 წ. პირველად დაიბეჭდა ვეფხისტყაოსნის პირველი ბეჭდური გამოცემა, რომელიც მანამდე მოღწეული ხელნაწერების მიხედვით შესწავლილი და შეჯერებული იქნა ვახტანგისავე შედგენილ სწავლულ კაცთა კომისიის მიერ. ამ სტამბაში სულ 19 დასახელების წიგნი დაიბეჭდა. წიგნების გამოცემის ხარისხი ისეთივე იყო, როგორც იმ პერიოდის ევროპულ სტამბებში დაბეჭდილი წიგნებისა. აქ დაოსტატდნენ შემდეგში ცნობილი მოღვაწეები: გერმანე მღვდელმონაზონი, კვიპრიანე სამთავნელი, გიორგი მხატვარი, გარსევანი (ყოფილი მღვდელი გაბრიელი), აბრამა სალუყაზანაშვილი (დიაკვანი სტამბაში ვებარეო). და სხვ.

ვახტანგ მეფის სტამბამ იარსება 1709-1712 წ.წ. და 1719-1722 წ.წ. 1712-1719 წლამდე ვახტანგი სპარსეთში იყო გაწვეული. ბოლო წიგნი, რომელიც აქ დაიბეჭდა, ჟამნი 1722 წ. კი სტამბა თურქებმა დაარბიეს. 1750 წ. ერეკლე მეფემ განაახლა სტამბა კონსტანტინეპოლიდან მოწვეული ოსტატის დახმარებით, სტამბამ 1800 წლამდე იარსება და მასში 29 სახელწოდების წიგნი დაიბეჭდა. 1803 წ. წიგნების ბეჭდვა ქუთაისში დაიწყეს. წმინდა ანთიმოზ ივერიელმა დიდი წვლილი შეიტანა საქართველოს ეკლესიის განვითარებაში, ერთი მხრივ თბილისში მესტამბეობის დაარსებით, და მეორე მხრივ საქართველოსთვის განუწყვეტელი ლოცვით.

1708 წ. 27/I გარდაიცვალა უნგრო-ვლახეთის მიტროპოლიტი თეოდოსია, რომელმაც დატოვა ანდერძი, რომ მის ნაცვლად ანთიმოზ ივერიელი აერჩიათ, რადგან ძალიან დიდი ავტორიტეტით სარგებლობდა. 1708 წ. 21/II იგი დაამტკიცეს უნგრო-ვლახეთის მიტროპოლიტად (ვლახეთ-რუმინეთის ეკლესიის უმაღლესი სასულიერო პირი და ხელმძღვანელი), რაც მთელი ქვეყნისათვის უდიდესი ბედნიერება იყო. ამ ფაქტთან დაკავშირებით ერთი მონასტრის წინამძღვარი წერდა: მოვიდა დიდი ადამიანი ვლახეთის მიწაზე, მოიტანა სინათლე ღვთაებრივმა ანთიმმა, უნგრო-ვლახეთის იერარქმა, შვილმან ბერძენ ივერთა მოდგმისა. ღმერთმა იგი დააჯილდოვა სიბრძნის უშრეტი წყაროთი, რათა მას მოემოქმედებინა კეთილი საქმენი და თავისი სტამბით მოეტანა სარგებლობა ხალხისთვის ამქვეყნად.

წმინდანს აშკარად გამოხატული ანტითურქული ორიენტაცია ჰქონდა, და მიტროპოლიტად არჩევის მეორე დღესვე ბრწყინვალე სიტყვა წარმოთქვა, რომელიც ითვლება რუმინულ ენაზე წარმოთქმული მჭერმეტყველების ნიმუშად, რომლის მსგავსი მანამდე არავის წარმოუთქვამს. მან თავის რეზიდენციაში, ტირგოვიშტეში დააარსა სტამბა, სადაც გამოიცა: ყოველწლიური წიგნი საეკლესიო ღვთისმსახურების შესახებ, მეფე ალექსი კომნენოსის სამხედრო დოგმატიკა, დავითნი და სხვ. ბეჭდვითმა საქმიანობამ მთელს ქვეყანაში არნახული გაქანება ჰპოვა და უმაღლეს დონეს მიაღწია. მის დაარსებულ 4 სტამბაში (ბუქარესტში, სნაგოვოში, რიმნიკში და ტირგოვიშტეში) იბეჭდებოდა წიგნები რუმინულ, ბერძნულ, ძველ სლავურ, არაბულ და თურქულ ენებზე. კონსტანტინე ბრინკოვიანუს მხარდაჭერით ანთიმ ივერიელმა შესძლო გადაექცია ვლახეთი მართლმადიდებლობის ცენტრად, რომელიც მთელ ქრისტიანულ აღმოსავლეთს წიგნებით კვებავდა (როლერი). გარდა სასულიეროსი, სტამბებში იბეჭდებოდა სასკოლო სახელმძღვანელოები მეცნიერების სხვადასხვა დარგში. წმ. ანთიმოზს დაწერილი აქვს: 4 წიგნი (მისი ორიგინალური თხზულებაა მისი ქადაგებები), 10 წიგნისათვის წინასიტყვაობა, 5 წიგნისათვის ლექსები, 6 წიგნისათვის ბოლოსიტყვაობა, თარგმნა ბერძნულიდან 6 წიგნი. წმინდა ანთიმოზმა დაბეჭდა: 30 წიგნი ბერძნულ ენაზე, 24 რუმინულზე, 1 საეკლესიო სლავურზე, 8 – ორ ენაზე ბერძნულ – რუმინულზე, 2 ბერძნულ-არაბულზე, 1 ბერძნულ – რუმინულზე, 1 ბერძნულ – სლავურ და რუმინულ ენაზე. 26 წლის მანძილზე სულ 64 დასახელების წიგნი დაბეჭდა. ძალზე დიდია წმინდა ანთიმოზის დამსახურება. იგი სცილდება საქართველოს და რუმინეთის საზღვრებს და მას საკაცობრიო მნიშვნელობა ენიჭება.

