ცხოვრება და ღვაწლი წმინდისა და კეთილმსახურისა მეფისა თამარისა

წმინდა დავით აღმაშენებელის უდიდესი ძალისხმევით აღორძინებული საქართველო წარმატებულად დაიცვეს და შეინარჩუნეს მისმა ღირსეულმა მემკვიდრეებმა: შვილმა – დემეტრე I-მა (ბერობაში წმინდა დამიანე, 1125-1156 წწ) და შვილიშვილმა – გიორგი III-მ (1156 – 1184 წწ), ხოლო გიორგი III-ის ასულმა, ქართველი ერის სათაყვანებელმა დედოფალმა თამარმა, თავისი სიბრძნითა და გონიერებით კიდევ უფრო განაძლიერა დავითის მიერ ნიკოფსიიდან (ისტორიული ციხე-ქალაქი შავი ზღვის პირას, ქ. ტუაფსეს ჩრდილო დასავლეთით 47 კმ-ზე) დარუბანდის ზღვამდე (ახლანდელი დერბენდი – ქალაქი დაღესტანში, კასპიის ზღვის სანაპიროზე) და ოვსეთიდან (ჩრდილო ოსეთიდან) სოერად და არეგაწამდე (მთის მასივია ერევნის ჩრდილო დასავლეთით) გადაჭიმული საქართველო და მისი საზღვარნი განავრცო ზღვით პონტოისით ზღვამდე გურგანისად და სპერითგან დარუბანდამდის და ყოველნი კავკასიისა იმერელნი და ამერელნი ხაზარეთამდის და სკვითთამდი.
წმინდა თამარი იყო პირმშო ასული გიორგი III-ის და ოვსთა მეფის ხუდანის ასულის, ბურდუხანისა. ერთხანს ცოლ-ქმარს შვილი არ ეძლეოდათ, რის გამოც ძალიან წუხდნენ. მაგრამ ინება ზეგარდამო მოწყალებამან ღმრთისამან და ინება მობერვად ნიავმან ამომან, და იშუა მათგან ქალი, ქმნულ-კეთილი, ყოვლითურთ უნაკლულო და შესატყვისი – წმინდა თამარი (1166). იგი იმ დროისათვის სათანადო აღზრდა-განათლებას იღებდა. მასზე განსაკუთრებულად ზრუნავდა მამიდა, ხორასნის სულთნის ცოლყოფილი რუსუდანი, რომელიც დაქვრივების შემდეგ საქართველოში დაბრუნდა. იგი პოლიტიკური მოღვაწე და დიპლომატიც იყო და აქტიურად მონაწილეობდა სახელმწიფოს მართვა-განმგეობაში; თამარი თავის უმცროს დასთან _ რუსუდანთან ერთად ძირითადად მამიდის კარზე იზრდებოდა. (თამარის და შემდგომში გაათხოვეს ოს უფლისწულზე, ისიც მალე დაქვრივდა და სამშობლოში დაბრუნდა).
თამარი მცირე ასაკის მიუხედავად გამოირჩეოდა გონებითა არა ყრმებრივიითა, არამედ მეცნიერითა, ცნობიერითა, გონიერითა და შუენიერითა. ამიტომ ორბელთა აჯანყების ჩახშობის შემდეგ, 1179 წელს გიორგი III-მ თამარი თანამმართველად გაიხადა. დიდებულებმა ფიცი დადეს მის ერთგულებაზე და მუხლი მოიყარეს 12 წლის მონარქის წინაშე, რომლისათვისცა განგებას ერის წინამძღოლობისა მძიმე ჯვარი ებოძებინა. რამოდენიმე ხანში გეგუთში მყოფ მეფეს მეტად სამწუხარო ცნობა მიუვიდა, თამარი ბურდუხან დედოფლის გარდაცვალებას ატყობინებდა. მეფე სასწრაფოდ ჩავიდა დედაქალაქში. მთელმა საქართველომ დაიტირა დედოფალი. იგი დიდი მწუხარებითა და პატივით დაკრძალეს.
მამა-შვილის ერთობლივი მმართველობა დიდხანს არ გაგრძელებულა, ვინაიდან 1184 წლის 27 მარტს, ვნების კვირის სამშაბათს, გიორგი III კახეთში გარდაიცვალა. თამარს თბილისში, ისნის ციხეში შეატყობინეს მამის გარდაცვალება. დიდი მწუხარებით დაიტირა სრულიად საქართველომ თავისი ძლევამოსილი მეფე გიორგი III ჟამისა სიძნელისაგან მცხეთაში დაუკრძალავთ და იმავე წელს მეფეთა ტრადიციულ სავანეში – გელათში გადაუსვენებიათ.
მიუხედავად იმისა რომ თამარი მამის სიცოცხლეში მისივე თანამოსაყდრე იყო, მეფედ მეორედ კურთხევის ცერემონიალი სამეფო კარის გარიგების დაცვით დიდი ზეიმით აღასრულეს. თამარი სადედოფლო სამოსით კი არ შემოსეს, არამედ სამეფოთი, როგორც მეფე და ლაშქრის მთავარსარდალი და დაიწყო დიდებითა და გამარჯვებებით, აღმშენებლობითა და მოღვაწეობით აღსავსე გზა ხელმწიფეთა შორის გამორჩეული დედოფალთა დედოფლისა შარავანდედთა შორის უმეტეს აღმობრწყინვებულისა თამარისა.
ქალის ტახტზე აყვანა, არა მარტო მაჰმადიანური, ქრისტიანული სამყაროსთვისაც უჩვეულო ამბავი გახლდათ. მაგრამ თამარის მომხრეებს საქართველოში ურყევი საბუთები უმაგრებდა ზურგს: საქართველო იყო ღმრთისმშობლის წილხვედრი ქვეყანა, რომელიც ქალმა გაანათლა, და სადაც ოდითგანვე ეთაყვანებოდნენ ქალს, როგორც სიცოცხლისა და სიკეთის წყაროს.
წმინდა თამარი იყო საკვირველად თავმდაბალი, გულმოწყალე და დიდსულოვნურად შემწყნარებელი, მოსაუბრე სიტყვითა ოქრონექტარითა. მისი სიტყვა იყო ტკბილი და ძვირუხხსენებელი, ხოლო ზნეობა მისი იყო უსპეტაკესი და უსათნოესი. იგი იყო სანთელი გონიერთა და უგუნურთა, პირველთა განმანათლებელ და მეორეთა დამწველი. აღვირი იყო უწესოდ მკრთომელთა და დეზ-უდებთათვის; კანონი სირცხვილისა მოხუცებულთა და კუერთხი რკინისა ჭაბუკთათვის. წმინდა თამარი გარეგნობითაც ქმნილ-კეთილი და ყოვლითურთ უნაკლო ყოფილა. მისი ისტორიკოსი ბასილი ეზოსმოძღვარი დიდებულ გვირგვინოსანს ასე ახასიათებს: ტანსა ზომიერსა გრემანობა, თუალთა და ღაწუთა სპეტაკთა ზედა ვარდებრივ ფეროვანება, მორცხვივ ხედვაი, ლაღი მიმოხედვა, ტკბილი პირი, მხიარული და ულიზრო სიტყვის სინარნარე. იგი ქვეყნის მმართველობის უშუალო მონაწილე იყო მამის სიცოცხლეშივე და კარგად ერკვეოდა საქართველოს საშინაო და საგარეო საკითხებში. მან მცირე ასაკის მიუხედავად კარგად იცოდა დიდგვაროვანთა, გლახაკ-მეკობრეთა, ვაჭარ-ხელოსანთა, მდაბიო-მოლაშქრეთა, ბარისა და მთიულეთის გლეხთა მისწრაფებანი. დიდი ივანე ჯავახიშვილი, როდესაც თამარის მოღვაწეობას აჯამებს, აღნიშნავს: ქართველი ერისთვის მაშინაც და შემდეგაც, თამარის სახელი იმიტომ იყო სათაყვანებელი, რომ, ზესთაბუნებრივის ძალით მასში გაერთიანებული იყო ქალის მომხიბლავი მშვენიერება და ვაჟკაცური მამაცობა, სახელმწიფო მოღვაწის სიბრძნე და უმანკო, ყოვლად მოწყალე, განურისხებელი გული.
ფეოდალური საქართველოს სახელმწიფო წყობილებისთვის დამახასიათებელი იყო მეფის სათათბირო ორგანო ე. წ. დარბაზი აქ მეფე სხვადასხვა სახელმწიფოებრივ საკითხებზე ეთათბირებოდა საერო და სასულიერო წოდებათა მაღალი თანამდებობის წარმომადგენლებს. მაგრამ დარბაზობის მოწვევა, ე. ი. დარბაზის ერის შეკრება უფრო მეტად საჭიროების შემთხვევაში ხდებოდა და მისი მოწვევაც ძირითადად მეფის სურვილზე იყო დამოკიდებული.
