ტროპარი: კანონად სარწმუნოებისა და ხატად სიმშვიდისა და მოძღვრად მარხვისა გყო შენ ქრისტემან, სამწყსოსა შენისათვის ჭეშმარიტებით, ამისთვისცა მოიგე სიმდაბლითა სიმაღლე და სიგლახაკითა სიმდიდრე, წმიდაო მღვდელთმთავარო ნიკოლოზ, ევედრე ქრისტესა ღმერთსა შეწყალებად სულთა ჩვენთათვის.

კონდაკი: მირონთ გამო, წმიდაო, მსხვერპლის შემწირველად გამოსჩნდი, რამეთუ შენ ქრისტეს სახარებაჲ აღასრულე და დასდევ სული შენი ერისა მისთვის შენისა, და იხსენ უბრალონი სიკვდილისაგან; ამისთვისცა წმიდა იქმენ შენ, დიდი მესაიდუმლე მადლისა ღმრთისა.

 

წმიდა ნიკოლოზ სასწაულთმოქმედი მცირე აზიაში, ლუკიის მხარის ქალაქ პათარაში ქრისტეს შობიდან 257 წელს დაიბადა. მაშინ ეს მხარე რომის იმპერიის კუთვნილება იყო. მძიმე დევნას განიცდიდა ქრისტეს მებრძოლი, ახლადდაარსებული ეკლესია. რომის იმპერატორმა ვალერიანმა, წარმართული ღმერთების ერთგულმა თაყვანისმცემელმა, მთელს იმპერიაში გასცა განკარგულება, რომ ედევნათ ქრისტიანები. დევნას განიცდიდნენ არა მარტო ღვთისმსახურნი, ერის ხალხიც. მათ თავიანთ მწყემსმთავრებთან ერთად აწამებდნენ და სიკვდილით სჯიდნენ. სწორედ ამ დროს დაიბადა წმინდა ნიკოლოზი.

მის მშობლებს თეოფანეს და ნონას დიდხანს არ ჰყავდათ შვილი. ისინი ძალიან მდიდრები იყვნენ და თავიანთი ქონებიდან გაჭირვებულთათვის უამრავ მოწყალებას გასცემდნენ. ამის გამო ადამიანთა სიყვარულითა და პატივისცემით იყვნენ გარემოსილნი. ამ სათნოებისათვის და ღვთისმოშიში ცხოვრებისათვის, აგრეთვე გულმხურვალე ლოცვისათვის ღმერთმა მათ ვაჟი უბოძა, მომავალი მღვდელმთავარი და სასწაულთმოქმედი.

სასწაულთმოქმედების უნარი წმინდა ნიკოლოზმა შობიდანვე გამოამჟღავნა. ნათლობისას ჩვილი ნიკოლოზი დამოუკიდებლად იდგა ემბაზში რამდენიმე საათის განმავლობაში.

დედის რძეს კი ოთხშაბათობითა და პარასკევობით მხოლოდ საღამო ხანს მიირთმევდა. სიყრმიდანვე უყვარდა სახარების კითხვა, ტაძარში სიარული და დიდ დროს უთმობდა გულმოდგინე ლოცვებს. მშობლებიც უწყობდნენ ხელს ბიჭს ასეთი ხასიათის ჩამოყალიბებაში. ისინი არა მარტო სახლში, გზაშიც კი არ წყვეტდნენ ნიკოლოზის ქრისტიანულ აღზრდას და მათი სწავლება ისე მტკიცედ გაუჯდა ბავშვს, რომ ბავშვობიდანვე შეიყვარა გლახაკები. არასდროს ისე არ ჩაუვლიდა, სანუგეშო სიტყვა რომ არ ეთქვა და მოწყალება არ მიეცა მათთვის.

ყრმობისას მხოლოდ სახარებისადმი ლტოლვას ამჟღავნებდა, არ ერეოდა ამხანაგთა უაზრო საუბრებსა და გართობებში, სახეზეც კი არ უყურებდა მათ. ამის შემხედვარე ბიძამ, პათარას ეპისკოპოსმა, დაარწმუნა მშობლები, მიეცათ შვილი ღვთის სამსახურში და მათი ნებართვით აიყვანა იგი მღვდლის ხარისხში.

მისი ხელდასხმისას ეპისკოპოსმა ასე მიმართა ხალხს:

– მე ვხედავ ახალ ამომავალ მზეს დედამიწაზე, ტკბილ მანუგეშებელს მწუხარეთა და ტანჯულთათვის. ბედნიერია ის სამწყსო, რომელსაც იგი დამწყემსავს. იგი განამტკიცებს მათ რწმენაში, ასწავლის სათნო და ღვთისმოშიშ ცხოვრებას, იქნება ყველა გაჭირვებულის შემწე.

და მართლაც წმინდა ნიკოლოზმა მთელი თავისი ცხოვრებით აღასრულა ბიძის ეს წინასწარმეტყველური სიტყვები. მას არასდროს შეუწყვეტია ტანჯულთა შემწეობა, დამცირებულთა და უსუსურთა განმტკიცება, სათნო საქმეების კეთება. მღვდელთმთავრობისას კი უფრო მკაცრ მოსაგრეობას ეწეოდა, იყო განუწყვეტლივ მღვიძარებაში, მკაცრ მარხვასა და ლოცვაში, სულ უფრო მაღლა და მაღლა იწევდა სრულყოფილების საფეხურებზე, სულ უფრო უახლოვდებოდა უსხეულო მდგომარეობას.

ხელდასმიდან სულ ცოტა ხნის შემდეგ ბიძამისი იერუსალიმში გაემგზავრა წმინდა ადგილების მოსალოცად და თავის ძმისშვილს დაავალა ეპარქიის გამგეობა. წმინდა ნიკოლოზი ამას მთელი პასუხისმგებლობით შეუდგა. ამასობაში მისი მშობლები გარდაიცვალნენ და მას მდიდარი მემკვიდრეობა დაუტოვეს. წმინდა ნიკოლოზმა მთელი ეს ქონება ღარიბ-ღატაკებს დაურიგა, მრავალ ადამიანს შეეწია. ყოველივე ამას აკეთებდა უჩუმრად, სხვებისაგან დამალულად.