ანთიმოზმა თავისი მოღვაწეობა მიუძღვნა რუმინული კულტურის აღორძინებას. მას, როგორც მღვდელმთავარს, მიეცა ხელმწიფება – ეკლესია-მონასტრებში მხოლოდ რუმინულ ენაზე ლოცვა ებრძანებინა. ეს პატრიოტული საქმე იყო; ყველა მღვდელთმთავართა შორის, რომელთაც ვლახეთის სამიტროპოლიტო ტახტი სჭერიათ, არავინ არის ისეთი, რომელსაც შთამომავლობის თვალში ესოდენ დიდი ღვაწლი მიუძღოდეს, როგორც ანთიმ ივერიელს – წერს ვ. პიკო.

იერუსალიმის პატრიარქი ქრიზანტ ნოტარას მიტროპოლიტი ანთიმოზი არ აძლევდა უფლებას ჩარეულიყო ვლახეთის ეკლესიის შიდა საქმეებში, რის გამოც მას საყვედურობდა, რომ დაივიწყა, თუ საიდან დაიწყო თავისი სასულიერო გზა, და ბრალს სდებს დეზერტირობაში, რადგან გადასული იყო კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს იურისდიქციაში და აღარ ემორჩილებოდა იერუსალიმს. 1710 წ. მან წერილი მისწერა პატრიარქ ქრიზანტს და პირველად მოაწერა ხელი – უნგროვლახელი ანთიმოზი. სხვა შემთხვევაში ყველგან იგი ხელს აწერდა ანთიმოზ ივერიელად.

წმინდანს ხელი მიუწვდებოდა ყველანაირ ინფორმაციაზე – თუ რა ხდებოდა იმდროინდელი მსოფლიო მართლმადიდებელი ეკლესიის თეოლოგიურ თუ ფილოსოფიურ აზროვნებაში, და მთავრისა და სხვა დიდგავროვნების შემოწირულობებით ბერძნულ ენაზე ბეჭდავდა საღმრთისმსახურო წიგნებს და აგზავნიდა სინასა და ათონის მთის მონასტრებში.

წმინდა დიდმოწამე ანთიმოზი თავის ქადაგებებსა და წერილებში უდიდესი მონდომებითა და სიწრფელით გამოხატავდა განსაკუთრებულ მოწიწებას ღვთისმშობლის მიმართ. იგი მისთვის დამახასიათებელი სინატიფითა და უნიკალურობით თავი მოუყარა საეკლესიო სწავლებას ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის შესახებ და რუმინეთის ეკლესიის ისტორიაში მოგვევლინა პირველ მქადაგებლად, რომელმაც მას პროზად დაწერილი ჰიმნი მიუძღვნა….