მეფედ კურთხევისთანავე მეჭურჭლეთუხუცესმა ყუთლუ-არსლანმა, რომელიც ამირსპასალარობას ესწრაფვოდა, თამარს წაუყენა ულტიმატუმი – გადაეყენებინა უგვარო მოხელენი და ისანში, მეფის სასახლის მახლობლად დაეარსებინა მართვა-განმგეობის საგანგებო დაწესებულება – კარავი. ყუთლუ-არსლანის პოლიტიკური დასის მიერ წამოყენებული პროგრამის მიხედვით კარავი დარბაზისაგან განსხვავებით უნდა ყოფილიყო არა სათათბირო და ერთდროული ორგანო, არამედ მუდმივი დაწესებულება ჩამოყალიბებული საკანონმდებლო უფლებებით. ამ პროექტის თანახმად სახელმწიფოს საკანონმდებლო ხელისუფლება ისნის კარავს უნდა დაეჭირა, მეფეს კი მხოლოდ სააღმსრულებო ხელისუფლება დარჩებოდა. რეალურად ეს იყო ხელისუფლების ორ შტოდ გაყოფა (ფაქტიურად ეს იყო კონსტიტუციური მონარქიის პირველი მოდელი. რაც დასავლეთ ევროპაში განხორეციელდა – 80 წლის შემდეგ ინგლისში პარლამენტისა და 120 წლის შემდეგ საფრანგეთში – გენერალური შტატების შექმნით). თამარ მეფემ სათანადოდ შეაფასა მდგომარეობა, მოეთათბირა სამეფო კარს (ერთგულ მოყმეთ) და შეიპყრა ყუთლუ-არსლან მეჭურჭლეთუხუცესი. წინამძღოლის დატუსაღებამ მეტად შეაშფოთა ყუთლუ-არსლანის მომხრე დიდებულები. მათ ერთმანეთთან მოილაპარაკეს – შეიმუშავეს სიმტკიცის ხელშეკრულება, მოითხოვეს ბელადის უვნებლად განთავისუფლება და თუ საჭიროება მოითხოვდა განემზადნეს ისნისაცა შემობმად. ამ, უაღრესად გამწვავებული განსაცდელის ჟამს, საქართველოს დიდებულმა საჭეთმპყრობელმა ნაცვლად შებრძოლებისა, გადაწყვიტა მეამბოხეებთან მშვიდობიანი მოლაპარაკება გაემართა. მან დაუთმო დიდგვაროვან გაფიცულებს და ერთგული ვეზირები, აფრიდონი და ყუბასარი სამსახურიდან გაანთავისუფლა, ხოლო აჯანყებულებს მიუგზავნა ორი საპატიო დიოფალი – დიდგვაროვანი აზნაურის რატი ერისთავთ-ერისთავის დედა – ხოშაქ ცოქალი და აზნაურ სამძივართა დედა – კრავაი ჯაყელი. მათ მოლაპარაკება დაიწყეს განდგომილებთან და დაარწმუნეს, რომ ყუთლუ არსლანის გარდა ბრალი არავის დაედებოდა და შემოირიგეს. გაფიცულებმა მეფისაგან ფიცი აიღეს, ხოლო თავის მხრივ მისცეს მათ პირი ერთგულობისა მათისა. მიუხედავად იმისა, რომ ყუთლუ-არსლანი, როგორც აჯანყების მეთაური, კანონით სიკვდილს ან თვალთდაბნელებას იმსახურებდა, თამარს იგი არ დაუსჯია. თავისი ფრთხილი და შორსმჭვრეტელური მოქმედებით ღმრთივგანბრძნობილმა საჭეთმპყრობელმა მშვიდობა დაამკვიდრა. პირველ რიგში სახელმწიფო თანამდებობებზე თავისი მომხრეები დანიშნა. მწიგნობართუხუცესად არჩეულ იქმნა ანტონი – გაზრდილი მამისა მათისა, ბრძენი და გონიერი, პატრონთათვის სვიანი და ერთგული; ამირსპასალარად – სარგის მხარგრძელი – აღზრდილი ლაშქრობათა შინა ჭაბუკობითა; ჭიაბერს – გიორგი მეფის გაზრდილს და მის უერთგულეს მომხრეს _ ჩააბარა მანდატურთუხუცესობა. თამარმა დანიშნა სხუანი ხელისუფალნი… და აღავსნა ეპისკოპოზნი და საყდარნი შესაწირავითა, თავისუფალ ყვნა ეკლესიანი ხარაჯისა და ბეგარისაგან.
გამეფებისთანავე თამარის სამეფო საქმიანობის თვალსაწიერში სასულიერო ცხოვრება მოექცა. წმინდა მეფე ხედავდა, რომ მართლმადიდებლობასა ზედა შემოთესილნი თესლნი ბოროტნი ხელს უშლიდნენ ქვეყნისა და ერის ზნეობრივ წინსვლას. თამარმა, ამ მიზნით იერუსალიმიდან გამოიწვია ნიკოლოზ გულაბერისძე, რომელიც სიმდაბლისა ძალითა ეჯმნა ქართლისა კათალიკოსობისაგან და 1185 წ. მოიწვია საეკლესიო კრება, რომელზეც შეკრიბა მთელი სამეფოს მღვდელმთავარნი, მონაზონნი, მეუდაბნოენი, და მეცნიერნი სჯულისა საღმრთოსანი. სამეფო დარბაზში გამართულ კრებაზე მეფე მიბრძანდა და სიტყვა წარმოსთქვა: წმიდანო მამანო, თქვენ ღმრთისა მიერ განჩინებულ ხართ მოძღურად ჩუენდა და მმართებელად წმიდისა ეკლესიისა და თანა გაც სიტყვისა მიცემა სულთათვის ჩუენთა. გამოიძიეთ ყოველი კეთილად და დაამტკიცეთ მართალი, ხოლო განხადეთ გულარძნილი. იწყეთ ჩემ ზედა, რამეთუ შარავანდი ესე მეფობისა არს და არა ღმრთის ბრძოლობისა. ნუ თუალ-ახუამთ მთავართა სიმდიდრისათვის, ნუცა გლახაკთა უდებ-ჰყოფთ სიმცირისათვის. თქუენ სიტყვითა, ხოლო მე საქმით… ზოგად ხელი მივსცეთ დაცვად სჯულთა საღმრთოთა შეუგინებლად, რაითა არა ზოგად ვიზღვივივნედ: თქუენ ვითარცა მღდელნი, ხოლო მე ვითარცა მეფე, თქუენ ვითარცა მნენი, ხოლო მე ვითარცა ებგური. მამები აღფრთოვანდნენ გონიერი მეფის სიტყვებით, თვით მეფემ კი სამღვდელო პირთა მიმართ დედაკაცური კრძალვის გამო მიიღო კურთხევა მათგან და წარვიდა პალატად თვისად.
კრებას ვითარ პირმეტყველნი მთიებნი ღირსეულად უძღვებოდენ ნიკოლოზ გულაბერისძე და ანტონ საღირისძე. ბრძენი მეფის თანადგომით განმხნევებულმა მამებმა მრავალი უღირსი ღმრთისმსახური გადააყენა და მათ ნაცვლად საღმრთონი კაცნი დაადგინა და სხუანი საეკლესიონი წესნი განმართა უდებთა მიერ დახსნილნი კრების ერთ-ერთ მთავარ მიზანს წარმოადგენდა მიქაელ მირიანისძის კათოლიკოსობიდან გადაყენება, რაც ვერ მოხერხდა.
საეკლესიო საკითხების განხილვის შემდეგ კრებამ იმსჯელა თამარის დაქორწინებაზე. თუმცა ბევრი იყო მასზე დაქორწინების მსურველი საბერძნეთიდან, ასურისტანიდან და შუამდინარეთიდან, სასულთანოებიდან და საამიროებიდან, მეფის სახლობამ და დიდებულებმა გადაწყვიტეს მიეღოთ ქართლისა და თბილისის ამირას აბულასანის მიერ წამოყენებული წინადადება და მეფისთვის ქმრად ჩამოეყვანათ რუსი უფლისწული, შემდგომში რუსეთის ეკლესიის მიერ წმინდანად შერაცხული კიევის რუსეთის დიდი მთავრის ანდრია ბოგოლიუბსკის (1110-1174) შვილი იური (იგივე გიორგი), რომელიც გაძევებული იყო სამთავროდან და იმყოფებოდა ყივჩაყეთში. თამარი არ იყო ამ ქორწინების მოწადინე, მაგრამ მისი მამიდას, რუსუდანის ხთანადგომით დაითანხმეს, სასწრაფოდ გაგზავნეს ყივჩაყეთს ერთი ვინმე დიდვაჭარი ზანქან ზორაბაბელი, რომელსაც ჩამოაყვანინეს გიორგი რუსი და ქმრად შერთეს თამარს. თუმცა პირმშვენიერი გიორგი კარგი მეომარი იყო და მისი წინამძღოლობით ქართველთა ლაშქარი მუდამ გამარჯვებული ბრუნდებოდა, საუბედუროდ, გამართლდა თამარის შორსმჭვრეტელობა: გიორგიმ გამოამჟღავნა მეტად ცუდი თვისებები, ხელი მიჰყო ლოთობასა და გარყვნილობას, _ შევიდა სატანა გულსა სუე-უბედურსა რუსისასა, სიტყუაი აღძრა წყენად თამარისა, სოდომურიცა მოიპოვა ქცევაო. ღმრთისნიერი თამარი ორი წელი ითმენდა, იძია მრავალი ღონე განკურნებისა… და პირისპირ იწყო მხილებად მისდა, მაგრამ ყოველგვარი ცდა ამაო გამოდგა. მოთმინებიდან გამოსულმა და განსაცდელსა უცხოსა ჩავარდნილმა, მოწყალისა და განურისხებლის გულის მქონე თამარმა უხმო კათალიკოსს, ეპისკოპოსს, დიდებულთ და განუცხადა გიორგის: თუმცა საღმრთო წერილით ვიცი, რომ ცოლი არ უნდა გაეყაროს ქმარს, მაგრამ შენ არცხვენ და ჰბილწავ კაცის გვამს, რომელიც არის უფლის ტაძარი, და რადგანაც მე არ შემიძლია მრუდი ხის აჩრდილის გასწორება, ამიტომ უბრალოდ განვიყრი მტვერსაცა, რომელიც აღმეკრა შენ მიერ. ამ სიტყვების შემდეგ თამარმა დაუტევა იგი. ქართველი დიდებულების ერთმა ნაწილმა გიორგი რუსის მოკვლაც კი მოინდომა, მაგრამ თამარმა აქაც ჩვეული შემწყნარებლობა გამოიჩინა და ქ. კონსტანტინეპოლს გაასახლა.
მეზობელ სახელმწიფოებში კვლავ გამოჩნდნენ თამარის ქმრობის მსურველნი. თამარს დაქორწინება აღარ სურდა, მაგრამ რაკიღა სახელმწიფოს ინტერესები მოითხოვდა, დათანხმებულა. შორეულ და უცხო ქვეყნებში უფლისწულთა ძებნის მაგიერ, დიდებულებმა არჩევანი შეაჩერეს ოსთა უფლისწულზე – დავით სოსლანზე*, რომელიც აღზრდილი იყო თამარის მამიდის – რუსუდანის კარზე. მათ შუამავლობა რუსუდანს სთხოვეს, რომელიც ღრმად იყო დარწმუნებული ოსი უფლისწულის მრავალმხრივ სიკეთეში.
[* ოსეთში ბაგრატიონთა დინასტიას საფუძველი დაუდო გიორგი I-ის ძემ, დემეტრემ. იგი დედასთან, ალდესთან (ოვსთა მეფის ასული) ერთად ანაკოფიაში ცხოვრობდა. გიორგი I-ის გარდაცვალების შემდეგ, ბაგრატ IV-სა და დემეტრეს შორის უთანხმოება ჩამოვარდა. 1032 წელს ალდე დედოფალიმა და დემეტრემ ანაკოფია ბერძნებს გადასცეს და კონსტანტინეპოლში გაიქცნენ. დემეტრემ კეისრისაგან მაგისტროსის პატივი მიიღო. ბიზანტიის კეისარი და ლიპარიტ ბაღვაში, რომლებიც ბაგრატ IV-ს ებრძოდნენ, დემეტრეს იყენებდნენ ხალხის თვალში თავიანთი მოქმედების გასამართლებლად. მათგან წაქეზებულმა დემეტრემ ორჯერ გაილაშქრა ძმის წინააღმდეგ, მაგრამ 1047 წელს მოულოდნელად გარდაიცვალა. დემეტრეს ანაკოფიაში დარჩა შვილი _ დავითი, რომელიც ბებია ალდესთან ერთად გაიქცა ოსეთში, სადაც ოსთა მეფის ასულზე დაქორწინდა და იწოდა ოსთა მეფედ. დავითს შეეძინა შვილი ათონი, მას შეეძინა შვილი სახელად ჯადარონი, ხოლო ჯადარონს სოსლანი, რომელსაც ქორწინების შემდეგ ეწოდა დავითიც.]