ერთხელაც ერთმა თვალსაჩინო გვარის წარმომადგენელმა მთელი თავისი ქონება უბედურ გარემოებათა გამო დაკარგა და სიღატაკეში ჩავარდა. მას სამი ქალიშვილი ჰყავდა, სილამაზით გამორჩეულნი. მან გადაწყვიტა ქალიშვილების უბიწოება ლუკმა-პურის საშოვნელად გამოეყენებინა და უკვე მზადაც იყო ამის გასაკეთებლად, რომ შუაღამისას წმინდა ნიკოლოზმა ფანჯრიდან ოქროთი სავსე ქისა შეუგდო.

დილით კაცმა რომ სასთუმალთან ოქროთი სავსე ქისა იპოვა, ტირილი დაიწყო, ღმერთს მადლობა შესწირა, საქმეები გამოასწორა და უფროსი ქალიშვილიც კარგად გამზითვებული გაათხოვა. ეს რომ წმინდა ნიკოლოზმა შეიტყო, გახარებულმა გადაწყვიტა მეორე ქალიშვილის ბედიც ასე მოეწყო. ისევ უჩუმრად შეუგდო კაცს ფანჯრიდან ოქროთი სავსე ქისა.

დილით მოხუცმა ქისა რომ დაინახა, მუხლებზე დაემხო და ღმერთს შეჰღაღადა:

– ღმერთო, რომელმაც საკუთარი სისხლით გამოგვისყიდე, ახლა ჩემი ქალიშვილებიც შეიწყალე, მაჩვენე ის მიწიერი ანგელოზი, რომელმაც გვიხსნა ცოდვისაგან, ცუდი განზრახვისაგან.

მამამ მეორე ქალიშვილიც კარგად გაათხოვა. მერე კი მღვიძარებაში ატარებდა ღამეებს, რადგან გრძნობდა, არც მესამე ქალიშვილს დააკლებდა უცნობი მფარველი თავის წყალობას. ერთ ღამესაც, როცა ნიკოლოზმა კვლავ გააღო ფანჯარა და ქისა შეაგდო ოთახში, მოხუცი გაეკიდა, იცნო ნიკოლოზი, დაემხო მის ფეხებთან და ცრემლებით მმადლობდა. წმინდა ნიკოლოზმა წამოაყენა და მოხუცი და სთხოვა არავისთვის ეთქვა ეს ამბავი.

ამასობაში ბიძამისი დაბრუნდა. წმინდა ნიკოლოზმა ჩააბარა მას ეკლესია, თვითონ კი პალესტინაში გაემგზავრა წმიდა ადგილების თაყვანსაცემად. გემი ეგვიპტის ნაპირებს რომ მიუახლოვდა, ნიკოლოზმა აუწყა თანამგზავრებს ქარიშხლის მოახლოება. მართლაც მალე დაუბერა ძლიერმა ქარმა, ზღვა აღელდა, ცა ტყვიისფერი ღრუბლებით დაიფარა და ამოვარდა ძლიერი ქარიშხალი. ყოველ წუთს მოსალოდნელი იყო გემის დაღუპვა. ყველა წმინდა ნიკოლოზს ევედრებოდა შველას. მაშინ დაემხო წმინდანი მუხლებზე და იწყო გულმოდგინე ვედრება. ქარი უეცრად ჩადგა, ცა განათდა და ზღვაც დაწყნარდა. ყველა განაცვიფრა ნიკოლოზის საკვირველთმოქმედმა ძალამ. მერე ყველამ ერთად მადლობა შესწირა ღმერთს.

ამ დროს მგზავრი, რომელიც შიშისაგან ანძაზე ასულიყო, ჩამოვარდა და ძირს დაენარცხა, მაგრამ წმინდა ნიკოლოზის ლოცვებით ისე აღსდგა, არანაირი ტკივილი არ უგრძვნია.

პალესტინაში წმინდა ნიკოლოზმა მოიარა ყველა წმინდა ადგილი, თაყვანი სცა უფლის საფლავს, გულმხურვალედ ილოცა გოლგოთაზე, უფლის ჯვარცმის ადგილზე. არსებობს გადმოცემა, რომ იერუსალიმის ტაძრის კარები ნიკოლოზის მიახლოებისას თავისთავად გაიღო და იგი დაუბრკოლებლივ შევიდა მასში.

დიდხანს დაჰყო ნიკოლოზმა იერუსალიმში, აღარც აპირებდა პათარაში დარბუნებას, უდაბნოში ფიქრობდა განმარტოებას, მაგრამ ღვთის ნება სულ სხვა იყო და იგიც იძულებული გახდა ეზრუნა სამშობლოში დაბრუნებაზე. შეუთანხმდა კიდევაც ერთი გემის მეზღვაურებს, რომ წაეყვანათ ლუკიაში, მაგრამ მეზღვაურებმა მოატყუეს, ისარგებლეს ზურგის ქარით და გემი სულ სხვა მიმართულებით წაიყვანეს. ამაოდ ემუდარებოდა მათ წმინდანი შეესრულებინათ თავიანთი დაპირება, მაგრამ მათ ყურიც არ ათხოვეს. მაშინ იწყო ნიკოლოზმა ლოცვა. უფალმა ისმინა მისი, ამოვარდა ძლიერი ქარი, შემოატრიალა გემი და ლუკიის ნაპირისკენ გააქანა. დაბნეულ და შეშინებულ მეზღვაურებს სათნო და უბოროტო ნიკოლოზმა არაფერი დაუშავა, საყვედურიც კი არ დასცდენია და მშვიდობიანად გაისტუმრა ისინი.