წმინდა ანთიმოზი იყო დიდად განათლებული მქადაგებელი. მან კარგად იცოდა არა მხოლოდ თეოლოგიური, არამედ საერო კულტურის საბუნებისმეტყუველო, სამეცნიერო და ფილო-სოფიური შინაარსის ლიტერატურა. მისი ორიგინალური ქადაგებების კრებული, ეგრეთ წოდებული დიდაქეები ავლენენ მას როგორც უდიდესი კულტურისა და განათლების მქონე პიროვნებას. ქადაგებებში ის ეხებოდა როგორც წმინდა სასულიერო თეოლოგიურ, ასევე ყოველდღიური ცხოვრების საკითხებს, რადგან კარგად იცნობდა ძველი და ახალი აღთქმის ტექსტებს, და წმინდა მამათა სწავლებებს. ასევე საბუნებისმეტყველო და ფილოსოფიურ შრომებს. მას ხშირად მოჰყავს ციტატები არისტოტელედან, პლატონიდან და ანტიკური ხანის სხვა ფილოსოფოსებიდან, მან კარგად იცოდა მსოფლიო ისტორია და მედიცინა. იმისთვის, რომ მორწმუნეთათვის უკეთ გასაგები ყოფილიყო ქრისტიანული მოძღვრება, წმინდანი ქადაგებებში მაგალითებისათვის და არგუმენტებისთვის ხშირად იყენებდა ზემოხსენებულ წყაროებს და მისი ქადაგებებიდან ადამიანები სწავლობდნენ არა მხოლოდ სულიერებას, არამედ ბუნებისმეტყველებას, ფილოსოფიას და მედიცინასაც კი. მის ქადაგებებში ჩანს, რომ მის მიერ ჩატარებულ ღმრთისმსახურებებს ესწრებოდა იმჟამინდელი მთავარი კონსტანტინე ბრანკოვიანუ, რაც მის ქადაგებებს აძლევდა განსაკუთრებულ შინაარსსა და საზეიმო განწყობას. იგი მოუწოდებდა მთავარს, რომ გადაწყვეტილებების მიღებისას ყოველთვის ყოფილიყო გაწონასწორებული და თავშეკავებული, ასევე მტკიცე და ღირსების დამცველი, რადგან ბრინკოვიანუს საკმაოდ რთული და დიპლომატიური გადაწყვეტილებები უნდა მიეღო, რომ მეზობელ ქვეყნებთან ურთიერთობისას დაეცვა თავისი ერის ინტერესები და ღირსება. თურქები მუდამ ცდილობდენ გაეზარდათ თავიანთი ზეგავლენა რუმინეთზე, მაგრამ კონსტანტინე ბრინკოვიანუ იყო კარგი დიპლომატი, ერთის მხრივ იხდიდა ხარკს, მაგრამ ამის სანაცვლოდ ღებულობდა თავისუფლებას ქვეყნის შიდა საქმეებში, და ახერხებდა ფართო შიდა ავტონომიის დაცვას. საინტერესო ისტორიული ფაქტია, რომ მიუხედავად იმისა, რუმინეთი თურქეთის მიერ დაპყრობილი ქვეყანა იყო, ეკლესიაც და ზოგადად სულიერი ცხოვრებაც ამ მიზეზით არაფრით არ კნინდებოდა: შენდებოდა ეკლესია-მონასტრები. ხალხი ეკლესიურ ცხოვრებას ეწეოდა.

მძიმე მდგომარეობაში იმყოფებოდა მართლმადიდებელი ეკლესია თურქეთის მიერ დაპყრობილ სხვა მეზობელ, ქრისტიანულ ქვეყნებში – ანუ თურქეთის საფაშოებში – ბულგარეთში, სერბეთსა და საბერძნეთში, სადაც მორწმუნეებს არ ჰქონდათ ტაძრების აშენების უფლება. ეს იყო ადგილობრივი მართლმადიდებლებისათვის ოსმალეთის იმპერიის მიერ დაწესებული პირობა, რომ ქრისტიანული სალოცავი ცხენზე ამხედრებულ კაცზე მაღალი არ უნდა ყოფილიყო. ამიტომ ისინი მიწისქვეშა სალოცავებს აშენებდენ და ბულგარეთსა და საბერძნეთთში ახლაც შენარჩუნებულია მიწისქვეშა დიდი საკათედრო ტაძრები. ამ დროს კი რუმენეთში წმინდა ანთიმოზ ივერიელისა და კონსტანტინე ბრინკოვიანუს ბრძენი პოლიტიკის წყალობით სულიერი, კულტურული და სოციალური ცხოვრება დიდად ვითარდებოდა. მათ ჰქონდათ რესურსი, ერთი მხრივ მიეხედათ ქვეყნის შიდა საქმეებისათვის და მეორე მხრივ საეკლესიო ლიტერატურის დაბეჭდვა-გავრცელებითა და მდიდარი შემოწირულობებით დახმარებოდენ უსჯულოთაგან ტანჯულ და შევიწროებულ მართლმადიდებელ ერებს – სლავებს, ბერძნებს, არაბებს, და ქართველებს. მათ კარგად ესმოდათ რომ ვერცერთი მართლმადიდებელი ერი ვერ იქნება კარგად, თუ ერთობაში არ იქნებოდა სხვა მართლმორწმუნე ერებთან. ანთიმოზმა თავად გადაიტანა ტყვეობა და გაჭირვება უცხო ქვეყნებში, მთელი თავისი ცხოვრების განმავლობაში იყო მოწყალების მაგალითი, რომელიც ეხმარებოდა გაჭირვებულებსა და ღატაკებს.

ქვეყანაში მთავრის არ ყოფნის დროს უზენაესი ხელისუფლის უფლებამოსილებანი დროებით გადადიოდა ამ საოცრად განსწავლული და თავმდაბალი მიტროპოლიტის ხელში.