თამარი დიდ ანგარიშს უწევდა გამზრდელ მამიდას და რაკი დავითს წუნი არაფერში ედო, დათანხმდა. ქორწილი შესაფერისი გრანდიოზულობით გადაიხადეს დიდუბის სასახლეში (1189წ). ამ დროიდან დავით სოსლანი მტკიცედ ჩადგა საქართველოს სახელმწიფოს სამსახურში და ჭეშმარიტად ღირსეულ მეუღლეობას უწევდა მეფე თამარს. იგი იყო ფერნაკუთად კარგი, ბეჭ-ბრტყელი, პირად ტურფა და ტანად ზომიერი. მან დიდად გაითქვა სახელი მშვილდოსნობაში და ცხენოსნობაში, ცურვასა და ასპარეზობაში. დავითი ღრმად განათლებული კაცი იყო და ბადალი არა ჰყავდა მთელ ქვეყანაში. საკმარისია ითქვას, რომ შამქორისა და ბასიანის ბრწყინვალე გამარჯვებებში გადამწყვეტი როლი შეასრულა დავითის მხედართმთავრულმა ნიჭმა და პირადმა მამაცობამ. ქართულ ისტორიულ წყაროებში ხშირად თანაბარუფლებიან მეფეებად ჩანან თამარი და მისი მეუღლე, სინამდვილეში მხოლოდ თამარი ითვლებოდა სამეფოს საჭეთმპყრობელად, დავითი კი რჩებოდა თამარის მეუღლედ და არა სახელმწიფოს გამგებლად. 1200 წ. დათარიღებულ მონეტაზე ასოთმთავრულით დაქარაგმებულია თამარისა და დავითის სახელები, ხოლო მონეტის ზურგზე მოთავსებულია არაბული ზედ-წარწერა, რომელიც გვამცნობს: დედოფალი-დედოფალთა, შვენება ქვეყანისა და სარწმუნოებისა, თამარი ასული გიორგისა, მესიის თაყუანისმცემელი (თამარის წინაპრების მონეტაზე ეწერა: მესიის მახვილი). თავისი შთამომავლობის აღსანიშნავად ლაშა-გიორგი და რუსუდანი მონეტაზე ახსენებენ დედის სახელს: მეფეთა-მეფე გიორგი, ძე თამარისა, და დედოფალი დედოფალთა, რუსუდან, ასული თამარისა.
თამარ მეფე ღმრთისმოსავობითაც გამორჩეული იყო და ქვეყნის წარმატებების შესაბამისად შეუმატებდა ღმრთისმსახურებასა და ეკლესია-მონასტერთა კაზმასა და შენებასა (ფიტარეთი, ქვაბთახევი, ბეთანია…). იგი ციხე-კოშკებს და ეკლესიებს აგებდა არა მარტო წმინდა ადგილებში, არამედ მის მიერ შემოერთებულ და ყმადნაფიც ქვეყნებშიც (ჩრდილო კავკასიაში, დღევანდელ აზერბაიჯანსა და სომხეთში) და ღირსეული წინაპრების მსგავსად, დიდ დახმარებას უწევდა როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე საზღვარგარეთ არსებულ ეკლესია – მონასტრებს, განსაკუთრებით კი იერუსალიმის სავანეებს. მან უხვი მოწყალებით აავსო ელადის, მთაწმინდის, მაკედონიის, თრაკიის, კონსტანტინეპოლის, შავი მთის, კვიპროსისა და ქართველთა სხვა სავანეები, ხოლო საქართველოსა მცირითგან მონასტრით საყდარ-ეკლესიანი არა დაუტევა, რომელ არა წყალობითა აღავსო. იგი მუდამდღე შეუსვენებლად იღვწოდა, არცა თვითონ უქმობდა და არცა თვისთა ყრმათა აუქმებდა. წინა აზიის ქვეყნებისკენ მიმავალ მაგისტრალურ გზაზე აშენებული დიდებული ციხე-ქალაქი ვარძია* საქართველოს ძლიერებისა და თამარის მაღალი სულიერების უტყუარი მოწმეა.
(ვარძიის მონასტერში ატარებდა დიდმარხვას თამარი, 1551 წ. ვარძიის მონასტერი შაჰ-თამაზის ბრძანებით სპარსელებმა დაარბიეს და ვარძიის ღმრთისმშობლის სასწაულთმოქმედი ხატი სხვა განძთან და სიწმინდეებთან ერთად გაიტაცეს, მას შემდეგ ვარძიამ აღორძინება ვეღარ შეძლო).
მზეებრ უხვი თამარი უშურველად გასცემდა საბოძვარს, თვითონ კი სჯერდებოდა თავის ძველ მამულს, რადგან შორად განიოტა წურბელის მსგავსი ვერმაძღრისობაი. აურაცხელ სიმდიდრესა და დიდებაში მყოფს, ქვედამზიდელმა საწუთრომ ვერანაირი ბიწი ვერ მოსცხო, თავი ისე ეჭირა, თითქოს არაფრის მქონებელი იყო და ყოველთა კაცთა უგლახაკეს შეერაცხა თავი თვისი. თავის დიდ პაპასავით ეკლესიებთან სამზრუნველონი დაარსა და დაუძლურებულთ, სნეულთ და გლახაკთ თვითონ აკითხავდა ნუგეშისცემად და თვით განუმზადებდა ცხედართა და სარეცელთა. აი რას ამბობს ეპისკოპოსი ლეონიდე (ოქროპირიძე) მან მოსთხოვა მოხელეებს, რომ ხალხს ამიერიდან მოპყრობოდნენ სისწორით, მიუდგომლობით, გულახდილობით, მართლმსაჯულებით; ვალად დაუდგინა, რომ სულ მდაბალი და უმნიშვნელო პირიც კი არ გაეხადათ მსხვერპლად უსამართლო ძალმომრეობისა. მეფე დიდად ზრუნავდა გაჭირვებულებზე და ქვრივ-ობლებზე. მე ვარ მამაი ობოლთა და მსაჯული ქურივთაო – ამბობდა ღიმილით. გლახაკთათვის ქველმოქმედების გაცემის საქმე ქვეყანაში საგანგებოდ იყო ორგანიზებული. სახელმწიფოს შემოსავლის ათი პროცენტი, სანდო ზედამხედველების საშუალებით ღარიბ-ღატაკებს და ქვრივ-ობლებს ეძლეოდათ. ყოვლისა ნაათალი გლახაკთა მიეცემოდა დაუკლებლად ერთისა ქრთილისა მარცვლამდეცა. ხალხი ბედნიერი იყო და იშუებდეს და იხარებდეს, ხოლო ღმრთისნიერი მეფე შეიწყალებდა და სამართალსა ჰფენდა მათ. თამარს თავის მოსასვენებლის მახლობლად დაბინავებული ჰყოლია ხუცესები და მონაზვნები, რომელთაც თვითონ პატრონობდა და აძლევდა ყოველივე მოსახმარს, ხოლო უძლურებთან თვითონვე მიდიოდა მოსახილველად და ნუგეშის საცემად, თვითონვე უგებდა ლოგინს და უმზადებდა საწოლს. იგი ჭეშმარიტი პატრონი იყო თავისი ქვეყანისა და ხალხისა. სიბრძნისა და სათნოების საუნჯე, როგორც უწოდებდნენ თამარს თანამედროვენი, მზე იგი მზეთაი და ნათელი ნათელთაი, ელვარებაი და მზეებრ მაშუქებელი სხივთა. ღმრთივკურთხეული თამარი, დროს როგორც კი იპოვიდა, ართავდა, ქსოვდა, კერავდა და თავის ნახელავს ბერ-მონაზვნებსა და გლახაკებს ურიგებდა. ერთხელ შრომით დამაშვრალს მიერულა და საღმრთო განგებით საოცარი ჩვენება იხილა. სამყოფელი, სადაც თამარი შეიყვანეს, სახილველად მეტად ტურფა ადგილი იყო, ყვავილებითა და სხვადასხვა მცენარეებით განშვენებული. ამ სამოთხის ბაღში იყო საყდრები, რომელთა სარკმლები შემკული იყო ვერცხლითა და ოქროთი, იქვე მოჩანდა ფერადი საკარცხლურები, ხოლო მაღლობზე იდგა ოქროთი და თვალ-მარგალიტით განშვენებული ტახტი. თამარმა იფიქრა, რომ რადგანაც მეფე იყო, ტახტი მას ეკუთვნოდა და მისკენ გაეშურა, მაგრამ მას წინ გადაუდგა ნათლით შემოსილი კაცი და უთხრა: შენი არ არის ეს დასაჯდომელიო. ჩემზე უპირატესი ვინ არისო, გაიკვირვა თამარმა. ეს ტახტი ეკუთვნის შენს მხევალს, რადგან იგი უზეშთაეს შენსა არს. დაღაცათუ შენ მეფე ხარ, კმა არს შენდა დიდებაი ესე, დაღათუ შენი აქავე არს და უჩვენა უდარესი და უუნდოესი ადგილი. თამარმა გამოჰკითხა თავისი მხევალი და აღმოჩნდა, რომ მას თორმეტი მღვდელი თავისი ხელით შეემოსა. თამარმაც აღარ დაახანა და თვითონაც შეკერა თორმეტი მღვდლისთვის შესამოსელი.
წმინდა მეფემ სამეფო კარისთვის აუცილებელი წესი დაადგინა: თვითონაც პალესტინის მონასტერთა ტიპიკონით ლოცულობდა და სხვებისგანაც იმავეს მოითხოვდა.. დარბაზის კარს მყოფი წირვად ვერავინ დააკლდებოდა: მწუხრი, დილეულ, სამხრი, ვითარცა თქმულ არს. ღმრთივგანბრძნობილმა მეფემ სასტიკად აკრძალა სიკვდილით დასჯა და სხეულის დასახიჩრება, მიუხედავად ამისა მის სამფლობელოში აღარავინ მტაცებლობდა და აღარც მეკობრეობდა.