წმინდა ნიკოლოზი მთელის სულითა და გულით ილტვოდა განმარტოებისაკენ. სამშობლოში ჩასვლის შემდეგაც არ დაბრუნებულა იგი პათარაში. ბიძამისისი დაარსებულ სიონის მონასტერს მიაშურა და ამ სავანეში აპირებდა ლოცვებში გაეტარებინა ცხოვრების დარჩენილი დღეები. სიონის ბერებმა სიხარულით და სიყვარულით მიიღეს სათნო საქმეებით ცნობილი მღვდელი, მაგრამ ღმერთი სულ სხვა რამისთვის ამზადებდა თავის რჩეულს. მას არ სურდა ასეთი მნათობი ვიწრო სენაკში რომ გამოკეტილიყო. ერთ ღამესაც, როცა წმინდა ნიკოლოზი ლოცვაზე იდგა, ესმა ხმა:

– თუ გინდა ჩემგან გვირგვინის მიღება, იღვაწე ადამიანთა ეკლესიური განათლებისათვის.

დააფიქრა ღვთის რჩეული ამ სიტყვებმა. მალე ისევ მოესმა ხმა:

– მონაზვნური განმარტოება, ის გზა არ არის, რომლითაც უნდა მემსახურო. წადი ხალხთან, ადიდე მათში ჩემი სახელი და ამრავლე ქრისტეს საუფლოს წევრთა რიცხვი.

მაშინ გადაწყვიტა ნიკოლოზმა ლუკიის მთავარ ქალაქში, მირონში, მისთვის უცხო ადგილზე წასვლა, რათა იქ ესწავლებინა ხალხისთვის უფლის გზა.

ასე ამზადებდა უფალი თავის რჩეულის გზას უმაღლესი მსახურებისათვის. სწორედ მისი მირონში ჩასვლისას გარდაიცვალა ამ ქალაქის მთავარეპისკოპოსი. ღამით შეიკრიბნენ მღვდელმთავრები ახალი ეპისკოპოსის ასარჩევად. ხანგრძლივი მსჯელობის შემდეგ მათ ლოცვით მიმართეს ღმერთს და შესთხოვეს, გამოეგზავნა მათთვის ღირსეული ადამიანი. ღმერთმაც ისმინა მათი და ერთმა უხუცესმა ეპისკოპოსმა იხილა უჩვეულო ნათლის გარემოსილი კაცი, რომელმაც ამცნო, რომ დამდგარიყო ეკლესიის კართან ღამით და დალოდებოდა პირველ მომსვლელს:

– ვინც პირველი შემოვა ეკლესიაში, – უთხრა ღვთისმოსავმა ეპისკოპოსს, – ის იქნება ღვთის რჩეული. მისი სახელია ნიკოლოზი.

უხუცესმა ეპისკოპოსმა თავისი ხილვა ამცნო სხვებს, დადგა ეკლესიის კართან, სხვები კი ეკლესიაში ელოდნენ ღვთის რჩეულის გამოჩენას. ამ დროს ნიკოლოზმა ჩვეულებისამებრ ღამე ლოცვაში გაატარა და გამთენიისას გაეშურა ეკლესიისაკენ. კართან იგი დადარაჯებულმა ეპისკოპოსმა შეაჩერა და სახელი ჰკითხა. მან მშვიდად ამცნო თავისი სახელი. მაშინ ეპისკოპოსმა შეიყვანა იგი ტაძარში და განუცხადა ღვთის ნება. ეს ამბავი სწრფად მოედო მთელს ქალაქს. ტაძარი გაივსო ხალხით. წმინდანი ჯერ უარზე იყო, მაგრამ მერე დასთმო, რადგან ჯერ კიდევ ტაძარში მისვლამდე იხილა, როგორ უწვდიდა ღვთისმშობელი ომოფორს. მიხვდა, ეს მართლაც უფლის ნება რომ იყო და დასთმო. მაშინ უხუცესმა ეპისკოპოსმა ასე მიმართა ხალხს:

– მიიღეთ მწყემსი, რომელიც გამოირჩია სული წმიდამ და რომელსაც უფალმა უბრძანა ჩვენი სულების მართვა.

ხალხი გახარებული მმადლობდა უფალს, მღვდელმთავრებმა აიყვანეს ნიკოლოზი ეპისკოპოსის ხარისხში.

– ეპისკოპოსმა ცხოვრება სხვაგვარად უნდა წარმართოს. სხვებისათვის უნდა ვიცხოვრო, ჩემთვის კი არა, – ეუბნებოდა თავს და იხსენებდა პავლე მოციქულის სიტყვებს ტიმოთესადმი:

– იყავ ნიმუში ერთგულთათვის სწავლაში, ცხოვრებაში და რწმენაში.

მან შეიცვალა ცხოვრების წესი, გახსნა კარი ყველასთვის და სამაგალითო და მისაბაძი გახდა სამწყსოსათვის თავისი სათნო, ღვთისნიერი ცხოვრებით, გულითადი სიყვარულით ადამიანებისადმი. იგი გამოირჩეოდა თავმდაბლობით, მორჩილი სულით, ყოველგვარი ქედმაღლობა და სიამაყე მისთვის უცხო იყო. ატარებდა სადა ტანსაცმელს, საკვებს მცირედს იღებდა, იკვებებოდა საღამოობით, მხოლოდ ერთხელ, ყველას სიყვარულით ხვდებოდა, ყურადღებით უსმენდა, ხალისით ეხმარებოდა, ანუგეშებდა, დაჩაგრულებს, ქვრივებსა და ობლებს ექომაგებოდა და ეხმარებოდა.

ამასობაში დაიწყო ქრისტიანთა დევნა.