წმინდა ანთიმოზი და კ. ბრინკოვიანუ ცდილობდნენ განეხორციელებინათ საერო და სასულიერო ხელისუფლებათა სიმფონიის პრინციპი, თუმცა როდესაც რუსეთ-თურქეთის ომი დაიწყო (1711წ.) და თითქოს იმედი გაჩნდა თურქთა ორსაუკუნოვანი მონობისგან განთავისუფლებისა, ვლახეთის მთავარმა ლოდინისა და ლავირების პოლიტიკა არჩია, ხოლო ანთიმოზმა ორივე სამშობლოს დამმონებელი და იავარმქმნელი თურქების მხარეზე დგომას რუსული ორიენტაციის არჩევა ამჯობინა და საიდუმლოდ შეკრიბა პატრიოტულად მოაზროვნე რუმინელი დიდგვაროვნები, სადაც გადაწყდა, რომ რუსებს დახმარებოდნენ. მიტროპოლიტის მითითებით, ვლახეთის ჯარების მხედართმთავარი მოსალაპარაკებლად გაიგზავნა ერთმორწმუნე რუსეთის მეფესთან პეტრე I-თან. მაგრამ, სამწუხაროდ, მათი იმედი არ გამართლდა. რუსეთ-თურქეთი დაზავდნენ. ომის დამთავრების შემდეგ გაბრაზებულმა მთავარმა ანთიმოზს კაცი გაუგზავნა და ნებით გადადგომა ურჩია. მას შემდეგი ბრალდებები წაუყენეს – პოლიტიკაში ჩარევა; მთავრის ინტერესთა ღალატი და უცხოური წარმომავლობა. ანთიმოზ ივერიელმა ვლახეთის მთავარს წერილი გაუგზავნა, თავის ერთგულებაში დაარწმუნა, და სნაგოვო დატოვა. მის უნებართვოდ გამართულ დიდგვაროვანთა კრების გამო კი შეუთვალა: ეს გავაკეთე მხოლოდ ჩემი, როგორც ერის სულიერი მწყემსის, მოვალეობისა და ვალდებულების გამოო. მთავარი დარწმუნდა, რომ არ შეეძლო დარჩენილიყო ბრძენი ანთიმოზის რჩევის გარეშე და დატოვა ის თავის ადგილზე.

1713 წელს წმინდა ანთიმოზი იწყებს ყოველთა წმინდათა მონასტრის შენებას ქალაქ ბუქარესტის ცენტრში. თავიდან მონასტერს ციხე-სიმაგრის ფორმა ჰქონდა, რომლის ცენტრშიც განლაგებული იყო ტაძარი, მოედნის პერიმეტრი კი გარშემორტყმული იყო სენაკებით. ყოველ კუთხეში თითო კოშკი იდგა, შესასვლელი სამრეკლოს ქვედა ნაწილში იყო განთავსებული. წინამძღვრის სახლის სამხრეთ ნაწილის გაგრძელებაზე იდგა სამლოცველო, აღმოსავლეთ ნაწილის გაგრძელებაზე კვლავ სენაკები. სამონასტრო კომპლექსის გეგმა მთავარეპისკოპოსის მიერ იყო შედგენილი, ის ხელმძღვანელობდა როგორც არქიტექტურულ დაგეგმარებას, ისე მხატვრულ გაფორმებას. მას მოუხატავს ამ მონასტრის მთავარი ხატი. მისივე ნახელავია ტაძრის მთავარი შესასვლელის მუხის კარი და ქვაზე ამოტვიფრული ქართული ორნამენტები.

იგი გადამწყვეტ მნიშვნელობას ანიჭებდა მონასტრის დამოუკიდებლობის საკითხს, სახელდობრ, მან ყოველთა წმიდათა მონასტერი ბერძნული ეკლესიისგან დამოუკიდებლად გამოაცხადა და პატრიარქისგან გამოითხოვა ამის დასადასტურებელი სიგელი.

მონასტრის ტიპიკონში (დარიგებანი ყოველთა წმინდათა სახელობის წმინდა მონასტრის ტიპიკონისათვის, ანუ 32 თავი, რომლებშიც თავმოყრილია მონასტრის მთელი მართვა-გამგეობა) ანდერძად დატოვა, რომ მონასტერს განსაკუთრებით უნდა ეზრუნა გაჭირვებულთათვის. ეს ტიპიკონი ჩასმულია ოქროში გამოყვანილი ქართული ორნამენტებით შემკული ტყავის ყდაში.

ყოველთა წმიდათას სახელობის მონასტერში დაარსდა რუმინეთში პირველი საჯარო ბიბლიოთეკა. იქვე იყო სასულიერო სემინარია გაჭირვებული ოჯახის შვილებისთვის. წმინდანის ანდერძით მონასტერი ვალდებული იყო სემინარიელების დაოჯახების შემთხვევაში მიეცა მათთვის საჭიროების საგნები, ხოლო მღვდლად კურთხევის შემდეგ სრული სამღვდელო შესამოსელი, ბარძიმ-ფეშხუმი, და ზოგადად ღმრთისმსახურებისთვის საჭირო ყველა ნივთი. ასევე ყოველ წელიწადს მონასტერი ვალდებული იყო ეზრუნა რამდენიმე გაჭირვებულ დასაოჯახებელ ვაჟსა და გოგონაზე – ტანსაცმლისა და თანხის სახით სრულად უნდა გაემზითვებინა ისინი. ეს ყველაფერი წმინდა ანთიმოზს წარმოაჩენს, როგორც დიდი ფილანტროპსა და მოწყალე ადამიანს. წმინდანმა გააერთიანა ლიტურგია და ფილანტროპია, სულიერება და მისიონერობა და ამით გამოამჟღავნა თავისი მისიონერული თვისება – ადამიანების განათლება ღვთის შემეცნების გზაზე.