ერთხელ თამარი სადღესასწაულო წირვაზე აპირებდა წასვლას გელათში და სამეფო შემოსაკრავზე ლალებს იმაგრებდა, როცა მოახსენეს, რომ მათხოვარი მოწყალებას ითხოვდა. მან ბრძანა, რომ დალოდებოდა, და პალატიდან გასულმა დედაკაცი როდესაც ვეღარ იპოვა, შეცბუნებული საკუთარ თავს საყვედურობდა, რომ ამ ღარიბის სახით უარი უთხრა თვით იესო ქრისტეს. მოიხსნა სამეფო შესაკრავი და ხახულის ღმრთისმშობლის ხატს შესწირა.
თამარის სათნო, ლმობიერი ბუნება თურმე მხეცსაც კი ათვინიერებდა. შარვანის შაჰს თამარისათვის გამოუგზავნია ლომის ბოკვერი. ბოკვერი გაიზარდა და ესოდენ დიდი და საზარელი შეიქმნა, რომ არც ველური და არც შინაური უნახავთ მისი მსგავსი. მას ისეთი სიყვარული ჰქონია თამარ ღმრთივგანათლებულისა, რომ ჯაჭვითაც კი ვერ იჭერდნენ, ვიდრე უბეში არ ჩაუდებდა თავს, ხოლო როცა მოაცილებდნენ და ისევ დააბამდნენ, წყაროს მსგავსი ცრემლნი გარდამოსთხივნის თუალთაგან, რომელნიც დაალტობდის მიწასა.
კონსტანტინეპოლში გაძევებულმა იური (გიორგი) რუსმა, ზოგიერთ ქართველ დიდებულთა დახმარებით, ორჯერ, 1191 და 1193 წლებში სცადა საქართველოში დაბრუნება და გამეფება, მაგრამ სასტიკად დამარცხდა და კვლავ ბიზანტიაში გადაიხვეწა.
1192 წელს თამარს და დავითს ტაბახმელას შეეძინათ ვაჟი, ყოვლითურთ მსგავსი პაპისა და დაარქვეს სახელი გიორგი. ყრმა უფლისწულს მეტსახელად ლაშასაც უწოდებდნენ, რაც სოფლის მანათობელს ნიშნავს. ამ ამბავს სიხარულით შეეგება მთელი ქვეყანა, გაიცა დიდძალი მოწყალება, გაათავისუფლეს ტყვეები, შესაწირავი მიეცა ეკლესია-მონასტრებს. თამარს ვაჟის დაბადება აღუნიშნავს შესაწირავით. შეუმკია გელათში დასვენებული ხახულის ღმრთისმშობელი და ნიშნად მვედრებლობისა, დაუწერია იამბიკო (ურითმო თეთრი ლექსი), რომელიც ამოუქანდაკებიათ ხახულის ხატზედვე.
ქართველებმა გიორგი-ლაშას ბედსა და სუესა ზედა დალაშქრეს დიდი და ძველი ქალაქი ბარდავი, ხოლო თამარისა და მისი ძის დღეგრძელობისათვის ტყვეები გაანთავისუფლეს, აურაცხელი საუნჯე კი თან წამოიღეს. ამ ბრძოლიდან ერთი თვეც არ გასულა, რომ ქართველებმა გაილაშქრეს არზრუმს კარსა კარნუქალაქისასა და მტერი დაამარცხეს. ამ ლაშქრობიდან მცირე შესვენების შემდეგ ქართველთა ლაშქარი გელაქუნისკენ გაემართა. მოარბიეს არეზის მხარე და ამოიარეს კარი განძისა. აქ განძელებთან ბრძოლა მოუხდათ. განძელები გაიქცნენ და შეიხუეწნეს ქალაქად. უკან გამობრუნებულ ქართველებს გზად გადაეყარენ მეკობრობად და მზერად ქარავნისა წამოსული მტრის მოლაშქრეები: დვინელნი, ბიჯნელნი და ამბერდელნი, სასტიკად დაამარცხეს და გამარჯვებულები, დიდი ალაფით დაბრუნდნენ. შემდეგი ლაშქრობით ივანე მსახურთუხუცესის თაოსნობით გელაქუნის (სევანის ტბის) გარშემო ქვეყნები დამორჩილდნენ საქართველოს.
1194 წელს თამარს და დავითს ასული, რუსუდანი შეეძინათ. წმინდა თამარი ყოველმხრივ ცდილობდა, რომ მამის, გიორგი III-ისა და დიდი პაპის, დავით IV-ის პოლიტიკური კურსი განეგრძო, როგორც საშინაო, ისე საგარეო საქმეებში. ძლიერი და მოქნილი სამხედრო ორგანიზაციის საშუალებით ქართველთა ლაშქარი თურქ-სელჩუკ დამპყრობლებს არა მარტო უმკლავდებოდა, არამედ შეტევაზეც გადადიოდა. საქართველოს სახელმწიფოს აქტიურმა პოლიტიკამ მოწინააღმდეგე აიძულა ეცნო ქართველების ძლიერება და შარვან-რანიდან თვით ბასიან-სპერამდე ქალაქები და ყიშლაღ-იალაღები მათთვის დაეთმო. ამ მდგომარეობამ უკიდურესად შევიწროვებული თურქები აიძულა გაერთიანებასა და კოალიციურ ლაშქრობაზე ეფიქრათ. მათ ბაღდადის ხალიფას მიმართეს და განზრახული ლაშქრობის მოწყობაში დახმარება სთხოვეს. ბაღდადის ხალიფა აღმოსავლეთის მუსლიმური რელიგიის მეთაურად თვლიდა თავს და ქრისტიანების წინააღმდეგ მართლმორწმუნეთა დასაცავად ყოველთვის მზად იყო. ხალიფამ დიდი ფული გამოჰყო ლაშქრობის მოსაწყობად და მუსლიმური ქვეყნების მფლობელებს უბრძანა საომრად მომზადებულიყვნენ, ხოლო ძლევამოსილების სიმბოლოდ წარმოუგზავნა ხალიფას დროშა. უშუალოდ ბრძოლის საბაბი გახდა 1195 წელს ათაბაგ აბუბაქრის მიერ საქართველოს ქვეშევრდომი ქვეყნის – შირვანის დაპყრობა. შირვანშაჰი აღსართანი და მისი სიძე, ათაბაგ აბუბაქრის ძმა ამირ-მირმანი ვერ გაუმკლავდნენ მტერს. ამას მიწისძვრაც თან დაერთო, რომლის დროსაც დაიღუპნენ შირვანშას ცოლი და შვილები. შირვანი XII ს-ის პირველი მეოთხედიდან საქართველოს ყმადნაფიცი იყო და გარკვეული ვალდებულებებიც ჰქონდა მის მიმართ. შირვანშამ მოციქულის ხელით დიდძალი ძღვენი გამოუგზავნა საქართველოს მეფეს და დახმარება სთხოვა. თამარმა ანტონ ჭყონდიდელს უბრძანა სასწრაფოდ ქუდზე კაცის შეკრება, და ეკლესია-მონასტრებში ღამისთევების და ლიტანიობის შეუჩერებლივ აღსრულება. ამავე დროს წარგზავნა დიდ-ძალი შესაწირავი გლახაკებისთვის, რათა მათ მოიცალონ ლოცვად და მოწყალე-ყონ ღმერთი, ნუ სადა სთქუან წარმართთა: სადა არს ღმერთი იგი მათი. საქართველოს სამეფო კარის მოქმედებით გამხნევებული აღსართანი და ამირ-მირმანი დიდი პატივით მიიღეს აგარის სასახლეში. გაიმართა დარბაზობა, შემდეგ ნადიმი, ქართველები თან საბრძოლველად ემზადებოდნენ. ათ დღეში მოფრინდა ყოველი მხედარი, იმერით და ამერით. დიდძალი ლაშქარი შეიყარა. ბრძოლის წინ თამარმა გაამხნევა, დალოცა და უფალს შეავედრა ქრისტესთვის თავდადებული მხედრობა, წარუძღუანა ძელი ცხოვრებისა და თანა წარატანა ანტონი ჭყონდიდელი. ლაშქარს დავით სოსლანი სარდლობდა, შემყრელი დროშისა სვიანად მოხმარებულისა, ბაგრატოანურისა და უფროისღა გორგასლიანურისა. თამარი თბილისში დაბრუნდა, შიშველითა ფერხითა მიიწია ტაძარსა ღმრთისმშობლისასა მეტეხთა და წინაშე ხატსა მას წმიდასა მდებარე არა დასცხრებოდა ცრემლითა ვედრებად, ვიდრემდის სრულყო ღმერთმან სათხოვარი მისი. უფალმაც მოწყალე თვალით გადმოხედა ღმრთისმოყვარე მეფეს და ღმრთისმშობლის წილხვედრ საქართველოს.