მეოთხე საუკუნის დასაწყისში, ქრისტეს შობიდან 303 წელს, რომის იმპერატორებმა დიოკლეტიანემ და ვალერიმ ბრძანება გასცეს, დაენგრიათ ქრისტიანული ტაძრები, დაეწვათ წიგნები და ქრისტიანთათვის ჩამოერთმიათ სამოქალაქო უფლებანი და თანამდებობანი. ამით კი ეიძულებინათ ისინი, უარეყოთ ქრისტე. ურჩები უნდა დაესაჯათ. დევნა იწყეს დედაქალაქში – ნიკომიდიაში. სწორედ აქ დაწვეს აღდგომის დღეს 20000 ქრისტიანი, თვითონ ტაძარი კი დაანგრიეს. შემდეგ დევნამ გადაინაცვლა რომის იმპერიის სხვა ოლქებში, პროვინციებში. ასე იქცა მთელი მსოფლიო სასაკლაოდ. ყველა ქალაქში იწყეს მოსახლეობის აღწერა და ამ სიის მიხედვით ყველას აიძულებდნენ მსხვერპლი შეეწირათ წარმართთა ღმერთებისათვის. შეუძლებელი იყო გაქცევა. ასე ხმარობდნენ ყოველგვარ ღონეს ქრისტეს რწმენის აღმოსაფხვრელად. ზოგს შოლტებით სცემდნენ, ზოგსაც თავქვე ჰკიდებდნენ, ზოგს გახურებულ ტყვიას ასხამდნენ და ა.შ. დასახიჩრებულ ქრისტიანებს კურნავდნენ და მერე განკურნებულებს კვლავ აწამებდნენ. ასე უნდოდათ აეცილებინათ მათთვის მოწამის გვირგვინი და ეიძულებინათ უარეყოთ ქრისტე.

„მე თვით ვიყავი იმის მოწმე, – წერს ევსევი ჟამთააღმწერელი, – რკინა რომ ბლაგვდებოდა და ტყდებოდა, დაღლილი ჯალათები ცვლიდნენ ერთმანეთს, და მე ვხედავდი ქრისტეს აღმსარებლობის ნამდვილ ღვთიურ ძალას და მხნეობის საოცარ აღმაფერნას. გამოუტანდნენ განაჩენს ერთს და მაშინვე მის ადგილს იკავებდნენ სხვები, აღიარებდნენ ქრისტეს და სულაც არ ფიქრობდნენ იმ სატანჯველზე, რაც მათ ამისთვის ელოდათ“.

სწორედ ამ დროს აძლიერებდა წმინდა ნიკოლოზი თავის სამწყსოს. იგი მფარველი ანგელოზივით ეცხდებოდა ყველა დევნილს, თავისი სათნო სიტყვითა და ნუგეშით ამხნევებდა ყველას. ამისთვის იგი შეიპყრეს და სხვებთან ერთად დილეგში ჩააგდეს. იგი მხნედ იტანდა შიმშილს, წყურვილს, ტანჯვას. საპყრობილეშიც ქადაგებდა ღვთის სიტყვას, გასცემდა მოწყალებას. ანუგეშებდა იქ მყოფთ თავისი საუბრებით, ამტკიცებდა მათ, ასე, რომ საპყრობილეც საქადაგებელ ადგილად აქცია. 8 წელი გრძელდებოდა ასე. დევნა დროდადრო ნელდებოდა, მაგრამ ქრისტეს მდევნელნი ქრისტიანებს რომ აღმოაჩენდნენ, მათი სიძულვილი კვლავ იღვიძებდა და დევნა ძლიერდებოდა.

გავიდა დრო და მდგომარეობა გამოკეთდა. კონსტანტინე დიდმა, რომელიც დიოკლიტიანეს შემდეგ გახდა იმპერატორი, ქრისტიანთა მფარველობა იწყო და თვითონაც ქრისტიანი გახდა. ამის მიზეზი კი იყო ნიშანი ციდან, როცა მან მეტად სახიფათო ბრძოლაში ჩაბმის წინ იხილა, თუ როგორ გამოიხატა ცაზე ცეცხლოვანი ჯვარი და მის ზემოთ წარწერა: „ამით სძლიე“.

მოუხმო ჯარში მყოფ ქრისტიანებს და გამოიკითხა ამ ნიშნის შესახებ.

– ჯვარი უკვდავების და სიკვდილზე გამარჯვების ნიშანია და მას ეს სიმბოლო ჯვარზე გაკრულმა მაცხოვარმა, იესო ქრისტემ მიანიჭა თავისი აღდგომით. – უთხრეს ქრისტიანებმა. – ეს ხილვა კი ნიშნავს ამ ბრძოლაში შენს გამარჯვებასო.

და მართლაც, მიუხედავად მტრის უპირატესობისა, კონსტანტინემ ბრწყინვალე გამარჯვებას მიაღწია. მაშინ მან თაყვანი სცა ჭეშმარიტ ღმერთს და იწყო წმიდა წერილის შესწავლა. ხოლო როცა იმპერატორი გახდა, თავის ქვეშევრდომებს უბოძა სარწმუნოების სრული თავისუფლება და აკრძალა ქრისტიანთა დევნა. ამითაც არ შემოიფარგლა. გასცა ბრძანება, ქალაქის მმართველთათვისაც რომ ესწავლებინათ ქრისტიანული რწმენის სიწმინდე და ძალა, წარმართობის ამაოება.

– გევედრები შენ, დიდო ღმერთო,- წერს ის ამ განკარგულებაში, – იყავ მოწყალე და კეთილგანწყობილი შენი ხალხისადმი და ჩემი, შენი მსახურის, მეშვეობით მიმადლე კურნება ყოველ ადამიანს.

„მაშინ, – ამბობს ევსევი ჟამთააღმწერელი, – თითქოს ღამის წყვდიადიდან გამობრწყინდა ნათელი. ყველა ქალაქში აშენდა ეკლესიები, განახლდა ქრისტიანთა შეკრებები და ხალხმა ღვთისმსახურებაზე იწყო დენა; რწმენით მძლეველი, ნაგვემი ადამიანები ბრუნდებოდნენ თავიანთ სახლებში მხნედ და მხიარულად, გამოითქმელი სიხარულით აღსავსენი“.