ანთიმოზ ივერიელმა 26 წელი იცხოვრა უნგრო-ვლახეთის, ანუ რუმინეთის მიწაზე და ამ დროის განმავლობაში 33 ეკლესია ააგო და აღადგინა. რუმინელი მკვლევრები მათ გეგმაში, ფანჯრის საპირეებში თუ სხვაგან ქართული ხელოვნების გავლენას ხედავენ.

სამი წლის შემდეგ, 1714 წელს კონსტანტინე ბრინკოვიანუ, თავის ოთხ ვაჟთან და სიძესთან ერთად, ოსმალეთის იმპერიისათვის სახელმწიფო ღალატის ბრალდებით თურქებმა დააპატიმრეს, სტამბოლში გადაიყვანეს და ისლამის მიღებას აიძულებდენ, თუმცა ამაოდ, მისი უკანასკნელი სიტყვები იყო: უმჯობესია ათასჯერ მოკვდე, ვიდრე ვუღალატო რწმენას. 1714 წლის 14 აგვისტოს მათ თავები მოჰკვეთეს, შუბებზე ააგეს და კონსტანტინოპოლის ქუჩებში ჩამოატარეს, ცხედრები კი ზღვაში გადაყარეს. ისინი ერთმა მენავემ გამოასვენა და პატარა კუნძულ ჰალვის მონასტერში მიაბარა მიწას. რუმინეთის ეკლესიამ მოწამეობრივად აღსრულებული მთავარი და მისი ვაჟები წმინდანებად შერაცხა.

1715 წელს თურქებმა თავი მოჰკვეთეს ვლახეთის მომდევნო მთავარს სტეფანე კანტაკუზენსაც და მთავრად დანიშნეს ოტომანთა იმპერიის ბერძნული წარმოშობის პოლიტიკური მოღვაწე და მოლდოვეთის გოსპოდარი ანუ მთავარი 1709-1710 წლებში, ნიკოლო მავროკორდატი [მისი პაპა ნიკოლაი მავროკორდატი XVII ს-ში დასახლდა კონსტანტინოპოლში, და ჩაერთო ვაჭრობაში, ხოლო ნიკოლოზის მამა ალექსანდრე (+1709) იყო თურქეთის ელჩი ვენაში (1688), და 1698 წ. მიიღო თავადის ტიტული სულთნისაგან]. მან მოლდავეთის ტახტი, რომელზეც მხოლოდ ერთი წელი იჯდა, დაუთმო მიხაი რაკოვიცეს და გახდა პირველი ვალახეთის იმ მთავართაგან, რომლებიც უშუალოდ დანიშნულ იქნენ ოტომანთა პორტას (ოსმალეთის იმპერიის მთავრობის ანუ დიდი ვეზირისა და დივნის კანცელარია) მიერ. ნ. მავროკორდატმა გამეფებისთანავე გააუქმა ეროვნული კრება და დიდგვაროვანთა ადგილას ჩარჩ-ვაჭრები და მევახშეები დასვა, ხოლო ვლახეთის სამეფო კარი ბიზანტიური სამეფო კარის პრინციპით მოაწყო, დაამკვიდრა ბერძნული ენა, მანერები და კოსტიუმები. ფანარიოტმა* მავროკორდატმა რუსული ორიენტაციის დიდგვაროვანთა და იმ ბოიართა დევნა დაიწყო, რომლებიც კანტაკუზენებს უჭერდნენ მხარს, და სტეფან კანტაკუზენის ვაჟიც სიკვდილით დასაჯა. რა თქმა უნდა, მას არ ეყვარებოდა ვლახეთის სახელგანთქმული მიტროპოლიტი, რომელიც რუმინული ეკლესიის და სახელმწიფოს ინტერესებს იცავდა, და სათავეში ედგა ანტიოსმალურ, პატრიოტულ-განმათავისუფლებელ მოძრაობას, და თავის ქადაგებებში გაბედულად ამხელდა ბოიარების უზნეობასა და ანტიპატრიოტიზმს, და ხალხს ოსმალეთის წინააღმდეგ განმათავისუფლებელი ბრძოლისკენ მოუწოდებდა.

