ღირსი ეფრემ ასური (+დაახლ. 373-379)
ლოცვა ეფრემ ასურისა
უფალო და მეუფეო ცხოვრებისა ჩემისაო, სულსა უქმობისასა და მიმოწვლილველობისასა, მთავრობისმოყვარებისასა და ცუდად მეტყველებისასა ნუ მიმცემ მე (მეტანია).
ხოლო სული სიწმიდისა, სიმდაბლისა, მოთმინებისა და სიყვარულისა მომმადლე მე მონასა შენსა (მეტანია).
ჰე, უფალო და მეუფეო, მომანიჭე მე განცდა თვისთა ცოდვათა და არა განკითხვად ძმისა ჩემისა, რამეთუ კურთხეულ ხარ შენ უკუნითი უკუნისამდე, ამინ (მეტანია).
ღმერთო, მილხინე ცოდვილსა ამას და შემიწყალე მე (მცირე მეტანია 12-ჯერ).
უფალო და მეუფეო ცხოვრებისა ჩემისაო, სულსა უქმობისასა და მიმოწვლილველობისასა, მთავრობისმოყვარებისასა და ცუდად მეტყველებისასა ნუ მიმცემ მე.
ხოლო სული სიწმიდისა, სიმდაბლისა, მოთმინებისა და სიყვარულისა მომმადლე მე მონასა შენსა.
ჰე, უფალო და მეუფეო, მომანიჭე მე განცდა თვისთა ცოდვათა და არა განკითხვად ძმისა ჩემისა, რამეთუ კურთხეულ ხარ შენ უკუნითი უკუნისამდე, ამინ (მეტანია).
ეფრემ ასურის ლოცვა ძირითადად დიდმარხვის განმავლობაში „დილისა“ და “ძილის წინ“ ლოცვების შემდეგ იკითხება. ამ ლოცვას ვკითხულობთ ყველიერის კვირის სამშაბათ საღამოს, ოთხშაბათ დილას, ხუთშაბათ საღამოს და პარასკევ დილას, შემდეგ კი შენდობის კვირის საღამოდან მთელი დიდმარხვის განმავლობაში ვნების კვირის ოთხშაბათ დილის ჩათვლით (დიდმარხვის განმავლობაში ამ ლოცვას არ ვასრულებთ ყოველ პარასკევ საღამოს, შაბათ დილა-საღამოს და კვირა დილას, ხოლო კვირა საღამოდან კვლავ განავაახლებთ ხოლმე).
ღირსი ეფრემ ასური, სინანულის მოძღვარი, IV საუკუნის დასაწყისში დაიბადა ქალაქ ნიზიბიაში. მშობლები ღარიბი მოწათმოქმედები – კეთილმსახურებით ზრდიდნენ შვილს, მაგრამ ეფრემი ფიცხი ბუნების გამო ხშირად ჩხუბობდა, დაუფიქრებლად იქცეოდა და ღვთის განგებულებაშიც კი ეჭვი ეპარებოდა. დაუდევარი ჭაბუკი თვით უფალმა გაწვრთნა: ერთხელ მას ცხვრების მოპარვა დასწამეს და საპყრობილეში გამოამწყვდიეს, სადაც ჩაესმა ხმა, რომელიც სინანულისა და გამოსწორებისაკენ მოუწოდებდა. განთავისუფლების შემდეგ ეფრემი განეშორა ამ ქვეყანას და ნიზიბიის მთებში დაეყუდა. აქ მისი მოძღვარი შეიქნა ცნობილი ასკეტი იაკობი – ნიზიბიის ეპისკოპოსი (ხს. 13 იანვარს). მღვდელმთავრის მადლმოსილი ხელმძღვანელობით ღირსი მამა სხვადასხვა ქრისტიანულ სათნოებას იხვეჭდა და სულიერებაშიც წარემატებოდა. იაკობი მის ღირსებებს ეკლესიის საკეთილდღეოდ იყენებდა: ავალებდა ქადაგებების წარმოთქმას, ბავშვების სწავლებას სასწავლებელში. წმიდანი მოძღვარს თან ახლდა 325 წელს ნიკეაში გამართულ I მსოფლიო კრებაზეც. ეფრემი იაკობის მორჩილებაში იმყოფებოდა 14 წლის განმავლობაში მის აღსასრულამდე.
363 წელს, როცა ნიზიბია სპარსელებმა დაიპყრეს, ეფრემმა დატოვა უდაბნო და ერთ-ერთ მონასტერში დაემკვიდრა ქალაქ ედესის მახლობლად. აქ მის გვერდით მოსაგრეობდნენ დიდი მამები, რომლებიც ლოცვასა და ფსალმუნთა გალობაში ატარებდნენ დროს. მათი თავშესაფარი გამოქვაბული იყო, ერთადერთი საკვები კი – მცენარეულობა. ასკეტურ ღვაწლს ღირსი მამა საღვთო წერილის დაუცხრომელ შესწავლას უთავსებდა. უფალმა იგი მოძღვრობის ნიჭით დააჯილდოვა: ყოველი მხრიდან მოისწრაფოდნენ მისკენ სულიერი რჩევა-დარიგების მსურველები. ეფრემის ქადაგებებს მსმენელებზე განსაკუთრებული ზემოქმედება ჰქონდა, რადგან ღირსი მამა დარიგებებს საკუთარი თავის მხილებით იწყებდა. წმიდანი მსმენელებს სინანულისაკენ, სარწმუნოებისაკენ და კეთილმსახურებისაკენ მოუწოდებდა, ამხელდა ფართოდ გავრცელებულ არიანელთა ერესს. მისმა მადლმოსილმა სწავლა-მოძღვრებამ მრავალი წარმართი მოაქცია ქრისტეს სჯულზე.