იკრიბებოდნენ ეპისკოპოსებიც, რომ განეხილათ საეკლესიო საქმეები. ამ კრებებს არც თუ იშვიათად თვით კონსტანტინე იმპერატორიც ესწრებოდა და სიამოვნებით აკეთებდა ყველაფერს, რაც კი ქრისტიანებს სჭირდებოდათ, ეხმარებოდა მათ შენებაში. ასე აშენდა ძალიან მოკლე ხანში ბრწყინვალე ტაძრები. საპყრობილიდან გაათავისუფლეს წმინდა ნიკოლოზი. იგი დაუბრუნდა საეპისკოპოსო მსახურებას და უკვე თავისუფლად განაგრძობდა ზრუნვას თავისი სამწყსოსათვის.

ქრისტიანულ ეკლესიას ახასიათებს განუწყვეტელი ბრძოლა ხილულ და უხილავ ძალებთან. ამიტომაც ეწოდება მას მებრძოლი ეკლესია. შეწყდა თუ არა ქრისტიანთა დევნა წარმართებისაგან, მაშინვე თავი წამოყვეს შინაურმა მტრებმა, დაიწყო უთანხმოება შიგნიდან, გამოჩნდა სხვადასხვა ცრუსწავლება და ერესი. ალექსანდრიელმა მღვდელმსახურმა არიოზმა იწყო ცრუსწავლება იესო ქრისტეზე, უარყოფდა მის ღვთაებრიობას და მის ერთარსებობას მამა ღმერთთან. არიოზი ჭკუით გამორჩეული ადამიანი იყო, ნაკითხი და მკაცრი ცხოვრების მიმდევარი, რის გამოც მისმა სწავლებამ ბევრის ყურადღება მიიქცია. ერთხელაც, როცა მან თავისი მოსაზრებანი გაანდო ალექსანდრიის ეპისკოპოსს ალექსანდრეს, მან ამხილა იგი ცდომილებაში, ხშირად უხმობდა თავისთან და ცდილობდა დაენახებინა, როგორ ცდებოდა. მაგრამ არიოზი არ ეთანხმებოდა, პირიქით, ცდილობდა, ალექსანდრე გამოეყვანა ერეტიკოსად და გულმოდგინედ განაგრძობდა თავისი სწავლების გავრცელებას ქრისტიანებში. პოულობდა კიდევაც მრავალ მიმდევარს. თავდაპირველად ამ კამათში მხოლოდ სასულიერო პირები მონაწილეობდნენ, მერე კი ხალხმაც იწყო მასში ჩაბმა. ყველგან გაისმოდა კამათი ქრისტეს ღვთაებრიობასა და მარადისობაზე. ბევრი ეპისკოპოსიც ეთანხმებოდა არიოზს. ბოროტება ძლიერდებოდა, ერესი სულ უფრო და უფრო ვრცელდებოდა. იმპერატორი კონსტანტინე ძალიან დააღონა ამ უთანხმოებამ. თავდაპირველად მან წერილობით გააფრთხილა ეპისკოპოსი ალექსანდრე და მღვდელი არიოზი, რომ თავი დაენებებინათ შუღლის გაღვივებისათვის და შეეწყვიტათ კამათი. მაგრამ ვნებათა ღელვა ქრისტიანებში სულ უფრო ღვივდებოდა. აუცილებელი გახდა, ეპისკოპოსებს ჩამოეყალიბებინათ სარწმუნოების ისეთი სიმბოლო, როგორიც დატოვეს მაცხოვარმა და მოციქულებმა და ასე გადაეწყვიტათ, ეთანხმებოდა თუ არა მას ახალი სწავლება. იმპერატორმა მოიწვია ყველა ეპისკოპოსი I მსოფლიო საეკლესიო კრებაზე ნიკეაში, 325 წელს.

დათქმული დროისათვის ყველა ქვეყნიდან ნიკეაში ჩამოვიდნენ ეპისკოპოსები. ჩამოვიდა წმინდა ნიკოლოზიც. იმპერატორიც დაესწრო ამ კრებას. კრება შედგა სამეფო სასახლის ერთ-ერთ დარბაზში. კრებაზე დამსწრეთა რიცხვი 2000-ზე მეტი იყო. მათგან ეპისკოპოსთა რიცხვს 318 შედაგენდა. მაშ შორის იყვნენ: ოსია კორდუბელი, ევსტათი ანტიოქელი, მაკარი იერუსალიმელი, სპირიდონ ტრიმიფუნტელი და სხვები. კრების სხდომამ 2 თვემდე გასტანა. ეპისკოპოსთა სკამები დარბაზის გარშემო დადგეს. შუაში კი იდო წმიდა წერილი, როგორც ჭეშმარიტების უტყუარი მოწმობა. მისთვის უნდა შეესაბამებინათ კრების გადაწყვეტილება. კრებას იმპერატორი თავმჯდომარეობდა. მან ეპისკოპოსებს მიმართა სიტყვით და გამოხატა თავისი სიხარული მათი ასეთი მრავალრიცხოვნების გამო. შემდეგ იწყეს არიოზის წინადადების განხილვა. არიოზი ჯიუტად იცავდა თავის შეხედულებებს, მას მხარს რამდენიმე ეპისკოპოსიც უჭერდა. არიოზი ისეთი კადნიერებით გამოირჩეოდა თავის მტკიცებებში, რომ ნიკოლოზმა, რომელიც თვითონაც ღებულობდა ამ კამათში მონაწილეობას, ვერ მოითმინა და ყველას თანდასწრებით მას სილა გააწნა. ეკლესიის მამებს ეს საქციელი შეუფერებლად მოეჩვენათ და ნიკოლოზს მთავარეპისკოპოსის ხარისხის შესამოსელი გახადეს. მაგრამ მალე იხილეს, როგორ გადასცა ნიკოლოზს თვითონ უფალმა სახარება, ღვთისმშობელმა კი – ომოფორი. ამ ხილვის შემდეგ მათ დაუბრუნეს ნიკოლოზს ძველი წოდება და პატივი მიაგეს. ხანგრძლივი, მძაფრი კამათის შემდეგ, მართლმადიდებლებმა წერილობით ჩამოაყალიბეს სწავლების არსი ეკლესიაზე და წმიდა სამებაზე. მაშინ შეადგინეს ჩვენთვის ყველასათვის ცნობილი სიმბოლო სარწმუნოებისა – მრწამსი. ასე წარმოაჩინეს განსხვავება მართლმადიდებლობასა და ერეტიკოსობას შორის. დაგმეს არიოზის ცრუსწავლება, იგი კი თავის მომხრეებთან ერთად განკვეთეს.