1716 წლის აგვისტოში თურქები დამარცხდნენ ავსტრიელებთან ბრძოლაში და ანთიმოზ ივერიელის აქტიური მონაწილეობით გავრცელებული ხმების გამო, თითქოს ავსტრიელები მოადგნენ ბუქარესტს, ნიკოლო მავროკორდატი ქალაქ რუსში გაიქცა, სადაც ოტომანთა ჯარი იყო დაბანაკებული. წმინდანის თაოსნობით კვლავ შეიკრიბა პატრიოტულად მოაზროვნე რუმინელი თავად-აზნაურები, რომელთა მიზანიც იყო ბრძოლაში ჩაბმა და რუმინეთის სახელმწიფოს საბოლოო გათავისუფლება ოსმალეთის იმპერიის ბატონობისაგან. შედგა თათბირი, სადაც ვლახეთის მმართველად აირჩიეს ადგილობრივი მკვიდრი ბრეზოიანუ. ავსტრიელებმა ისევე, როგორც რუსებმა, არ მიიყვანეს ბოლომდე თურქებთან ბრძოლა. მავროკორდატი მალე დაბრუნდა ბუქარესტში თურქების დახმარებით და სიკვდილით დასაჯა თავისი პოლიტიკური მოწინააღმდეგენი, ხოლო ანთიმოზს, როგორც შეთქმულების მოთავეს, ისე მოისაზრებდა. ქვეყანაში საშინელი ტერორი მძვინვარებდა, მაგრამ მღვდელმთავარს გაქცევით და დამალვით არ უცდია გადარჩენა. როდესაც ეტლი, რომელშიც მიტროპოლიტი იჯდა, გაჩერდა სასახლის წინ, მას თურქი ჯარისკაცები მისცვივდნენ, გადმოაგდეს, შემოახიეს სამოსელი, დააგლიჯეს წვერ-ულვაში, შემდეგ წაათრიეს და სარდაფში ჩააგდეს – წერს მემატიანე.

ნიკოლო მავროკორდატმა ანთიმოზ ივერიელს უბრძანა, უარი ეთქვა ვლახეთის მიტროპოლიტობაზე, თუმცა მან უარი შეუთვალა, და დახმარება სთხოვა კონსტანტინოპოლის პატრიარქს, იერემიას, რომელმაც დიდი სიამოვნებით შეკრიბა ბერძენი ეპისკოპოსნი და კრებამ, რომელსაც არც ერთი რუმინელი სასულიერო პირი არ ესწრებოდა, შეთქმული და რევოლუციისაკენ წამქეზებელი მეამბოხე ანთიმოზი ამხილა მისნობასა და საეშმაკო საქმიანობაში, შეაჩვენა, ეკლესიიდან განკვეთა და გამოაცხადა ყოველივე სამღვდელო ღირსებაახდილად – წმინდა ანთიმოზს აჰყარეს სასულიერო წოდება, დაუბრუნეს ერისკაცობის სახელი ანდრია და თავზე წითელი თურქული ფესი დაახურეს. სასამართლო ყველა წესის დარღვევით წარიმართა, იგი დაუსწრებლად გაასამართლეს და თავდაცვის საშუალებაც არ მისცეს.

პრო-თურქული ორიენტაციის რუმინელი ქრონიკოსები (რადუ პოპესკუ, რადუ გრეჩანუ და მიტროფან გრიგორაში) მკაცრად აკრიტიკებდნენ ანთიმოზ ივერიელს, და ბრალს სდებდნენ მას სახელმწიფოს ღალატსა და საეკლესიო კანონების დარღვევაში, თუმცა ამ ყველაფრის უკან მისი ანტიოსმალური ორიენტაცია იდგა. ამავე მიზეზით, თურქეთის ხელისუფლების ზეწოლის ქვეშ, კონსტანტინეპოლის ეკლესიამაც განკვეთა წმინდა ანთიმოზი მიტროპოლიტის ხარისხიდან: რევოლუციისა და აჯანყების მომწყობის ბრალი არის ძალზე მძიმე და ის მკაცრად განიკითხება ადამიანებისა და ღვთის მიერ… ამიტომ საეკლესიო კანონებიც მძიმედ სჯიან მას, ვინც, ასე თუ ისე, სჩადის ასეთ დანაშაულს… ყოფილმა უნგროვლახეთის მიტროპოლიტმა, ბოროტმა ანთიმოზმა, განიზრახა რა [მსგავსი] ეშმაკეული და დაუშვებელი საქმეები, უნდა განიკვეთოს მღვდელმთავრის ხარისხიდან… მისი ბრალი – უღვთო რევოლუცია და აჯანყება – ცხადი და დამტკიცებულია. ის გახდა ბოროტმოქმედი, მეამბოხე და შეთქმულების მომწყობი ძლევამოსილი [ოსმალეთის] იმპერიისა და ჩვენი უდიდებულესი და უბრწყინვალესი სრულიად უნგროვლახეთის მთავრის, ნიკოლაე [მავროკორდატის] წინაამღდეგ და ამ ყველაფრის გამო, საეკლესიო კანონების მიხედვით, უნდა განიკვეთოს… [13,336-337] – ნათქვამია მსოფლიო საპატრიარქოს სინოდალურ დადგენილებაში, არადა საეკლესიო კანონიკაში ასახული სახელმწიფოსადმი ლოიალური და ერთგული დამოკიდებულება არა თუ არ კრძალავს, არამედ პირიქით, გულისხმობს კიდეც პატრიოტიზმსა და საჭიროების შემთხვევაში ეროვნულ-განმანთავისუფლებელ ბრძოლაში (თანამოაზრეთა შეკრებაში, შეთქმულებასა და ომში) აქტიურ მონაწილეობას როგორც ერისკაცთათვის, ასევე სასულიერო პირთათვისაც. თუმცა მავროკორდატისათვის ეს სასჯელიც არ აღმოჩნდა საკმარისი, და გადაწყვიტა, რომ წმიდანი ვლახეთიდან მოეშორებინა და მიზანსაც მიაღწია. მას მიუსაჯეს სამუდამო ექსორია (გადასახლება) სინას მთის ეკატერინეს მონასტერში. წმ. ანთიმოზი იყო აგიოტაფიტი – ანუ მაცხოვრის აღდგომის ტაძარში აღკვეცილი და ნამოღვაწარი ბერი, ხოლო იმ დროს სინას მონასტერი იერუსალიმის მაცხოვრის ტაძრის მეტოქიონი იყო. – საეკლესიო სამართლის მიხედვით ბერის გადასახლების ბოლო ადგილი ყოველთვის ის მონასტერია, სადაც ბერად აღიკვეცა.