ღირსმა მამამ იღვაწა საღვთო წერილის, კერძოდ კი, მოსეს ხუთწიგნეულის განმარტებისთვის. მას ეკუთვნის მრავალი ლოცვა და საგალობელი. განსაკუთრებით ცნობილია ლოცვები წმიდა სამების, ძე ღვთისას, ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის მიმართ, საგალობლები ათორმეტი საუფლო დღესასწაულის განსადიდებლად. ეფრემ ასურის ლოცვა „უფალო და მეუფეო“ დიდმარხვაში იკითხება და ქრისტიანებს სულიერი განახლებისაკენ მოუწოდებს. ეკლესია უძველესი დროიდანვე ფრიად აფასებდა ღირსი მამის ნაშრომებს; მიღებული იყო მათი კითხვა მართალთა ლიტურღიაზე, სახარების შემდეგ. ეფრემის ნაწერები ადრევე ითარგმებოდა სხვადასხვა ენებზე.
წმიდა მამა, სიმდაბლის გამო, თავს ყველაზე უღირსად თვლიდა. სიცოცხლის მიმწუხრზე იგი ეგვიპტეში გაემგზავრა დიდი მეუდაბნოე მამების ღვაწლის გასაცნობად. უკან გამობრუნებულმა კაბადოკიის კესარიაში გამოიარა, ბასილი დიდთან (ხს. 1 იანვარს). დიდ მღვდელმთავარს მისი ხუცესად კურთხევა უნდოდა, მაგრამ ეფრემმა დაიჟინა და დიაკვნად დაასხა ხელი ღირს მამას. ამ ხარისხში იმყოფებოდა იგი აღსასრულამდე. წმიდა მამას მღვდელმთავრობაც შესთავაზეს, მაგრამ მან, თავიდან რომ აეცდინა ეს მძიმე ჯვარი, სალოსობა დაიწყო. როცა ედესაში საშინელი შიმშილობა მძვინვარებდა, ეფრემმა თავისი შთამაგონებელი სიტყვით მდიდრები გლახაკების დასახმარებლად აღძრა. მორწმუნეთა შემოწირულობით მან დავრდომილთა თავშესაფარი ააგო. შემდეგ კი ედესის მახლობლად, გამოქვაბულში განმარტოვდა და აქ მოღვაწეობდა აღსასრულამდე.
„წმიდანთა ცხოვრება“, ტომი I, თბილისი, 2001 წ.
წმიდა ეპისკოპოსი გაბრიელი (ქიქოძე)
განმარტება ანუ აღხსნა ეფრემ ასურის ლოცვისა,
ოთხთა მოძღვრებათა შინა,
რომელნიც თქმულან ოსეთში და სვანეთში
მოძღვრება პირველი
უფალო და მეუფეო ცხოვრებისა ჩემისაო, სულსა უქმობისასა და მიმოწვლილველობისასა, მთავრობის-მოყვარებისასა და ცუდად მეტყველებისასა ნუ მიმცემ მე.
განმავლობასა შინა დიდისა მარხვისასა, ყოველ-დღე წირვაზედ, ლოცვაზედ, მწუხრზედ და ცისკარზედ არა ერთ-გზის გესმისთ თქვენ, ძმანო ქრისტიანენო, მოკლე ლოცვა: უფალო და მეუფეო ცხოვრებისა ჩემისაო… ამ ლოცვას ასე ხშირად წმიდა ეკლესია მისთვის განიმეორებს წირვა-ლოცვაზედ, რომელ იგი არს ფრიად საჭირო და სასარგებლო ყოველთა ქრისტიანეთათვის. ვინც კარგად გაიგებს აზრსა ამ ლოცვისასა და ეცდება, რომ შეითვისოს იგი და მერმე აღარსულოს თავის ცხოვრებაში, ის მიიღებს დიდს სულიერ სარგებლობას. ამისთვის მსურს განგიმარტო ანუ აღგიხსნა, ძმანო ჩემნო, ეს მოკლე ლოცვა.