ნიკეიდან დაბრუნებულმა ნიკოლოზმა უპირველეს ყოვლისა ქრისტიანებსაც დაანახა ჭეშმარიტება, გზააბნეულები კი შთააგონა დადგომოდნენ სწორ გზას. შეუგნებელ და გაავებულ ქრისტიანებს იგი თავიდან იშორებდა, რადგან იცოდა, რომ უვარგის სარეველებს კეთილი თესლის მოშთობა შეეძლოთ.

ნიკოლოზი თავის სამწყსოს არა მარტო სულიერად ეხმარებოდა, არამედ ცდილობდა გასაჭირშიც დახმარებოდა მათ.

ერთხელაც მოუსავლიანობამ იჩინა თავი და დაიწყო საშინელი შიმშილობა. ამ დროს ერთი მდიდარი კაცი ერთ-ერთ იტალიურ ნავსადგომში გემზე პურს ატვირთინებდა. მას ძილში გამოეცხადა წმინდა ნიკოლოზი, მისცა სამი ოქროს მონეტა, უბრძანა გაეცურა ლუკიის ნაპირებისაკენ და იქ გაეყიდა ხორბალი. გაღვიძებულმა ვაჭარმა ხელში ის სამი მონეტა რომ აღმოაჩინა, იჩქარა ლუკიის ნაპირებისაკენ გამგზავრება, იქ გაყიდა პური ქალაქსა და მის შემოგარენში არსებული სოფლის მაცხოვრებლებზე. არც თავისი ჩამოსვლის მიზეზი დაუფარავს.

დაახლოებით ამ დროისათვის ატყდა ჯანყი ფრიგიაში. ამბოხების ჩასახშობად იმპერატორმა იქ გემით გაგზავნა სამი სარდალი. გზად ამ სარდლებს ქარიშხალი დაატყდათ თავს. მათ ღუზა ჩაუშვეს მირონთან ახლოს და იქ ელოდნენ ქარიშხლის ჩადგომას. შეიტყო თუ არა ნიკოლოზმა ამბოხების შესახებ, ამ სარდლებთან ერთად გაეშურა და შეარიგა მტრები. ჯერ კიდევ ფრიგიაში შეიტყო, როგორ ისარგებლა ქალაქის მმართველმა და სრულიად უსაფუძვლოდ როგორ გამოუტანა სამ კაცს სიკვდილის განაჩენი.

– მთელი ქალაქი წუხს მათ გამო და მოუთმენლად ელის შენს დაბრუნებასო. – შესჩივლეს მას.

ნიკოლოზმაც არ დააყოვნა. თან იახლა ის სამი სარდალი და ქალაქში რომ დაბრუნდა, ნახა რომ სიკვდილმისჯილები უკვე დასასჯელადაც მიეყვანათ. ის-ის იყო ერთისთვის ჯალათს უნდა მოეჭრა თავი, რომ გაიპო ხალხის ბრბო და მღვდელმთავარმა გამოსტაცა ჯალათს ხელიდან ხმალი.

შემდეგ ღვთის სათნო ნიკოლოზმა თვითონ გაათავისუფლა ბორკილებისაგან სიკვდილმისჯილები. ვერავინ გაბედა მისთვის წინააღმდეგობის გაწევა. ყველამ იგრძნო, რომ ეს უფლის ნებით ხდებოდა. მაშინ ქალაქის უფროსმა იწყო მის წინაშე თავის მართლება, მაგრამ წმინდანმა მხოლოდ მას შემდეგ შეუნდო, როცა წრფელად აღიარა თავისი შეცოდება და მოინანია.

სარდლები განაცვიფრა ნიკოლოზის ძალმოსილებამ. სულ მალე კი თავიანთ თავზეც გამოსცადეს მისი საკვირველთმოქმედი ძალა. ფრიგიაში ჯანყის ასე წარმატების ჩახშობის შემდეგ, მათ მეფისგან დიდი მოწყალება და პატივისცემა მოიპოვეს. ამან გამოიწვია სხვებში შური და იწყეს ცილისწამება მათზე. გუბერნატორს ჩააგონეს, რომ ისინი მის წინააღმდეგ ამხედრებდნენ ჯარს. მაშინ გუბერნატორმა ისინი დილეგში ჩააყრევინა და სიკვდილი მიუსაჯა. როცა სარდლებს ამის შესახებ ციხის დარაჯმა ამცნო, ერთ მათგანს გაახსენდა წმიდა ნიკოლოზი, რომელმაც უდანაშაულონი სიკვდილისაგან იხსნა და მათ ერთად იწყეს ლოცვა:

– წმინდაო ნიკოლოზ, რომელმაც იხსენი სიკვდილისაგან სამი მონა, შეგვიწყალენ ჩვენც, რადგან ადამიანთა შორის არა გვყავს შემწე, ისწრაფე ჩვენს სახსნელად და დაგვიფარე უსამართლო მსჯავრისაგან.

უფალმაც ისმინა მათი და იმავე ღამეს გამოეცხადა წმინდა ნიკოლოზი იმპერატორს სიზმრად:

– გაათავისუფლე სარდლები. მათ ცილი დასწამეს და უდანაშაულოდ ეწამებიან. ხოლო თუ არ გაათავისუფლებ, იცოდე თვითონვე დაისჯები.

– კი მაგრამ ვინა ხარ შენ ასე რომ მემუქრები? – გაოცებულმა ჰკითხა იმპერატორმა.

და იყო პასუხი:

– მე ნიკოლოზი ვარ, მირონის მთავარეპისკოპოსი.