აბუბაქარი თავისი მრავალრიცხოვანი მოლაშქრეებით შამქორში გამაგრდა (ისტორიული ციხე-ქალაქი შამქორი, განსხვავებით ამჟამინდელი აზერბაიჯანის ქ. შამქორისაგან, მდებარეობდა მდ, შამქორჩაის მარცხენა ნაპირზე, სპარსეთის ირანის პროვინციაში. ამჯამად შემორჩენილია მხოლოდ ციხე-სიმაგრის ნანგრევები). ურჯულოები ბევრად აღემატებოდნენ ქართველთა ლაშქარს, ვინაიდან მის შემადგენლობაში შედიოდნენ ბაღდადელთა და მოსულთა, ავარიელთა და ერაყელთა, ადარბადაგანელთა და ერანელთა და სხვათა მრავალთა წარმომადგენლები, ამიტომაც მტერი დაიმედებული იყო თავისი სიმრავლით, და ამასთანავე მინდობილი იყო შამქორის ციხესიმაგრის სიძლიერესა და მასთან მისასვლელი ხევის გაუვლელობაზე. მტრის ლაშქარს დაკავებული ჰქონდა ტერიტორია შამქორიდან განძამდე. დავით მეფეს მთავარი ძალების დარტყმის ობიექტად შამქორი შეურჩევია. ბრძოლის წინ თაყვანი-სცეს ქრისტეს და მოიგონეს სიმხნე მამა-პაპათა – ვახტანგ გორგასალისა და დავით აღმაშენებელისა. ქართველებმა ჰკრეს სპერმურთა, შემოჰკრეს ზარი და ლაშქარი ისე განაწყვეს, რომ მარჯვენა ფრთა მთას მიებჯინა, მარცხენა კი მტკვრამდე მივიდა. მოიერიშე ლაშქარი ორად გაიყო. მეფე დავითმა ერთი ნაწილით მარჯვნივ მოიტოვა შამქორი და მოსწრაფე იქმნა განსლვად წყლისა შანქორისასა კერძოსა. ლაშქრის მეორე, მცირე ნაწილს მტერზე მიუტანია იერიში. როგორც ჩანს დავითს მიზანშეწონილად მიუჩნევია, რომ მდინარის გადალახვის შემდეგ, მთავარი ძალებით ციხე-სიმაგრეში ზურგიდან შეჭრილიყო, შამქორ-განძის გზები გადაეჭრა, მტრის რაზმები გაენადგურებინა და უკან დასდევნებოდა განძისაკენ უკუქცეულ დეზორგანიზებულ ჯარებს. ცუდი გზების გამო მისი რაზმი დაყოვნდა, მაგრამ მხარგრძელებმა მოახერხეს მეფის მოსვლამდე გამაგრება. რის შემდეგაც არსებითად შეიცვალა ბრძოლის მიმდინარეობა. გორგასლიანური დროშით მოსული ქართული ლაშქარი შეძახილით – აჰა, ჩუენცა ხელნი ხრმლად და სული ღმრთად მედგრად ეკვეთა მტერს და გააქცია, ხოლო დავით მეფე იქცეოდა მსგავსად აქილევსისა. შამქორთან ბრძოლის პირველ დღეს (2/VI) გაქცეულ მტერზე გადევნებულ ქართველებს განძამდე ვერ მიუღწევიათ. მათ აურაცხელი ტყვე ჩაუგდიათ ხელთ, რომელთა შორის ყოფილან დიდებულები, ხელმწიფენი, აზნაურნი, ამირანი. მხოლოდ აბუბექრ ათაბაგს მოუხერხებია გაქცევა ერთ მონასთან ერთად. ქართველებმა დალაშქრეს სამი ქალაქი: ერთი ათაბაგისა, ერთი მისი ძისა და ერთიც სათმაზ ეზდინის ძისა და ურიცხვი ალაფი მოიპოვეს. მათ შორის იყო ხალიფას მიერ გამარჯვების სიმბოლოდ წარმოგზავნილი დროშა, რომელიც შალვა ახალციხელმა იგდო ხელთ. მოლაშქრეებმა ღამე შამქორის მიდამოებში გაათიეს. მედრესეთა მაგიერ სახელდახელოდ ეკლესიები აღმართეს და უფალს ლოცვა შესწირეს. 1195 წლის 3 ივნისს შამქორელებმა მორჩილება გამოუცხადეს დავითს და ქალაქის კლიტენი მოართვეს. დავით სოსლანმა შამქორი აიღო, ამირ-მირმანს უბოძა და განძისაკენ გაემართა. განძელი დიდებულები და დიდვაჭრები წინ შემოეგებნენ, თავი შეავედრეს და ქალაქი უბრძოლველად დაუთმეს. დამხვდურებს სულთნის სასახლემდე სტავრა დაუფენიათ და ისე შესძღოლიან მეფეს და მის მხედრიონს განძაში. ოქრო-ვერცხლი და დრამა-დრაჰკანიც უხვად გაუღიათ. დავითი სასახლეში შევიდა და სულთნის ტახტზე დაბრძანდა. შეიქმნა პურობა და ნადიმობა. საქართველოს ლაშქარი რამდენიმე დღე განძის მიდამოებში ისვენებდა.
მანდარტურთუხუცეი ჭიაბერს გამარჯვების ამბავი უცნობებია ტაბახმელას მყოფი მეფისთვის და მასაც უფლისთვის მადლობა შეუწირავს. ცოტა ხანში მხედრობაც მოვიდა დავით მეფის წინამძღოლობით და თამარს მოართვეს განძი აურაცხელი, მრავალი ტყვე და ნატყვენავი (12 ათასი ტყვე, 40 ავაზა, 20 000 ცხენი, 7 000 ჯორი, 15 000 აქლემი), ხოლო შალვა ახალციხელმა მოართვა მოწინააღმდეგის უძლეველობის ნიშნად გამოგზავნილი, ხოლო აწ უკვე ქართველთა ძლევამოსილების სიმბოლოდ ქცეული მთავარი ნადავლი დროშა იგი ხალიფასი, რომლის თავზე მყოფ სფეროში იდო ათასი ოქრო ხალიფური. თამარმა დროშა მადლობის ნიშნად მისივე მომპოვებლის, წმ. შალვა ახალციხელის (ხს. 17/ VI)ხელით გელათის მონასტერში დაბრძანებულ ხახულის ღმრთისმშობლის სასწაულთმოქმედ ხატს შეწირა. ამავე დროს თამარმა უხვად დაასაჩუქრა გულადი მეომრები და ლაშქარიც დაითხოვა. დაიტოვა მხოლოდ მცირე რაოდენობის მოლაშქრენი, რომლებიც ტყვეებსა და ალაფს უდგნენ დარაჯად. ამ გამარჯვების აღსანიშნავად და ხახულის ღმრთისმშობლისათვის დროშისა და სხვა საჩუქრების გადაცემასთან დაკავშირებით მეფემ ლექსი – იამბიკოც დაწერა.
შამქორის გამარჯვებამ ნათელი გახადა საქართველოს სამხედრო ძალის უპირატესობა მთელს მახლობელ აღმოსავლეთში. ქვეყნის საერთაშორისო ავტორიტეტი გაიზარდა, კიდევ უფრო განმტკიცდა საქართველოს გავლენა ჩრდილო კავკასიის ხალხებზეც. მაგრამ სამეფო კარი იძულებული გახდა აღმოსავლეთში ბრძოლა კვლავ გაეგრძელებინა, რადგან ნახჭევანში გადახვეწილი აბუბაქარი არ ისვენებდა. მან მოახერხა და მოსყიდულ პირებს ძმა, ამირ-მირმანი მოაწამვლინა. როგორც კი დავით სოსლანმა ამირ-მირმანის ავადმყოფობა შეიტყო, უმალ შამქორისკენ გაემგზავრა, მაგრამ ცოცხალს ვერ მიუსწრო, თამარი კი შავით შეიმოსა და დაიტირა. დავითმა აბუბაქარის დასასჯელად სამზადისი დაიწყო. ცოტა ხანში დავითის მეთაურობით ჯარის ერთი ნაწილი განძისკენ გაემართა, ხოლო მეორე ნაწილი თამარს გაჰყვა და დვინამდე ჩავიდა, რომელიც აბუბაქარს ეკუთვნოდა. ქართველებმა დაიკავეს დვინიც და განძაც, და დიდძალი ალაფითა და ტყვეებით დაბრუნდნენ უკან. ამის შემდეგ დასავლეთ საქართველოსაც მიხედეს, რადგან არტაანის მხარეში ზოგიერთ ქართულ სამფლობელოს თურქები დაპატრონებოდენ. მეფემ მარბიელი ლაშქარი შეუსია თურქთა სამფლობელოს და მტერი ბასიანამდე განდევნა. თურქი მმართველები თამარის სიძლიერეს აღიარებდნენ, მის ყმადნაფიცობას ამჯობინებდნენ და ყოველწლიური ხარკის გადახდით მშვიდობის მოპოვებას ცდილობდნენ.
თურქული სამყაროსათვის საქართველოს სამხედრო და პოლიტიკური წარმატებები შემაშფოთებელი იყო. შიში და ზარი მეფისა (თამარისა) იყო ყოველთა სულტანთა ზედა. უმაღლეს და უდიდეს იყო სხუათა ყოველთა სულტანთა რუმის სულთანი რუქნადინი. აღმოსავლური წყაროს ცნობით, მცირე აზიის სელჩუკთა ძლიერებას საზღვარი არ ჰქონდა და რუქნადინის სულტნობით ქვეყნად დიდებული ხანა დაიწყო. ამიტომაც საქართველოს ზეაღმავალი ძლიერების შესაფერხებლად მომზადდა ახალი ლაშქრობა, რომლის მოთავეც მცირე აზიის ყველაზე დიდი თურქული სახელმწიფო, რუმის სასულთანო იყო. მისი სულთანი რუქნადინი, როგორც ჩანს, განსაკუთრებით შეაწუხა კარის აღების შემდეგ ივანე ახალციხელის აქტიურმა მოქმედებამ, რომელმაც წარუღო თურქთა გარეშემონი ქუეყანანი. და აი, რუქნადინი სათავეში უდგება საქართველოს წინააღმდეგ თურქ-სელჩუკთა შეერთებული ლაშქრობის მოწყობას. მან შეკრიბა თავისი ოთხასი ათასი მოლაშქრე (ბასილი ეზოსმოძღვრის მიხედვით რვაასი ათასი), გახსნა მამაპაპური საუნჯენი, გამოყარნა ოქრო აურაცხელნი და წარგზავნიდა ოქროთა შეკრებისათვის მხედრობისა. მისი წარგზავნილი მალემსრბოლები ყოველი მიმართულებით გაემართნენ და არა დაუტევა თვინიერ დედაკაცისა სოფელსა შინა მათთა, არამედ ყოველნი აამხედრა. რუქნადინის ლაშქარში შესულან მოლაშქრეები დამასკოდან და ალეპოს ამოღმა, ხოლო ეზინკელნი, ხალფერდელნი და კარნუქალაქელნი ძალით გამოუყვანია. იმის გამო, რომ არზრუმის ამირას სალდუხის ძეს უარი განუცხადებია ლაშქრობაში მონაწილეობაზე, იგი რუქნადინს გადაუყენებია და მის ნაცვლად ამირად საკუთარი ძმა დაუნიშნავს. რუქნადინმა ლაშქარი ერზიჯანში (ერზინკის სასულთანო) შეკრიბა, საგანგებოდ მოაწესრიგა, საომარი მანქანებით შეაიარაღა და თამარს მოციქულის ხელით კადნიერი წერილი