სამ ნაწილად ანუ სამ მუხლად არის გაყოფილი ეს ლოცვა: პირველს მუხლში ჩვენ ვსთხოვთ ღმერთსა, რათა განაშოროს ჩვენგან ოთხი ცოდვა: უქმობა, მიმომწვლილველობა, მთავრობის-მოყვარეობა და ცუდად-მეტყველება. უფალო და მეუფეო ცხოვრებისა ჩემისაო, სულსა უქმობისასა და მიმოწვლილველობისასა, მთავრობისმოყვარებისასა და ცუდად მეტყველებისასა ნუ მიმცემ მე. მეორესა მუხლსა შინა ვევედრებით ღმერთსა, რათა, ნაცვლად ოთხთა ამათ ცოდვათა, მოგვცეს ოთხი სათნოება: სიწმიდე, სიმდაბლე, მოთმინება და სიყვარული: ხოლო სული სიწმიდისა, სიმდაბლისა, მოთმინებისა და სიყვარულისა მომმადლე მე მონასა შენსა. ბოლოს მესამესა მუხლსა შინა ვსთხოვთ ჩვენ ღმერთსა, რათა მოგვცეს ჩვენ ცნობა თავისა ჩვენისა და არა განკითხვად მოყვასთა ჩვენთა: ჰე, უფალო და მეუფეო, მომანიჭე მე განცდა თვისთა ცოდვათა და არა განკითხვად ძმისა ჩემისა, რამეთუ კურთხეულ ხარ შენ უკუნითი უკუნისამდე.
დღეს ვსთქვათ, ძმანო, პირველ მუხლზედ. რა არის ძმანო ჩემნო, სული უქმობისა? სული უქმობისა ის არის, როდესაც კაცს არ უყვარს შრომა და მუშაკობა, არამედ უყვარს ცუდად ყოფნა, ანუ უსაქმოდ გატარება თავის დროებისა. მაშასადამე, სული უქმობისა აქვს ზარმაც და მცონარე კაცსა. დიდი და საშინელი ცოდვა არის, ძმაო ჩემო, ზარმაცობა ანუ ცუდად დროების დაკარგვა. ღმერთმან შექმნა კაცი შრომისა და მუშაკობისათვის. საღმრთო წერილში თქმულ-არს: ვინც არ მუშაკობს, იმან პურიც არ უნდა სჭამოსო. მართლა, ვინც არ მუშაკობს, იგი არ არის ღირსი, რომ სჭამოს პური, მისთვის რომელ ყოველმან კაცმან თავის ხელით უნდა შეიძინოს თავისი საზრდო; მაშასადამე, ვინც არ მუშაკობს, იგი სჭამს სხვის ნამუშაკევს და ამით დაემზგავსება ქურდსა. მეორე მიზეზი, რომლისათვისცა უქმობა არის საშინელი ცოდვა, მდგომარეობს მას შინა, რომელ უქმი კაცი უადვილესად შთავარდება ყოველსა ცოდვასა შინა, ვიდრე კაცი შრომის-მოყვარე. მოხუცებულნი და გამოცდილნი კაცნი ესრეთ იტყვიან: უქმობა არის დედა ყოველთა ცოდვათაო. რა სახით? ესრეთ რომელ კაცი, რომელიც ყოველთვის არის გაბმული საქმეში, ყოველ დღე შრომობს, მუშაკობს და არაოდეს არა აქვს მოცალება, ესრეთი კაცი ვერ მოიფიქრებს რომელსამე ცუდსა საქმესა, ვერც აღასრულებს, მისთვის რომელ დრო არა აქვს, მოცლილი არ არის, გარნა კაცი უქმი ადვილად შთავარდება ყოველს ცოდვაში, ვინაითგან მოცლილი არის და ადვილად გაუჩნდება გულში ცუდი რომელიმე აზრი, ადვილად აცდუნებს მას სულიერი მტერი და ადვილად მიიზიდავს ყოველი ბოროტი კაცი ცუდს საქმეში. მაშასადამე, ეცადენით თქვენ, ძმანო ჩემნო, რომ ცუდად არ დაკარგოთ არცა ერთი წამი. თუ გსურს, ძმაო, შეიტყო, რა კარგი და საქები არის კაცი შრომის-მოყვარე, წარმოიდგინე: ოდესცა შენ კარგად იმუშავებ დილითგან საღამომდის, მაშინ გიხარიან და მადლობ ღმერთსა, და თუ რომელიმე დღე უქმად გაატარე, იმ დღეს შენ თვითონ მოწყენილი ხარ; მაშასადამე, ეცადე და შეიყვარე შრომა და მუშაკობა. მართალი უნდა გითხრა: თქვენ, ამ მთებში მცხოვრებთ, არ გიყვარსთ მუშაკობა და შრომა ისრე, როგორც სხვა ხალხთა უყვარსთ. თქვენ მრავალ დღეს კარგავთ უქმად; დასხდებით და დაიწყებთ გრძელს საუბარს, რომელიც ყოვლად უსარგებლო არის, ვგონებ, ამისთვის ხართ ესრეთ ღარიბნი, ცოლ-შვილი შიშვლად გყავსთ, ხშირად საჭმელი გაკლიათ. გარნა კარგად რომ მუშაობდეთ, უქმად დროს არ კარგავდეთ, მაშინ დარწმუნებულნი უნდა იყვნეთ, – არ იქმნებოდით ისრე ღარიბნი.