იმავე ღამეს ასეთივე სიზმარი იხილა კონსტანტინეპოლის გუნერნატორმა. დამფრთხალი დილითვე გამოცხადდა იმპერატორთან და უამბო თავისი სიზმარი. მაშინ გაოცებულმა იმპერატორმა მოაყვანინა მსჯავრდებულები და ჰკითხა:

– კი მაგრამ რა ჯადოებით მოახერხეთ ასეთი სიზმარი რომ დამსიზმრებოდა და ვინ არის ის მოხუცი, მე რომ დამემუქრა?

სამივენი გაოგნებულნი მისჩერებოდნენ იმპერატორს. ბოლოს ერთმა გაბედა და უთხრა:

– ხელმწიფევ! ჩვენ არავითარი ჯადოსთვის არ მიგვიმართავს. მხოლოდ ვლოცულობდით. არასდროს გვიფიქრია შენი ღალატი. ბავშვობიდანვე ჩვენ მეფის თაყვანისმცემლები ვართ. მთელი ცხოვრება ერთგულად გემსახურეთ. ახლაც არ ვიცით, რითი დავიმსახურეთ რისხვა.

ამ დროს სამივემ დაინახა წმინდა ნიკოლოზი, რომელიც მეფის გვერდით იჯდა და გახარებულებმა ხმამაღლა იწყეს მისი მოხმობა.

მაშინ იკითხა მეფემ:

– ვინ არის ეს ნიკოლოზი, ასე რომ უხმობთ?

და მათ უამბეს, როგორ იხსნა ნიკოლოზმა მათი თანდასწრებით სამი მოქალაქე სიკვდილისაგან.

განცვიფრებულმა იმპერატორმა მაშინვე გაათავისუფლა სარდლები სიტყვებით:

– მე კი არ გაჩუქეთ სიცოცხლე, არამედ ღვთის სათნო მსახურმა – ნიკოლოზმა. წადით მასთან, მადლობა მოახსენეთ გადარჩენისათვის და უთხარით, არ გამიბრაზდეს, რადგან მისი ნება შევასრულე.

შემდეგ გაატანა მათ საჩუქრები მირონ-ლუკიის ეკლესიისათვის: ოქროთი გაწყობილი სახარება, ოქროს საცეცხლური ძვირფასი ქვებით გამშვენებული და ორი ოქროს სასანთლე.

სარდლები მაშინვე გაეშურნენ მირონში და თვალცრემლიანნი მადლობდნენ მღვდელმთავარ ნიკოლოზს, რომელმაც იხსნა ისინი და დაუბრუნა პატივი და თავისუფლება. მირონში მისულებმა გადასცეს მას მეფის საჩუქრები, გასცეს უხვი მოწყალება გლახაკებზეც და მშვიდობიანად დაბრუნდნენ სამშობლოში.

ერთხელაც წმინდა ნიკოლოზმა ეგვიპტის სანაპიროსკენ მიმავალი გემი იხსნა, რომელსაც საშინელი ქარიშხალი დაატყდა. ქარმა გადაამტვრია გემის ანძები, დახია აფრები. ადამიანები სასოწარკვეთილნი იყვნენ. იწყეს წმინდა ნიკოლოზისადმი ლოცვა. და აი, გამოეცხადათ იგი მათ:

– ნუ გეშინიათ, მე თქვენთანა ვარ! – ამ სიტყვებით წმინდა ნიკოლოზი დადგა გემის საჭესთან. უცებ ქარიშხალი ჩადგა. ყველამ მშვიდობით მიაღწია ნაპირს. გემიდან გადმოსულები მაშინვე ეკლესიისკენ გაეშურნენ, მადლობა რომ შეეწირათ წმინდა ნიკოლოზისათვის. სწორედ ამ დროს მიდიოდა მღვდელმთავარი ტაძრისკენ. მეზღვაურები თვალცრემლიანნი დაემხნენ მის წინ. უთხრა მათ ნიკოლოზმა:

– მე კი არა, ღმერთს უნდა უმადლოდეთ გადარჩენას.

მერე კი ზოგ მათგანს ურჩია დაბრუნებოდნენ ცხოვრების სწორ გზას, რადგან იგრძნო მათი უკეთურებანი. ურჩია, არ განერისხებინათ ღმერთი, რომელმაც ასეთი მოწყალება გამოიჩინა მათზე.

კარგა ხანს იცხოვრა მღვდელმთავარმა თავის სამწყსოსთან ერთად. დაუღალავად ქადაგებდა ღვთის სიტყვას, თავადაც მაგალითი იყო ქრისტიანული ცხოვრებისა და მოღვაწეობისა. ჩაგრულნი მასში პოულობდნენ მსწრაფლშემწეს და მცველს, უბედურნი – მწყალობელს და ნუგეშინისმცემელს; მასთან მოსაუბრენი რწმენაში მტკიცდებოდნენ, წარმართნი სამუდამოდ უარყოფდნენ წარმართობას და ქრისტეს რწმენის მიმდევრები და აღმსარებლები ხდებოდნენ.

წმინდა ნიკოლოზი 342 წლის 6 დეკემბერს ღრმად მოხუცებული (85 წლისა) გარდაიცვალა. მის დაკრძალვას მრავალი ადამიანი დაესწრო. მისი სხეული საზეიმოდ დაკრძალეს ქალაქის საკათედრო ტაძარში. მისი უხრწნელი ნაწილები მაშინვე გამოსცემდნენ კეთილსურნელებას და მირონს. მისი შეხებით სნეულნი იკურნებოდნენ. მრავალი საოცრებანი ხდებოდა მის კუბოსთან. ამის შესახებ ამბები სწრაფად გავრცელდა მთელს ქვეყანაში და იწყო დენა მლოცველთა ტალღამ ტაძრისაკენ.