ფანარიოტებმა იცოდნენ, როგორ უყვარდათ რუმინელებს თავიანთი მღვდელმთავარი, ამიტომაც მათი ერთგული და მოსიყვარულე მიტროპოლიტი ქალაქიდან შუაღამისას გაიყვანეს. ბორკილები დაადეს, საბარგულზე ნივთივით დააგდეს და მცველებით გარშემორტყმული სამხრეთში გაგზავნეს. თუმცა ანთიმოზს სინას მთამდე არც მიუღწევია. მისმა თანმხლებმა იანიჩარებმა მთავრის წაქეზებით, წმინდანი გალიპოლიის მახლობლად, ადრიანოპოლზე გამავალი მდინარის, დულჩიას ნაპირზე ხმლებით დაჩეხეს, ასო-ასო აკუწეს და მისი წმიდა ნაწილები მდინარეში გადაყარეს. ეს მოხდა 1716 წ. 14/XI (ახ. სტ 27/XI), ჯვართამაღლებას.

ასე დამთავრდა სიცოცხლე კიდევ ერთი ქართველი წმიდანისა, რომელმაც თავისი დაუშრეტელი ცოდნა, ნიჭი, ენერგია ვლახი ხალხის სულიერი გაძლიერებისა და ეროვნული კულტურის აღორძინების საქმეს მოახმარა – მოწამეობრივად აღესრულა რა უცხო მიწაზე და დაგვიტოვა უდიდესი მოღვაწეობის მაგალითი.

ვლახეთის მოსახლეობა კი რამდენიმე წელიწადში განახევრდა, ფანარიოტები სიმდიდრეში ცურავდნენ. ვლახი მთავრებიც უკადრისობდნენ რუმინელობას, იცვამდნენ ბერძნულად და დაჟინებით ებრძოდნენ რუმინულ ნაციონალიზმს. ნიკოლო მავროკორდატს დაგეგმილი ჰქონდა რუმინული სკოლების დახურვა, რუმინული ენის განდევნა სასახლის კარიდან, ეროვნული ჯარის ნაწილების შეცვლა თურქთა რაზმებით, მხოლოდ იმ ეკლესია-მონასტრების დახმარება, სადაც ღვთისმსახურნი ბერძნები იქნებოდნენ. ფანარიოტელთა პოლიტიკის წყალობით ვლახი ხალხი ორმაგი უღლის ქვეშ აღმოჩნდა – თურქთა ბატონობას ფანარიოტის მბრძანებლობაც დაემატა, რის გამოც ამ მიწებზე გაძლიერდა ეკლესიის ელინიზაციის პროცესი. ვლახეთის და მოლდოვას სამიტროპოლიტოში ეპისკოპოსებად ეთნიკური ბერძნები ინიშნებოდნენ და ღვთისმსახურება ბერძნულ ენაზე აღევლინებოდა.

კონსტანტინოპოლის პატრიარქმა იერემიამ სინოდის სხდომაზე გააუქმა წმ. ანთიმოზის საყვარელი მონასტრის, ყოველთა წმინდათას, დამოუკიდებლობაც, თუმცა კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს შემდეგი თაობების ზოგიერთი პატრიარქი სინანულით იხსენებდა წარსულში მათი სინოდის მიერ ანთიმოზ ივერიელის მიმართ მიღებულ გადაწყვეტილებას, და ამბობდა, რომ იგი უსამართლოდ იქნა გასამართლებული და დასჯილი. მხოლოდ 250 წლის შემდეგ, 1966 წ. მსოფლიო საპატრიარქომ მოუხსნა ანთიომოზ ივერიელს განკვეთისა და დასჯის განაჩენი, ხოლო 1992 წ. რუმინეთის ეკლესიის წმ. სინოდმა ღვთის განგებითა შეისწავლა რა ყველა წყარო და საბუთი, იგი წმინდნად შერაცხა, და მისი ხსენების დღედ მისი გარდაცვალების დღე 14 (27) სექტემბერი დააწესა, თუმცა რუმინელი ხალხი მას ყოველთვის წმინდანად მიიჩნევდა, ქართული ეკლესია კი მის ხსენებას 13 (26) ივნისს აღნიშნავს. საქართველოში გადაიღეს მხატვრული ფილმი წმინდანის ცხოვრების შესახებ. მის სახელს ატარებს ერთ ერთი ძველი ქუჩა (ერაკლი II სკვერის მიმდებარე ტერიტორიაზე) თბილისში.