მეორე ცოდვა, რომელიც იხსენება პირველს მუხლში, არის მიმომწვილველობა, ანუ, სხვა-ფერ ვსთქვათ, მოწყინება. მოწყინება ის არის, ოდესცა კაცს მოეწყინება ანუ მოსძულდება თავის თავი, ანუ რომელიმე კეთილი საქმე. ეს ცოდვა, ძმანო ჩემნო, კაცს ხშირად დაემართება ეშმაკის მანქანებისაგან; მაგალითებრ: ზოგჯერ კაცს მოეწყინება ლოცვაზედ დგომა, ანუ მარხვის შენახვა, ანუ ნიადაგ შრომა და მუშაობა. ხანდისხან კიდევ ზოგერთს კაცს მოეწყინება თავის სიცოცხლე, იფიქრებს: რა სიცოცხლე არის ჩემი სიცოცხლეო; ამაზედ იწყებს მწუხარებას და დრტვინვას. ესეც დიდი და მავნებელი ცოდვა არის, ძმანო ჩემნო; პირველად მისთვის, რომელ ქრისტიანე ყოველთვის უნდა იყოს მღვიძარე, ფრთხილ, სულგრძელ. კაცს ღმერთმან მისცა ყოველივე, რაც საჭირო არის მის ბედნიერებისათვის, ესე იგი ჭკუა, სიმართლე, ქვეყანა. ვინც კარგად მოიხმარს ღვთის ნიჭსა, ესე იგი ვინც კარგად ირჯება, ცდილობს, მუშაობს, – ის არ შთავარდება მოწყინებაში. თუ შეემთხვია მას რომელიმე ზარალი, ანუ უბედურება მაინც სულგრძელ არს და მალე გამოვა იმ ზარალითგან. მაშასადამე მოწყინება დაემართება მხოლოდ იმ კაცს, რომელიც არის ზარმაცი, ცუდი ხასიათისა და ცუდი ყოფა-ქცევისა. მეორედ, მოწყინება მისთვის არის ცუდი და მავნებელი ცოდვა, რომელ იგი კაცს შთააგდებს კიდევ სხვათა ცოდვათა შინა: ვისაც გულში აქვს მოწყინება, იგი ხშირად დტრვინავს ღმერთზედ და ამით დიდად სცოდავს; მას დაეკარგება სასოება ღმერთზედ. რადგანაც ესრეთი ცუდი და მავნებელი ცოდვა არის მოწყინება, მაშასადამე ოდესცა გულში გაგიჩნდება იგი, მაშინვე ეცადე და განაგდე გულისა შენისაგან. ქრისტიანე ყოველთვის უნდა იყოს მღვიძარე, ყოველთვის ღმერთზედ სასოება უნდა ჰქონდეს. – ამინ.
მოძღვრება მეორე
სულსა მთავრობის-მოყვარეებისა და ცუდად მეტყველებისასა ნუ მიმცემ მე.
მესამე ცოდვას, რომელზედაც არის თქმული ამ ლოცვაში, ეწოდება მთავრობის-მოყვარეება. მთავრობის-მოყვარეება ის არის, ოდესცა კაცი ეძიებს უფლებასა ანუ ბრძანებლობასა სხვათა კაცთა ზედა. ეს ცოდვა ხშირად დაემართება დიდთა ანუ უფროსთა კაცთა, რომელნიც არიან მთავრობასა შინა. – თუ მთავრობის-მოყვარეება ცოდვა არის, მაშასადამე ვინც არიან მთავარნი ანუ უფროსნი, მაგალითებრ: ჩინოვნიკი, ცოდვაში არიან? – არა, ძმაო ჩემო, აქ ორგვარად უნდა იფიქრო: თუ ვინმე კაცი მთავრობას ანუ ჩინოვნიკობას ეძიებს მხოლოდ მისთვის, რათა თავის თავს მისცეს სარგებლობა, გამდიდრდეს, პატივი და დიდება შეიძინოს, თუ მარტო ამას ფიქრობს ვინმე და სხვა არაფერი ახსოვს, იგი დიდ ცოდვაში არის; გარნა ვინც მთავრობას ეძიებს მისთვის, რომ მოყვასთა მისთა მისცეს სარგებლობა, დაიცვას მშვიდობა და მყუდროება სოფელში, სიმართლე და მართლ-მსაჯულება მიანიჭოს ყოველსა კაცსა, ქვრივი, ობოლი და საწყალი დაიფაროს უმართლო და მძლავრთა კაცთაგან, ამისთანა კაცი არ არის ცოდვაში, არამედ კეთილს და მადლიანს საქმეს ეძიებს. გარნა ვისაც ახსოვს, რა დიდი და ძნელი საქმე არის მთავრობა, რა დიდს და საშინელს პასუხის გებაში შთავარდება ღვთის წინაშე ის კაცი, რომელიც უმართლოდ ხმარობს მთავრობას, – ამისთანა კაცს არც ექმნება