გაუგზავნა, რომელშიც ეწერა: მე, რუქნადინი, ყოველთა ცის ქვეშე მყოფთა სულთანი, კაცი ანგელოზს მიმსგავსებული და მოვლენილი მაჰმადისაგან გეუბნები შენ, ქართველთა მეფეს, თამარს, რომ ყოველი დედაკაცი რეგვენია. შენ გიბრძანებია, რომ ქართველებმა ხელთ ხმალი აიღონ და ღმრთის საყვარელი ისლამის ერი, მუსულმანები დახოცონ, ხოლო თავისუფალ ერს კი ხარკი დაუწესონ და ყმად გაგიხადონ. ამიტომ მე მოვდივარ, რომ სამართალი აღვადგინო და შენცა და შენს ერსაც შეგასმინოთ, რომ ხმლის ხელში აღება აღარ გაბედოთ, რომელიც მხოლოდ ჩვენთვის მოუცია ღმერთსა. ეხლა კი ვგზავნი ჩემს მხედრობას, რათა ამოვწყვიტო შენი ქვეყნის ყოველი მამაკაცი, სიცოცხლეს კი მხოლოდ იმას ვაჩუქებ, ვინც წინ მომეგებება, თაყვანსა სცემს ჩემს ჩადრს (კარავი), აღიარებს მუჰამედ მოციქულს, უარჰყოფს შენს რჯულსა და თავის ხელით დალეწავს იმ ჯვარს, რომლის დიდი იმედი და სასოებაც ტყუილად გაქვთ ქრისტიანებს. ეხლა კი მოელოდე ჩემგან იმის სამაგიეროს, რაც შენ სპარსელებს შეამთხვიეო. რუქნადინის ელჩს წერილის გადაცემის შემდეგ, მეფისთვის არასაკადრებელი სიტყვებიც უკადრებია: უკეთუ მეფემან თქუენმან დაუტეოს სჯული, იპყრას სულტანმან ცოლად; და უკეთუ არა დაუტეოს სჯული, იყოს ხარჭად სულტნისა-ო. ამ ამპარტავნული სიტყვების მოსმენის შემდეგ, ზაქარია მხარგრძელმა ისე ძლიერ უხეთქა ხელითა პირსა, რომ რუქნადინის ელჩი მკვდარივით დაეცა ძირს, ხოლო, როდესაც მოასულიერეს და ფეხზე წამოაყენეს, ზაქარიამ მიმართა: თუ მოციქული არა იყავ, პირველად ენისა აღმოკუეთა იყო შენი სამართალი და მერმეღა თავისა, კადნიერად კადრებისათვის. სულთნის ელჩი პასუხის მოლოდინში საქართველოს სამეფო კარზე კარგა ხანს გააჩერეს. პასუხი კი განზრახ აგვიანებდა. ყოველ ტაძარსა და მონასტერს დაევალა ლიტანიობა და უფლისა მიმართ ვედრება. ამასობაში თამარმა ლაშქრის სწრაფად შეყრა ბრძანა. მოუწოდა კაცთა, იმერთა და ამერთა, ნიკოფსიიდან დარუბანდამდის, და როდესაც ქუდზე კაცი შეიკრიბა, აღარ დააყოვნეს და ვარძიას მიაშურეს. ვარძიის მონასტერში დაბრძანებული იყო ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის სასწაულმოქმედი ხატი. სწორედ მას მიეახლა და ცრემლთა ღვრით შეავედრა დავით სოსლანი თავისი მოლაშქრეებით. შემდეგ კი ბასიანისკენ მიმავალ ლაშქარს ფეხშიშველი წარუძღვა წინ და ყარსამდე მიაცილა ლაშქარი. როცა დაბანაკდნენ, შემაღლებულ ადგილზე ავიდა, საიდანაც ყველას ხედავდა და მუხლებზე დამხობილი დიდხანს ტიროდა წინაშე ღმრთისა. ხოლო როდესაც ადგა, ის ადგილი ცრემლით იყო დალტობილი. შემდეგ ყველა წარჩინებულმა და ერისთავმა, დავით სოსლანის მთავარსარდლობით, თაყვანი სცა წმიდა ჯვარს და ხელზე ემთხვია თამარს, რომელსაც ჯვრის ცალი მხარე ეპყრა, ხოლო მეორე მხარე ხელთ ეპყრა ბასილი ეზოთმოძღვარს. თამარმა ჯარი დალოცა და თან რუქნადინის ელჩიც გააყოლა, თვითონ კი ოძრხეს (აბასთუმანი) შემობრუნდა და მოიცალა ლოცვად და მარხუად, მასთან იმყოფებოდნენ ქართლის კათალიკოსი თევდორე, იოანე შავთელი კაცი ფილოსოფოსი და რიტორი, ყოვლად განთქმული და საკვირველი მოღუაწებათა შინა და ლექსთა გამომთქუმელი (ხს. 1/IV), და წმინდა ევლოგი სალოსი (ხს. 1/IV), რომელსაც ზეგარდამო ხილვით წინასწარ ეუწყა ქართველთა გამარჯვება.
ქართველებს წინამძღოლობდნენ ამირსპასალარი ზაქარია მხარგრძელი, შალვა და ივანე ახალციხელები და სხუანი თორელნი. ქართველები მივიდნენ ქუეყანად ბასიანისა. [ბასიანი მნიშვნელოვანი სტრატეგიული პუნქტი იყო. მისი მიდამოებიდან იღებდა სათავეს ჭოროხის ხეობა (თორთუმი, ართვინი – აჭარა), მტკვრის ხეობა (ოლთისი, არტაანი, ახალციხე) და არაქსის ხეობა (ყარსი – ანისი)]. ბასიანში, ადგილსა ბოლოსციხედ წოდებულსა, იყო დაბანაკებული რუქნადინი. მის ლაშქარს ხელსაყრელი პოზიციები ეკავა და ვერ წარმოედგინა, რომ ქართველები დატოვებდნენ მთებსა და ხეობებს და მასთან პირისპირ შესაბრძოლებლად გავიდოდნენ.
როგორც სხვადასხვა წყაროები ადასტურებს, ბასიანის ბრძოლა 1204 წელს მომხდარა. ქართველთა ლაშქარი ერთი დღის სავალზე მიუახლოვდა მტერს და მხოლოდ მაშინ გაუშვეს დიდად დასაჩუქრებული ელჩი და რუქნადინთან შემდეგი შინაარსის წერილიც გაატანეს. ძალსა ღმრთისა ყოვლისა მპყრობელისასა მინდობილმან და მარადის ქალწულისა მარიამისა მვედრებელმან და პატიოსნისა ჯუარისა სასოებით მოსავმან წავიკითხე ღმრთის განმარისხებელი წიგნი შენი, რუქნადინო, და ვცან სიცრუვენი შენი, რომელთა ბჭე ღმერთი იყოს. შენ ოქროთი შეკრებილ მევირეთა სიმრავლეზე ხარ მინდობილი, ხოლო მე სიმდიდრისა და ლაშქრის სიმრავლის იმედი კი არა მაქვს, არამედ ღმრთის ძალისა და წმინდა ჯვრისა, რომელიც შენ დაჰგმე. აწ წარმომივლინებია ყოველი მხედრობაი ჩემი წინამოგებებად შენდა. იყავნ ნებაი ღმრთისა, ნუ შენი, სამართალი მისა, ნუ შენი. რუქნადინს როდესაც წერილი მიუვიდა, მას აღარაფრის შეცვლა შეეძლო. ქართველთა მოულოდნელმა თავდასხმამ მტრის ლაშქარში არეულობა და პანიკა შეიტანა. დააგდეს სადგომი მათი, და სიმაგრეთა მიმართეს, რამეთუ მიავლინა მათ ზედა ღმერთმან შიში დიდი. ქართველები დაედევნენ, და იქმნა ომი ფიცხელი და ძლიერი, რომელიც დიდხანს გაგრძელებულა. დანაკარგი ორივე მხარეს დიდი იყო, მაგრამ უმეტეს სულტნისა სპანი მოისრვოდეს. ხანგრძლივ ბრძოლაში ცხენები მოუკლეს ივანე მხარგრძელს, ზაქარია გაგელს, შალვა და ივანე ახალციხელებს და სხუა მრავალთა თავადთა. ვიდრე ქართველები შეიტყობდნენ, რომ მათი სარდლები ცოცხლები იყვნენ, შეშინებულან, რითაც მტერმა ისარგებლა და კნინღა სივლტოლად მიდრიკნეს ქართველნი. მაგრამ დაბნეულობას მალე გაუვლია და როგორც კი იხილეს მოლაშქრეებმა ქვეითად მებრძოლი თვის-თვისნი პატრონნი, ყველანი ჩამოქვეითდნენ და მებრძოლ დიდებულებთან ერთად ეკვეთნენ მტერს. ამის მხილველმა დავით სოსლანმა ფრიად მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილება მიიღო. მან თურქ-სელჩუკთა პირისპირ ჩამოქვეითებული რაზმები დატოვა, ხოლო ცხენოსანი მოლაშქრეები კი მტრის ფრთებზე გადააჯგუფა. მარცხენა ფრთას თვითონ ჩაუდგა სათავეში, მარჯვენა ფრთაზე კი ზაქარია მხარგრძელი განაწესა. მათ ერთდროულად შეუტიეს მტრის ფრთებს, და ვითარ მგელნი ცხოვართა, ეგრეთ შეუცვივდეს ურიცხვთა მათ სპათა სულტანისათა. დავითის მიერ ბრძნულად დასახულ გეგმას დიდი წარმატება ხვდა წილად. მტრის მრავალრიცხოვანი ლაშქარი განსქდა და ძლეული დაიფანტა. ამ ვითარებით ისარგებლეს ქვეითად მებრძოლმა ქართველებმა, აღსხდეს ჰუნეთა და დაედევნენ გაქცეულ მტერს. დაღამებამდე სდიეს თურქებს, ჰხოცდეს, ჩამოჰყრიდეს და იპყრობდეს. ქართველებმა რუქნადინის მოკავშირე სულთნებიც დაატყვევეს და ლაშქრის დროშაც ხელთ იგდეს. როცა გამარჯვების სასწორი საბოლოოდ მათკენ გადაიხარა და მტერი საბოლოოდ განადგურდა, მხოლოდ ამის შემდეგ შეუდგნენ მტრის ბანაკში არსებული სიმდიდრის აღრიცხვა-დაპატრონებას. რუქნადინმა და მუღის ედდინმა მოლაშქრეთა ერთი ნაწილითურთ არზრუმში გაქცევა მოახერხა, შემდეგ კი რუმის გზით იკონიაში გაემართა. ის საქართველოში მეორე ლაშქრობის მოწყობას ფიქრობდა, მაგრამ ავად გახდა და 1204 წელს რევანშზე ოცნება საფლავში ჩაიყოლა.
გამარჯვებული ქართველები დავით სოსლანის მეთაურობით იმავე გზით დაბრუნდნენ, რომლითაც სალაშქროდ წავიდნენ, ხოლო თამარი ოძრხედან მივიდა ვარძიას ლაშქრის შესახვედრად და ჯეროვანი მადლობა შესწირა ვარძიის ღმრთისმშობელს, რომლის შეწევნითაც მართლაც სასწაულებრივად დაუმარცხებიათ მტრის ურიცხვი ჯარი – დედა ღმრთისამ უვნებლად დაიცვა მისდამი შევედრებული ერი, არც ერთი კარგი, მეფისგან შესწავლილი მეომარი არ დაღუპულა. ამ სასწაულის გამო დაწერა იოანე შავთელმა იამბიკო – ვარძიის ღმრთისმშობლისანი. მემატიანე კი ხატს გამარჯვებულს უწოდებს.