2018 წლის 7 მარტს, რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის წმინდა სინოდის გადაწყვეტილებით, ანთიმოზ ივერიელი შევიდა რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის წმინდანთა დასში.

რუმინელებს ძალიან უყვართ თავისი განმანათლებელი მღვდელთმთავარი და მოწამე წმ. ანთიმოზ ივერიელი. რუმინეთის დედაქალაქ ბუქარესტში მისი სახელობის ქუჩის 29-ში მდებარეობს მისივე პროექტით და ხარჯით 1715 წ. აგებული ყოველთა წმიდათას სახელობის მონასტერი, სადაც მიმდინარეობს ღვთისმსახურება. მონასტრის ტერიტორიაზე გახსნილია მისი მუზეუმი, რომელშიაც თავმოყრილია ფოტო-დოკუმენტები, ხელნაწერები, წიგნები, და წმინდანის დიდი მოღვაწეობის ამსახველი ილუსტრაციები. მისი სურათი გამოაქვთ დემოსტრაციებზე ბელადების სურათებთან ერთად.

შემორჩენილია წმინდა ანთიმოზის ერთადერთი ფრესკული გამოსახულება გოვორის მონასტერში, რომელიც 1706 წლითაა დათარიღებული. ამ პორტრეტზე იგი უკვე ხანშიშესული ადამიანია.

განსაკუთრებულ აღნიშვნას იმსახურებს წმინდანის გერბი, რომელიც რუმინეთის მეცნიერებათა აკადემიის ერთ-ერთი ხელნაწერის მინიატურაზეა გამოსახული და შეიძლება ჩაითვალოს საეკლესიო ჰერალდიკის ერთ-ერთ უდახვეწილეს ნიმუშად. გერბში წმინდანის დიდი თავმდაბლობა იგრძნობა, რადგან მან საკუთარ სიმბოლოდ აირჩია ლოკოკინა, რომელიც მიწაზე მიხოხავს ვარსკვლავების ნათების შესახვედრად, როგორც სიმბოლოდ ლოცვისა. იგი პოეტიც იყო და თავისი გერბის განმარტებაც ლექსად დაწერა, და იწყება ასე ყოველი სული აქებდით უფალსა.

წმინდა ანთიმოზ ივერიელის მოწამეობრივად აღსრულების 300 წლისთავი, 2016 წელი იუნესკოს მიერ ანთიმოზ ივერიელის წლად გამოცხადდა და იმავე წლის 27 სექტემბერს რუმინეთში საზეიმოდ აღინიშნა ეს თარიღი. ღონისძიებებში, სხვა მართლმადიდებელი ეკლესიის წარმომადგენლებთან ერთად, საქართველოს ეკლესიის დელეგაციაც მონაწილებდა. წაკითხულ იქნება სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის მისასალმებელი სიტყვა.

წმინდა ანთიმოზ ივერიელის თხზულებათა უდიდესი ნაწილი რუმინულ ენაზეა შესრულებული, ხოლო ბერძნულ და არაბულ ენებზე შექმნილი წერილები სხვადასხვა ქვეყნის ბიბლიოთეკების საცავებშია შემონახული. მისი მემკვიდრეობა ქართულ ენაზე არ იყო ნათარგმნი, ამიტომაც შეირჩა და ითარგმნა ანთიმოზ ივერიელის ყველაზე ცნობილი ნაშრომი დიდაქეები; – ქადაგებების სრული კორპუსი; ასევე მსოფლიო კანონიკური სამართლის უმნიშვნელოვანესი ძეგლი – ანთიმოზ ივერიელის მონასტრის ტიპიკონი, თხზულებები: კანონთა თავები, საეკლესიო სწავლება, სწავლება სინანულის საიდუმლოს შესახებ, თავდასაცავად დაწერილი უსტარები, მის მიერ დასტამბულ გამოცემათა წინასიტყვაობები და მიძღვნები. წმინდანის იუბილე საქართველოში აღინიშნა იმით, რომ პირველად გამოიცა მისი ქადაგებები, რაც მეტყველებს, რომ იგი აგრძელებს ქართველი ერის მსახურებას.

კვლევის ანთიმოზ ივერიელი-ქართულ-ევროპული დიალოგის ფარგლებში განხორციელდა ექსპედიცია ბუქარესტში, რომლის მიზანიც იყო რუმინეთის პატრიარქის იურისდიქციაში არსებული ანთიმოზ ივერიელის სამონასტრო კომპლექსის ბიბლიოთეკასა და სხვა ბიბლიოთეკების საცავებში კვლევისათვის საჭირო დამატებითი მასალების მოძიება და ასევე ანთიმოზ ივერიელის მემკვიდრეობის სხვა არტეფაქტების მონახულება-შესწავლა.

რუმინულიდან, და რუსულიდან თარგმანა, გამოკრიბა და დაამუშავა:

თინათინ მჭედლიშვილმა