გულში მთავრობის-მოყვარეება, არამედ კიდეც ეშინის, რომ მთავრობის-მოყვარეებით სული არ წარიწყმიდოს. ახლა თქვენზედ ვიტყვი: თუმცა თქვენ, ამ მთებში მცხოვრებნი, ხართ მდაბალნი და ღირსნი ხალხნი, გარნა ერთს შემთხვევაში თქვენც გაქვსთ ეს ცოდვა, ესე იგი მთავრობის-მოყვარეება. რა სახით? ესრეთ, რომელ თქვენ შორის დედა-კაცნი არიან ფრიად დაღონებულნი და შეწუხებლნი მამა-კაცთაგან, ხოლო მამა-კაცებს აქვსთ ნამეტნავი მთავრობა ანუ უფლება დედა-კაცებზედ. ამ საქმეში თქვენი ჩვეულება და თქვენი ყოფა-ქცევა არის ფრიად ცუდი და ქრისტიანობის წინააღმდეგი. ქალები თქვენ არაფრად არ მიგაჩნიათ და ძლიერ აწუხებთ. ზოგიერთს სოფელში თითქმის ასრე არის, რომელ მამა-კაცები მრთელი დღე არაფერს არ აკეთებენ და უქმად არიან, დედა-კაცები კი დილითგან საღამომდის არიან მუშაობაში და ტანჯვაში, ასრე რომ თითქოს ესენი არჩენენ თავის ქმრებს და შვილებს. ეს დიდად შემარცხვენელი და უსჯული საქმე არის, ძმანო ჩემნო. ღმერთმან დედა-კაცი იმიტომ შექმნა სუსტი და მამა-კაცს მისთვის მისცა უმეტესი ღონე, რომ პირველი შინ, სახლში უნდა იყოს, სახლს უნდა უვლიდეს და შვილებს უნდა ზრდიდეს, ხოლო მეორე გარეთ უნდა მუშაკობდეს, რაც უმძიმესი საქმე არის, იმას აკეთებდეს. საღმრთო წერილიც ისრე შეგვაგონებს ჩვენ, რომელ ყოველს ადამიანს უნდა ცოლი თვისი უყვარდეს და ისრეთს პატვიში უნდა ყავდეს, როგორც თავისი თავი. ყოველს განათლებულს სახლში დედა-კაცს აქვს დიდი პატივი, გარნა თქვენ შორის დედა-კაცები არიან უპატიოდ და საწყლად. კიდევ გეტყვი, არ ვარგა, რომ ეს ასრე იყოს და ასრე დაშთეს. ოდესაც ღვთის მადლით თქვენშიც შემოვა სწავლა და განათლება, ეს საქმე მაშინ გამოიცვლება, გარნა ახლაც კი უნდა გახსოვდესთ, ძმანო, და ეცადნეთ, რომ უმჯობესად იქცეოდეთ დედაკაცებთან.
უკანასკნელ, მეოთხე ცოდვა, რომელსა ახსენებს პირველი მუხლი, არის ცუდად-მეტყველება. ცუდად-მეტყველება არის ყოველი უქმი, უსარგებლო, უშვერი სიტყვა, გამომავალი პირისაგან კაცისა. ღმერთმან ენა ჩვენ მისთვის მოგვცა, რათა ვაკურთხოთ, ვადიდოთ და ვილოცოთ იგი; დავლოცოთ, დავარიგოთ მოყვასი ჩვენი. გარნა ჩვენ, ნაცვლად ამისა, ენას ხშირად ვხმარობთ ცოდვისათვის: ენითა ჩვენითა ვიტყვით სიცრუეს, გინებას, ცილის-წამებას, უშვერს სიტყვას. მდაბალს ხალხში უმეტესად იციან გინება და უშვერი სიტყვის თქმა. ენა თავის თავად არ სცოდავს, არამედ იმას იტყვის, რაც გულში აქვს კაცსა; მაშასადამე, ვინც ლაპარაკობს ყოველთვის გონიერად, მშვენიერად და მძიმედ, იმას უთუოდ გულიც და ხასიათიც კარგი აქვს, გარნა, ვინც ხშირად იტყვის უშვერს სიტყვას, ხშირად აგინებს თავის მოყვასს, სჩანს იმას ხასიათიც ცუდი აქვს. მეორესა და საშინელსა მოსვლასა იესო ქრისტესსა ყოველი კაცი მისცემს პასუხს არა თუ მხოლოდ საქმეთა, არამედ ყოველთა სიტყვათა თვისთათვის. ეცადეთ, ძმანო ჩემნო, არა სცოდოთ ენითა თქვენითა, არამედ ჭკუიანად და მშვიდად ეტყოდეთ ერთი მეორესა ყოველთა თქვენთა საქმეთა. ახლა ვსთხოვთ ღმერთსა, რათა შეგვეწიოს ჩვენ და განაშოროს ჩვენგან სული უქმობისა, მოწყინებისა, მთავრობის-მოყვარეებისა და ცუდად-მეტყველების. – ამინ.