ზარ-ზეიმით შეხვდა გამარჯვებულ ლაშქარს სრულიად საქართველოს დადაქალაქი ტფილისი. საგანგებოდ მორთულ ქალაქში შევიდა თამარ და დავით, ვითარცა მზისა შარავანდედი მიფენითა, და შეიღეს დროშა ნუქარდინისი. ამ დროშის შეტანა მტრის განადგურების სიმბოლო იყო. შემდეგ შეუყვანიათ წარჩინებული ტყვეები. მათ შორის პირველი ეზინკის ამირა მელიქ ფაჰრ-ად-დინ-ბაჰრამ-შაჰი, რომელმაც რუქნადინს თავისი სამფლობელო დაუთმო ჯარის შესაყრელად, შემდეგ კი სხვა წარჩინებული ამირები. თამარმა პირადად მიიღო წარჩინებული ტყვეები, დააპურა, დაასაჩუქრა და საქართველოს სხვადასხვა ციხეებში მიუსაჯა ტყვეობა. ეზინკის ამირა კი ერთხანს თბილისში დატოვა პატიმრად, შემდეგ კი სრულიად უცხო და საკვირველი სასჯელით დასაჯა – საფასურად ცხენის ნალი აიღო – ესე ყო დიდებად და სახსენებლად თვისა. სულთნის ერთი დიდებული, რომელიც თამარ მეფესთან მოიყვანეს, უეცრად ენაჩავარდნილი ძირს დაეცა და იღვლარჭოდა, ვითარცა გველი. როდედსაც მოასულიერეს და ჰკითხეს, რა დაგემართაო, ძლივს წარმოსთქვა: რომელი არს თავსა ზედა თამარისსა, მან ყო ძლევაი ესე ჩუენ ზედა და აწცა შევშინდი მის მიერ-ო. თამარის თავთან კი მთავარანგელოზ მიქაელის ხატი ეკიდა.
თამარმა ომში მოპოვებული უთვალავი საგანძურიდან აღავსნა ყოველნი ეკლესიანი და ხელნი მთხოველთანი და განაძღნა ყოველნი გლახაკნი და აღუვსო წიაღნი მათნი უხუებით, ხოლო დამასკოს სულთნებს, რომლებიც მუდამ ჟამს ავიწროებდნენ და ძარცვავდნენ წმიდა ადგილებში სალოცავად მიმავალ ქრისტიანებს, აეკრძალათ ქრისტიანთა ტანჯვა-წვალება. ამიერითგან ქართველებს სრული უფლება მიეცათ, რათა ცხენზე ამხედრებულები, თავიანთი დროშით, ყოველგვარი გადასახადის გარეშე, შესულიყვნენ იერუსალიმში.
თამარ მეფის თხოვით სულთანმა სალადინმა ქრისტიანებს დაუბრუნა ის ჯვარი, რომელზედაც მიმსჭვალული იყო იესო ქრისტე (თამარმა ამ ჯვარის დასახსნელად სულთანს 200 000 დინარი გადაუხადა).
ბასიანის ბრძოლაში ძლევამოსილმა გამარჯვებამ მეფე და ლაშქარი უძლეველის შარავანდედით შემოსა. ბრძენმა თამარმა გონივრული პოლიტიკით უზრუნველყო სამხრეთის საზღვრის უსაფრთხოება.
ამარის სახელთანაა დაკავშირებული ტრაპიზონის იმპერიის შექმნაც. მართალია, ტრაპიზონის სამეფოს (საკეისროს) შექმნის საბაბი – ბიზანტიის კეისრის გაუმაძღრობა, ვერცხლისმოყვარეობა და ავზნეობა – ქართველი ბერების გაძარცვა გახდა [იმ ხანებში საქართველოში იმყოფებოდნენ შავ-მთისა და მთაწმიდის ქართული მონასტრის ბერ-მონაზვნები, რომელთაც მეფემ ჩუეულებისაებრ დიდი პატივი სცა, კეთილად განუსვენა და შემდგომ ურიცხვი ოქრო-ვერცხლით დატვირთული გაისტუმრა. ბიზანტიის ანგარმა იმპერატორმა ალექსი III ანგელმა (1195 წელს მან ტახტიდან ჩამოაგდო საკუთარმა ძმა, ისააკ II ანგელოსი, თვალები დათხარა და თვითონ დაეპატრონა სამეფო გვირგვინს) მეფისთვის საძრახისი საქციელი ჩაიდინა, ბერები შეიპყრო და განძი მთლიანად მიითვისა], მაგრამ მთავარი მიზეზი მაინც თურქთა დაუსრულებელი აგრესია იყო საქართველოსა და თვით ქრისტიანულ ბიზანტიაზე. ამიტომ საჭირო გახდა, რომ შავი ზღვის სამხრეთით ქართველებს, თავდაცვის მიზნით, შეექმნათ ადმინისტრაციული ერთეული, რომელიც გაუმკლავდებოდა თურქთა აღვირახსნილ თარეშს მოძმე ლაზებისა და ჭანების, კერძოდ კი, ქრისტიანული სამყაროს ხალხების წინააღმდეგ. დღის წესრიგში დადგა შავი ზღვის გამაგრების საკითხიც. წმინდა თამარი თავისი წინაპრების მსგავსად, ძველი პონტოურ-ქართული მიწების (შავი ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთი ტერიტორიები, რომლებიც ლაზებითა და ჭანებით იყო დასახლებული) შემომტკიცებისთვისაც ზრუნავდა.
საქართველოს ურთიერთობა ანგელოსთა დინასტიასთან თავიდანვე დაძაბული უნდა ყოფილიყო. თამარს, კომნენოსთა ნათესავს ცხადია ახსოვდა, რომ კომნენოსები სწორედ ანგელოსთა დინასტიის წარმომადგენლებმა დაამხეს. თავის მხრივ ანგელოსებმაც იცოდნენ, რომ საძულველი ანდრონიკეს (1183-1185) შვილიშვილები საქართველო სამეფო კარზე იზრდებოდნენ და დიდ საფრთხეს წარმოადგენდნენ კეისრისათვის, ვინაიდან კომნენოსთა დინასტია ხალხის თვალში ბიზანტიის ბრწყინვალე წარსულს განასახიერებდა. ურთიერთობა კიდევ უფრო დაიძაბა, როდესაც ალექსი III (1195-1203) დახარბდა ბერ-მონაზონთა ოქროს. თამარმა ეს ამბავი რომ შეიტყო, დიდად განრისხდა, საბერძნეთში ქართველთა წმინდა სალოცავებს მეტი განძი გაუგზავნა, რადგანაც ამით უმეტეს არცხვინა ეშმაკი და განიზრახა ტრაპიზონისკენ გალაშქრება.
[* დავით აღმაშენებლის ასული (გიორგი III მამიდა), კატაი მიათხოვეს კომნენოსთა დინასტიის დამაარსებლის ალექსი I დიდის (1081-1118 წწ.) ვაჟს, ისააკს, რომელიც თავისი ძმის, იმპერატორ იოანეს II ლამაზის (1118-1143) თანამმართველი იყო 1118-30 წწ. მათი შვილი იყო ანდრონიკე, რომელიც გიორგი III-ს ესტუმრა ცოლ-შვილით და მონაწილეობაც კი მიიღო ქართველი მეფის სამხედრო ლაშქრობაში. უკვე სამოც წელს გადაბიჯებულმა ანდრონიკემ, 1183 წ. ხელთ იგდო ძალაუფლება, თუმცა 1185 წ. სექტემბერში იგი ტახტიდან ჩამოაგდეს. მისი ადგილი შეთქმულების ორგანიზატორმა უსინათლო ისააკ ანგელმა დაიჭირა. ანდრონიკემ გაქცევა სცადა, მაგრამ მიაგნეს და სასტიკი წამებით მოკლეს. მათ აგრეთვე მოკლეს ანდრონიკეს შვილი მანოელიც, რომლის მცირეწლოვანი შვილები ალექსი და დავითი გადაარჩინეს ერთგულმა მომხრეებმა და კონსტანტინოპოლიდან გააპარეს. პატარა ლტოლვილებმა თავშესაფარი საქართველოში, თამარ მეფის კარზე ჰპოვეს. უფროსი ძმა ალექსი მხოლოდ სამი წლისა იყო. ძმებმა ქართულად აიდგეს ენა და საქართველო გახდა მათი მეორე სამშობლო. ალექსი და დავითი ქართველ დიდებულებს უფრო ჰგვანდნენ, ვიდრე ბიზანტიელთ].
XIII-ის დასაწყისიდან ბიზანტიის იმპერიაში დიდი შინაპოლიტიკური ბრძოლები მიმდინარეობდა. ალექსი III-ს (1195-1203) არ გააჩნდა უნარი, რომ ეხსნა სახელმწიფო მძიმე კრიზისისაგან. ეკონომიკურად დასუსტებული ქვეყანა თურქი დამპყრობლებისაგანაც დიდად იყო შევიწროებული. 1201 წელს ალექსიმ საპყრობილიდან გამოუშვა თავისი ძმისწული და სეხნია ახალგაზრდა ალექსი, ძე თვალდათხრილი ისააკისა და ლაშქრობაში წაიყვანა. ალექსიმ გაქცევა მოახერხა, ჯვაროსნებს დაუკავშირდა და ტახტზე აყვანის სანაცვლოდ დაჰპირდა ორასი ათას მარკას ვერცხლით, ერთი წლის სამყოფი სურსათით უზრუნველყოფას, იერუსალიმზე ლაშქრობაში ათი ათასი ბერძენი მეომრითურთ მონაწილეობის მიღებას, და რაც მთავარია, ბიზანტიის ეკლესის რომის პაპისადმი დამორჩილებას (ჯვაროსანთა წინაშე ალექსის შუამდგომლობდა მისი დის ქმარი, გერმანიის იმპერატორი ფილიპე შვაბიელი). ჯვაროსნებმა ხალისით აღუთქვეს დახმარება ბიზანტიელ ლტოლვილს. 1202 წ. დაიდო შეთანხმება. ასე იცვალა გეზი მეოთხე ჯვაროსნულმა ლაშქრობამ. ვენეციელთა ფლოტმა იერუსალიმის ნაცვლად კონსტანტინეპოლს მიაყენა საომრად გამზადებული ჯარი. 1203 წ. ჯვაროსნებმა ალყა შემოარტყეს ბიზანტიის სატახტო ქალაქს. ალექსი III-მ სცადა მორიგება, მაგრამ არაფერი გამოუვიდა. ჯვაროსნებს მაინცდამაინც არ გასჭირვებიათ გადატრიალების მოწყობა კონსტანტინეპოლში. გულხარბი და ანგარი ალექსი ბულგარეთის მეფესთან გაიქცა, რომელიც მისი სიძე იყო. მას ალექსი დაუმწყვდევია ერთ ციხე-დარბაზში, მის წინ ოქრო დაუფენია და უთქვამს: აჰა, ალექსი გულის სათქმელი იგი შენი, ოქრო ესე მიიღე, თვინიერ სხვისა რომლისამე საზრდელისა და წყლისა წილ, რამეთუ ამისთვის წარსწყმიდე სახლი სამეუფოი ქრისტეანეთა, და დახსენ თვითმპყრობელობაი ბერძენთაი. ალექსის შიმშილისაგან აღმოხდომია სული. როდესაც თამარმა ეს შეიტყო, თუმცა კეისარი სიბრალულის ღირსი არ იყო, მაინც შეებრალა.