წმიდა სასწაულთმოქმედი სიკვდილის შემდეგაც არ სტოვებს თავის სამწყსოს, დღესაც მფარველობს მწუხარეთ და ტანჯულთ, განსაცდელში მყოფთ, მძიმე სნეულთათვისაც კვლავ წარმოადგენს კურნების უშრეტ წყაროს. სიკვდილის შემდეგ მამა ღმერთმა მეტი სასწაულთმოქმედების ნიჭი უბოძა. მისი ამქვეყნიური ცხოვრება მხოლოდ დასაწყისი იყო იმ მრავალრიცხოვანი საოცრებებისა, იმ სიკეთისა და სათნოებებისა, რომელთა კეთებასაც იგი დღესაც განაგრძობს.

1086 წელს თურქებმა ააოხრეს ბერძნული ქალაქები და სოფლები, დაესხნენ ლუკიის მხარეს და სხვა ქალაქების მსგავსად მირონიც გაძარცვეს. ნაწილი მისი მაცხოვრებლებისა დახოცეს, ნაწილი ტყვედ წაიყვანეს. ის ეკლესიაც გაიძარცვა, სადაც წმინდა ნიკოლოზის სათნო ნაწილები იყო დასვენებული. ჟამთააღმწერელი თეოფანეს მიხედვით, ერთმა თურქმა ჰუმეიდმა გადაწყვიტა წმინდანის აკლდამის გატეხვა, მაგრამ მხოლოს წმინდანის გვერდზე არსებული სამარხის გატეხვა შესძლო. როგორც კი წმინდანის ლუსკუმისკენ გაეშურა, ატყდა ჭექა-ქუხილი და დაილეწა გემები. ჰუმეიდი შიშისაგან იქაურობას გაეცალა.

გამოეცხადათ ქრისტიანებს წმინდა ნიკოლოზი და უთხრა:

– გადაიტანეთ ჩემი ნაწილები ქალაქ ბარში, რადგან ღმერთს არ სურს მათი ამ ქალაქში დატოვება.

ბარელებმა დიდად გაიხარეს ამ ამბით. დაუყოვნებლივ აღჭურვეს სამი გემი, რითაც მღდველმსახურნი გაემგზავრნენ მირონში მორწმუნეებთან ერთად. ლუსკუმის გახსნისას ნაწილებიდან მირონი გადმოდინდა. ჩაასხეს ისინი ჭურჭლებში, დაასვენეს გემზე წმიდა ნაწილები და ბარში გამოემგზავრნენ. ეს მოხდა 1087 წლის 9 მაისს. წმიდა ნაწილები წმინდა იოანე წინამორბედის სახელობის ეკლესიაში დაასვენეს. მაშინვე იწყო სასწაულების მოხდენა. ბევრი კოჭლი, ბრმა და ხეიბარი განიკურნა მათთან შეხებით. ასეთი სასწაულებით გაოცებულმა ბარელებმა იწყეს ღვთის სათნო ნიკოლოზის ნაწილებისთვის ძვირფასეულობის შეწირვა და ჩაუყარეს საფუძველი ახალ დიდ ეკლესიას წმინდანის სახელზე. სამი წელი შენდებოდა ეკლესია, შემდეგ გააკეთეს ახალი ლუსკუმა, შეამკეს, გაამშვენეს ძვირფასი თვლებით, გადმოასვენეს იგი ახალ ტაძარში საკურთხევლის მხარეს, რამდენიმე წლის შემდეგ კი წმინდა ტრაპეზის ქვეშ დაასვენეს. მირონით სავსე ძველი ლუსკუმა ცხედრის მცირე ნაწილით ტაძრის შუაგულში დაასვენეს მლოცველთა თავყანსაცემად. ორივე ეს გადმოსვენება 9 მაისს მოხდა.

წმიდა ნიკოლოზი დიდი სიყვარულით სარგებლობს ხალხში, მას სასოებით უხმობს ყველა გასაჭირისას და იგიც მსწრაფლ შეეწევა ხოლმე მათ.

„კანონად სარწმუნოებისა და ხატად სიმშვიდისა და მოძღვრად მარხვისა გყო შენ ქრისტემან, სამწყსოსა შენისათვის ჭეშმარიტებით, ამისთვისცა მოიგე სიმდაბლითა სიმაღლე და სიგლახაკითა სიმდიდრე, წმიდაო დიდო მღვდელმთავარი ნიკოლოზ, ევედრე ქრისტესა ღმერთსა შეწყალებად სულთა ჩვენთათვის“.

მართლმადიდებელი ეკლესია ორჯერ აღნიშნავს წმინდა ნიკოლოზის ხსენების დღეს: 6 დეკემბერს, როცა იგი გარდაიცვალა და 9 მაისს, როცა მირონიდან ბარში გადაასვენეს მისი წმინდა ნაწილები (ორივე თარიღი მოცემულია ძველი სტილით).

წმიდა ნიკოლოზის სახელობის ტაძრის ტრაპეზთან დღესაც არის ვერცხლით მოჭედილი ლუსკუმა, რომლის საფეხურები მოფენილია სწორი და სუფთა მარმარილოს ფილებით; თავსახურზე კი ვერცხლის 50-მდე კანდელია განლაგებული. ტრაპეზს გარშემო მარმარილოს მოაჯირი აქვს შემოვლებული. მოაჯირს იქით დევს მირონით სავსე თასი, რომელიც გადმოედინება წმიდა ნიკოლოზის ნაწილებიდან. მასთან დროდადრო მიდის მღვდელმსახური და აქ მოსულ ადამიანებს ჯვრისებურად სცხებს შუბლზე ამ კეთილსურნელოვან მირონს. იქვე მოთავსებულია წმინდა ნიკოლოზის მშრალი ნაწილები, რომელთა შეხებაც ხარიხის იქიდან შეუძლიათ მლოცველებს.

„ნიკოლოზ სასწაულმოქმედი“, ნეკრესის ეპარქია, 2001

სავედრებელი პარაკლისი წმიდისა ნიკოლოზისა მირონ-ლუკიის მთავარეპისკოპოსისა და საკვირველთმოქმედისა