მოძღვრება მესამე
ხოლო სული სიწმიდისა, სიმდაბლისა, მოთმინებისა და სიყვარულისა მომმადლე მე მონასა შენსა
ამას წინათ მე აღგიხსენი თქვენ პირველი მუხლი ეფრემ ასურის ლოცვისა. დღეს ვეცდები აღგიხსნა მეორე მუხლი ანუ მეორე ნაწილი. აქ ჩვენ ვთხოვთ ღმერთსა, რათა ჩვენ მოგვცეს ოთხი სათნოება, ესე იგი: სიწმიდე, სიმდაბლე, მოთმინება და სიყვარული. ხოლო სული სიწმიდისა, სიმდაბლისა, მოთმინებისა და სიყვარულისა მომმადლე მე მონასა შენსა.
სიწმიდე, ანუ სული სიწმიდისა არის ორ-გვარი: გარეგანი, ანუ ხორციელი ის არის, როდესაც კაცს უყვარს წმინდად ჩაცმა, წმინდად ჭამა და სმა და წმინდად ცხოვრება თავის სახლში. კარგი, გონიერი და სასარგებლო საქმე არის, თუ კაცი ცდილობს ხორციელსა სიწმიდესა ზედა. იქმნება თქვენგანმან ვინმემ იფიქროს: სად შეუძლიან საწყალს და ღარიბს კაცსა, რომ წმინდად ჩაიცვას, წმინდად სჭამოს, სიწმინდე შეინახოს თავის სადგომში? ესრეთ ფიქრი არ იქმნება საფუძვლიანი: სიწმინდის შენახვა არ მოითხოვს სიმდიდრესა. იქნება შენც გამოგიცდია და გინახავს, ძმაო, რომელ ზოგიერთი კაცი საკმაოდ მდიდარია და შეძლებაც აქვს, გარნა მაინც უწმინდურად ცხოვრებს; და სხვა თუმცა იმაზე ღარიბია და შეუძლებელი, გარნა წმინდად და სუფთად ცხოვრებს. ეს შეძლებაზედ არ არის დამოკიდებული, არამედ ჩვეულებაზეც და ჭკუაზედ. თუ გინდ ბევრი არაფერი გქონდეს შენ, ძმაო ჩემო, მაგრამ, რაც გაქვს, ის სუფთად და წმიდად შეინახე. თქვენ ამ მთებში მცხოვრებთა არ გიყვარსთ წმიდად და სუფთად ცხოვრება, რაიცა დიდად დასაძრახი არის. იქმნება რომელიმე თქვენგანი ყოფილა სხვა ქვეყანაში, ვსთქვათ – ქართლში და იმერეთში. ქართლში თუმცა უფრო შემძლებელი ხალხი არის, გარნა უწმინდურად ცხოვრებენ; იმერეთში, თუმცა შეუძლო ღარიბი ხალხია, გარნა მოგეწონება, როდესაც შეხედავ, როგორ წმინდად და სუფთად სახლობენ. ან იქნება ვინმემ თქვენგანმან იფიქროს: რა დიდი რამ სათნოება არის ქრისტიანეთათვის ხორციელი სიწმინდე, ოღონდ ცოდვას მოერიდოს და კარგის ყოფა-ქცევისა იყოს! ამისთანა ფიქრიც არ იქნება მრის კაცისათვის. ესრეთ უნდა ვიფიქროთ, რომ ვისაც უყვარს გარეგანი და ხორციელი სიწმინდე და სისუფთავე, ის სულიერისა სიწმინდისათვისაც უფრო ცდილობს. გარდა ამისა ვინც უწმინდურად ცხოვრებს, ის უფრო მალე გახდება ავად და მალე დაკარგავს სიმრთელესა, რაიცა დიდი ცოდვა არის, ვინაითგან თვით ღმერთი გვიბრძანებს ჩვენ, რათა დავიცვათ და შევინახოთ ჩვენი სიცოცხლე. ამისთვის, ძმანო ჩემნო, რადგან ახლა მე თქვენ გიჩვენე, რა სასარგებლო არის ხორციელი სიწმინდე და სისუფთავე, ამას იქით ეცადეთ, რომ სუფთად და წმინდად იყოს თქვენი ცხოვრება.
მეორე სათნოება, რომელსა ჩვენ ვსთხოვთ ღმერთსა ამ ლოცვაში, არის სიმდაბლე. სიმდაბლე აქვს იმ კაცს, რომელიც თავის თავზედ დიდს არაფერს ფიქრობს, ესე იგი თავის თავი არ მიაჩნია დიდად. ამ სათნოებას კაცი შეიძენს მაშინ, როდესც კარგად იფიქრებს თავის ცოდვებზედ. ჩვენ ყველანი, ძმანო ჩემნო, ცოდვილნი ვართ ღვთის წინაშე; არ გავა არა თუ მრთელი დღე, არამედ ერთი საათიც, რომ არ შევცოდოთ ღმერთსა ანუ გონებით, ანუ სიტყვით, ანუ საქმით; მაშასადამე ყოველთვის უნდა სიმდაბლით და მონანებით ვთხოვდეთ ღმერთსა შენდობასა. ნუ იფიქრებ, ძმაო, იმასაც, რომ, ვინაიდგან შენ ხარ დაბალი სოფლის კაცი, მაშასადამე უიმისოდაც გაქვს სიმდაბლე. რაც გინდა ღარიბი და საწყალი კაცი იყოს ზოგიერთი, შეიძლება, რომ გულში არ ქონდეს სიმდაბლე, არამედ დიდად მიაჩნდეს თავის თავი; ამისთვის თქვენც ეცადეთ, ძმანო ჩემნო, გულში ყოველთვის იყოთ მდაბალნი და წყნარი.
მესამე სათნოება არის მოთმინება. რა არის მოთმინება, ეს თქვენც იცით, ძმანო ჩემნო. მოთმინება მეტად საჭირო არის ყოველთვის კაცისათვის, ამისათვის რომელ ქვეყანაზედ არ არის იმისთანა კაცი, რომელსაც არ შემთხვეოდეს ვითარიმე უბედურება და უკმაყოფილება. მრთელი ჩვენი სიცოცხლე ისე არის ამ ქვეყანაში დაწყობილი, რომელ თუ მოთმინება არა აქვს კაცსა, ვერ გასძლებს ქვეყანაზედ. ყოველს საქმეში და ყოველს შემთხვევაში საჭირო არის კაცისათვის მოთმინება. მოთმინება უნდა გქონდეს შენ, ძმაო, როდესაც მუშაობ ყანაზედ; მოთმინება უნდა იხმარო, როდესაც კაცთან საქმე გაქვს და საქმეს არიგებ; უმეტესი მოთმინება უნდა გქონდეს შენ სახლში: ცოლთან, შვილებთან, ძმებთან. თუ მოთმინება არა გაქვს, ერთი კაციც ვერ გასძლებს შენთან და საქმეს ვერ გააკეთებს; გარნა ყოველთა უმეტესი მოთმინება ქრისტიანეს უნდა ჰქონდეს თავისი სჯულის აღსრულებაში. თუ დიდი მოთმინება და სიმტკიცე არა აქვს ქრისტიანესა, ვერ წინააღუდგება ცოდვასა და განსაცდელსა, ვერ იქმნება კეთილი ქრისტეს მოწაფე. როდესაც შენ, ძმაო, შეგემთხვევა რომელიმე უბედურება, ანუ განსაცდელი და გაგიჭირდება ცხოვრება, მოიგონე უფალი იესო ქრისტე, მაცხოვარი ჩვენი. რა არ მოითმინა მან ჩვენი გულისათვის? განკიცხვა, გინება, შეურაცხ-ყოფა, დევნა, ტანჯვა, ჯვარცმა. თუ მაცხოვარმან ესოდენი მოითმინა შენთვის, შენც ცოტაოდენი მაინც მოითმინე მისთვის, თუმცა, თითქმის ყოვლის ჭირისა და უბედურებისა, რომელიც შენ გემართება, მიზეზი შენვე ხარ, გარნა თუ სულგრძელად მოითმენ, ღმერთი ისრე მიიღებს, ვითომც იმისთვის მოგითმენია.
დასასრულ, ძმანო ჩემნო, ვსთქვათ მეოთხე სათნოებისათვის ესე იგი სიყვარულისათვის. სული სიყვარულისა ანუ შეყვარება ღვთისა და მოყვასისა არის ყოველთა უდიდესი, უმაღლესი და უსაჭიროესი სათნოება. თითქმის მთელი ჩვენი სჯული ამაში მდგომარეობს: შეიყვარე უფალი ღმერთი ყოვლითა გულითა და სულითა შენითა და მოყვასი შენი, ვითარცა თავი შენი, ესრეთ რომელ, ვისაც გულში არა აქვს ღვთის და მოყვსის სიყვარული, იგი არ არის ქრისტიანე. თუ-გინდ კაცმა სხვა ყოველი სათნოება შეიძინოს, ყოველნი მცნებანი აღასრულოს, გარნა თუ არა აქვს მოყვასისა და ღვთის სიყვარული, იგი ქრისტიანე არ არის. რაში გამოჩნდება ღვთის სიყვარული? იმაში, როდესაც ჩვენ ვისმენთ სიტყვასა და ბრძანებასა ღვთისასა, რომელიც ღმერთმან ჩვენ გამოგვიცხადა საღმრთო წერილში და რომელსაც ჩვენ მარადის გვასწავლის წმიდა ეკკლესია, და აღვასრულებთ მას. მოყვსის სიყვარულისათვის გვასწავლა ჩვენ უფალმა იესო ქრისტემან ამ სიტყვებით: ყოველი, რომელი გინდესთ თქვენ, რათა გიყონ კაცთა, ეგრეთცა თქვენ ჰყავთ მათდა-მიმართ; რაც შენ გინდა, რომ გიყონ შენთა მოყვასთა, შენც ის უყავ მათ. რასაკვირველია, შენ გსურს ყოველმა კაცმა შეგიყვაროს, პატივი გცეს, გაჭირვების დროს ნუგეშ-გცეს; შენც ისრედ მოიქეც ყოველთა შენთა მოყვასთა.
თქვენ, ძმანო ჩემნო, აქ მცხოვრებთა სხვათა უმეტესად უნდა გახსოვდეთ, რომ ვისაც არ აქვს სიყვარული ღვთისა და მოყვსისა, ის არ არის ქრისტიანე. თქვენ ხშირად იცით ერთმანეთში ჩხუბი, სიძულვილი; მცირედი არის თქვენ შორის სიყვარული და ერთობა; გარნა, რადგანაც მოინათლენით და მიიღეთ ქრისტეს სჯული, უნდა ეცადოთ, რომ ქრისტეს სიყვარული შეიტყოთ და შეიძინოთ. უფალმან იესო ქრისტემ ესრეთ ასწავლა მოწაფეთა თვისთა: ამით უნდა გიცნან თქვენ ყოველთა კაცთა, რომ სიყვარული და ერთობა იყოს თქვენ შორის. მონათლული კაცი მით უნდა განსხვავდეს მოუნათლავის, ურწმუნოს კაცისაგან, რომელ უნდა ქონდეს კეთილი და მოსიყვარულე გული და ხასიათი. ვევედროთ ღმერთსა, რათა მოგვცეს ჩვენი სული სიყვარულისა და ერთობისა. – ამინ.
მოძღვრება მეოთხე
ჰე, უფალო და მეუფეო, მომანიჭე მე განცდა თვისთა ცოდვათა და არა განკითხვად ძმისა ჩემისა.
დავაბოლოვოთ, ძმანო ქრისტიანენო, დღეს განმარტება ეფრემ ასურის ლოცვისა. ამ ლოცვის მესამე მუხლში ჩვენ ვთხოვთ ღმერთსა, რათა მან მოგვანიჭოს ჩვენ განცდა ანუ ცნობა თავისა ჩვენისა და არა განკითხვად ძმისა ჩვენისა. განცდა თავისა ის არის, როდესაც კაცი გამოსცდის ანუ შეიტყობს თავის თავს, ესე იგი შეიტყობს, კარგად იქცევა, თუ ცუდად, კარგი ხასიათი აქვს, თუ ცუდი. ცნობა თავისა თვისისა არის საფუძველი კეთილისა ქრისტიანობრივის ცხოვრებისა. თუ კაცმან თავის თავი არ იცის, თუ არ შეიტყო, რა ცოდვა უქმნისა, რა ნაკლულევანება აქვს გულში, რანაირად გაიმართავს იგი თავის თავს, რანაირად მოინანიებს და როგორ შეიქმნება უმჯობესი. გარნა ნუ ფიქრობთ, ძმანო ჩემნო, რომ ადვილი იყოს ეს საქმე: დიდი მეცადინეობა უნდა იხმაროს კაცმა, თუ სურს თვისის თავის შეტყობა; ყოველ კაცს თავისი ხასიათი აქვს; ყოველ კაცს თავისი საკუთარი ჩვეულება და თვისება აქვს. ზოგიერთი, მაგალითებრ, ანჩხლი ანუ გულფიცხელი არის და ამით ხშირად სცოდავს ღვთის წინაშე; ზოგიერთი არის ზარმაცი, ანუ მცონარე და ამით არისხებს ღმერთსა. სხვა არის გულ-დიდი, ანუ ამპარტავანი და ამის-გამო მრავალს ცოდვასა იქმს; ერთი არის ცრუ, მეორე არის მოშურნე; ერთი სიტყვით, ყოველ კაცს თავისი ხასიათი აქვს და თავისი ცოდვა სჭირს. დიდი სარგებლობა და სულიერი მადლი მოგვეცემა, როდესაც კარგად გასინჯავ შენ თავს და გულში იტყვი: მე სწორედ ამაში და ამაში ვარ დამნაშავე ღვთის წინაშე. თუ ესრეთ ქმენი, უთუოდ კარგად მოინანიებ შენს ცოდვასა და კარგი შეიქმნები; ხოლო კარგად თუ არ იცან შენი თავი, არა თუ ქრისტიანობაში, არამედ არც სხვა საქმეში გამოდგები.
ვინც კარგად თავის თავი იცნა, ის აღარც თავის მოყვასს განიკითხავს. მოყვასის განკითხვა ის არის, როდესაც კაცი თავის ცოდვას და ნაკლულებას არ ხედავს და სხვის ცოდვას და ნაკლულევანებას კი ხედავს და ზრახავს. ეს ცუდი ჩვეულება თითქმის ყოველ კაცსა აქვს; ყოველი კაცი იმას ცდილობს, რომ განიკითხოს მოყვასის ცოდვა, გარნა კეთილი და ჭეშმარიტი ქრისტიანე უმეტესად თავის თავს განიკითხავს და არა სხვას. თქვენც ესრეთ ეცადენით, ძმანო ჩემნო, თუ გსურთ რომ იყვნეთ კეთილნი ქრისტიანენი. – ამინ.