ბიზანტიის კეისრად კვლავ თვალდათხრილი ისააკ II ანგელოსი გამოაცხადეს (1185-1195; 1203-04), თანამფლობელად კი მისი ძე ალექსი, მაგრამ ჯვაროსნები დაპირებულის გადახდას ითხოვდნენ. ალექსი IV ეკლესიის საუნჯესაც კი გადასწვევდა, მაგრამ მხოლოდ თანხის ნახევარი ჩააბარა ჯვაროსნებს. მათ შორის ურთიერთობა გამწვავდა. ჯვაროსანთა წყალობით გამეფებული მამა-შვილი მოსახლეობის ანტიპათიასაც იწვევდა. ორ ცეცხლს შუა მოქცეულმა ისააკმა ისევ ჯვაროსნები ამჯობინა და მოუწოდა შემოსულიყვნენ ქალაქში წესრიგის დასამყარებლად. მაგრამ უკვე გვიანი იყო. შეთქმულებმა მარჯვედ გამოიყენეს ხალხის ანტილათინური განწყობილება და მამა-შვილი დაამხეს. შექმნილი სიტუაციით ისარგებლა ალექსი III-ის შვილმა ალექსიმ და იმპერატორის ტახტი დაიკავა, ისააკ II-მ სული განუტევა, ხოლო ალექსი IV დაახრჩვეს.
1204 წ. 5/II ბიზანტიის კეისარი გახდა ალექსი V (მურცუპლოსი). ჯვაროსნებმა იცოდნენ, რომ ახალი კეისარი ალექსი ანგელოსის მიერ ნაკისრ ვალდებულებებს არ გაანაღდებდა. მაშასადამე, აზრი ეკარგებოდა მთელ ლაშქრობას და გაწეულ ხარჯებს. საჭირო იყო გადამჭრელი ზომების მიღება. ჯვაროსნები არც შეყოყმანებულან და 1204 წ. 9/IV კონსტანტინოპოლს შეუტიეს. ახალი იმპერატორი ამხნევებდა მეომრებს, მაგრამ 13/IV მეორე რომი საბოლოოდ დაეცა. ჯვაროსნებმა აიღეს კონსტანტინოპოლი და გაუგონარი ძარცვა-გლეჯა გააჩაღეს უმდიდრეს ქალაქში (ამბობდნენ, მსოფლიო საუნჯის ორი მესამედი კონსტანტინოპოლშია, ხოლო ერთი მესამედი მთელი დედამიწის ზურგზე არის მიმოფანტულიო). საფრანგეთიდან წამოსული მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობა დამთავრდა კონსტანტინოპოლში, რომლის აღებაც გაცილებით იოლი აღმოჩნდა, ვიდრე იერუსალიმისა და უზარმაზარი ნადავლი თითქმის უბრძოლველად მოიხვეჭეს ჯვაროსნებმა. ასე დაესვა წერტილი ოდესღაც ძლევამოსილ ბიზანტიის იმპერიას (ნახევარი საუკუნის შემდეგ აღდგენილი სახელმწიფო მისი აჩრდილიღა იყო.) ბიზანტიის კეისართა ტახტზე დაჯდა ჯვაროსნების ერთ-ერთი წინამძღოლი ბალდუინ ფლანდრიელი.
1204 წლის აპრილში ქართული მხედრობაც დაიძრა ტრაპიზონისაკენ. საომარი მოქმედებები შავი ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაპირზე დაიწყო. ქართველთა ლაშქარი იოლად დაეუფლა საქართველოს მოსაზღვრე ვრცელ ტერიტორიას, რომელიც ძირითადად ლაზებით იყო დასახელებული. ბიზანტიას წარუღეს ლაზია, ტრაპიზონი, კერასუნტი, კოტიორა, ლიმანი, სამისონი, სინოპი, ამასტრია, ერაკლეა და ყოველნი ადგილნი ფებლაღონიისა და პონტოსანი. ეს მნიშვნელოვანი ტერიტორია იყო. ჩამოთვლილი მხარეებიდან, პირველი ხუთი – საკუთრივ ჭანეთის* ტერიტორიას შეიცავს: ლაზია – რიზეს მხარე ანუ ზღვისპირა კლარჯეთი; ტრაპიზონი – ხალდია; შემდეგი სამი – კერასუნტი, კოტიორა და ლიმანი არის ოლქები ხალიბია-ტიბარენიისა (კერასუნ-ფარნაკიის მხარისა).
[*ჭანეთი _ ზოგადი სახელწოდება მთელი სამხრეთ კოლხეთისა. ეს ტერიტორია VII ს-ის 30-იან წლებში ბიზანტიის კეისარმა ერეკლემ მოსტაცა იბერიას, მაგრამ VIII ს-ში, როდესაც ჩამოყალიბდა დასავლეთ საქართველოს აფხაზეთის სამეფო, მასში შევიდა რიზეს მხარე (საკუთრივ ლაზია) და ტრაპიზონის მხარე.]
დანარჩენი მხარეები, რომლებიც თერმოდონის დასავლეთით მდებარეობდნენ, უკვე ბერძნული ქვეყნებია. (ერაკლიის ოლქი, სულ ორასიოდე კილომეტრის მანძილზე მდებარეობს კონსტანტინეპოლიდან). ვინაიდან ეს ბერძნული ოლქები, თავისი მოცულობით არა ნაკლები იყო, ვიდრე ჭანეთის ტერიტორია, სამეფო კარს, იმ პოლიტიკის თანახმად, რომელსაც იგი ატარებდა ახლად შემოერთებულ და განსხვავებული სახელმწიფოებრივი ტრადიციების მქონე ქვეყნების მიმართ, _ მიზანშეწონილად მიუჩნევია ამ ახალი ტერიტორიების ორგანიზება ცალკე სამეფოს სახით, საქართველოს პოლიტიკური გავლენის, პროტექტორატის ქვეშ. ტრაპიზონის ამ ახლად შექმნილი სამეფოს (საკეისროს) სათავეში მეფე თამარმა კომნენთა სახელგანთქმული დინასტიის წარმომადგენელი, ბაგრატიონთა ნათესავი ალექსი კომნენი დაადგინა.
1204 წლის აპრილში ალექსი კომნენოსი გახდა ტრაპიზონის იმპერიის პირველი მეფე. თამარმა ალექსის თანამმართველად ძმა, დავითი დაუნიშნა (ალექსი გამეფდა 22 წლის, იმეფა 18 წელი, გარდაიცვალა 40 წლისა 1222 წლის 1 თებერვალს. ალექსი კომნენოსი საქართველოს სამეფო კარის დასაყრდენი იყო მის საგარეო პოლიტიკაში, განსაკუთრებით ბიზანტიასთან ურთიერთობის საქმეში). ამდენი მაჰმადიანური ქვეყნებით გარშემორტყმულ საქართველოს ახალი მეზობელი შეეძინა, ერთგული და ერთმორწმუნე მოკავშირე. ვინაიდან პაპის, მამისა და ბიძის სიკვდილის შემდეგ ისინი იყვნენ ბიზანტიის ტახტის კანონიერი მემკვიდრენი ალექსისა და მისი ძმის საბოლოო მიზანი იყო ბიზანტიის კეისართა ტახტზე კომნენოსთა დინასტიის აღდგენა, მაგრამ ამ გეგმას განხორციელება არ ეწერა. ორნახევარი საუკუნის მანძილზე არსებობდა ტრაპიზონის საკეისრო, რომელიც გადაიქცა ბერძნული კულტურის შესანიშნავ ცენტრად. თვით ტრაპიზონი წარმოადგენდა ერთ-ერთ ულამაზეს ქალაქს აღმოსავლეთში და ყველგან იყო ცნობილი როგორც, „თავი და თვალი აზიისა“.
ის ფაქტი, რომ თამარმა ტრაპიზონის სამეფოს სათავეში დააყენა კომნენები, ბიზანტიის ყოფილი დინასტიის წარმომადგენლები, რომლებიც ატარებდნენ მაღალ ტიტულს – რომაელთა ავტოკრატორი (იმპერატორი), და რომ ტრაპიზონის სამეფოს საქართველოს მთავრობამ მიაკუთვნა ძველი ბიზანტიის შემცვლელის როლი, და ეს მაშინ, როდესაც ტრაპიზონის მეფე ფაქტიურადაც და უფლებრივადაც საქართველოს მეფეთ-მეფის ვასალი იყო, – არის მაჩვენებელი იმ იდეოლოგიისა, რომელიც საქართველოს მეფეთ-მეფეს აღმოსავლეთის ქრისტიანული მსოფლიოს მეთაურის როლს მიაკუთვნებდა.
1206 წ. ქართველებმა აიღეს დიდი მნიშვნელობის მქონე ციხე-ქალაქი კარი (ყარსი), რადგან იგი ანის-არზრუმის დიდ სავაჭრო გზაზე მდებარეობდა, რომლის გამოყენებასაც საქართველოსათვის დიდი ეკონომიური მნიშვნელობა ჰქონდა. თამარმა ქ. კარი უშუალოდ სამეფო ტახტს დაუმორჩილა, ხოლო მის მცველად ივანე ახალციხელი დატოვა და უბოძა ამირთ-ამირობა (ერისთავთ-ერისთავობა). ქართველებმა ამავე პერიოდში დაიბრუნეს ხახული, ოშკი, ბანა… მაჰმადიანთა ლაშქარი ქართველთა წინაშე ყველგან უკან იხევდა.
ისტორიანინი და აზმანი შარავანდედთანის ავტორი გულისწუხილით აღნიშნავს, რომ ესრეთ სიხარულსა შეუთქს მწუხარებაო. საყოველთაო გლოვის მიზეზი დავით სოსლანის გარდაცვალება იყო: …კაცი აღსავსე ყოვლითა სიკეთითა, საღმრთოითა და საკაცობოთა. შესახედავად განშუენებული, ხოლო წყობათა და ომთა შინა მხნე ვინმე გულოვანთაგანი, უხვი, მდაბალი და სიკეთე აღმატებული… აღვიდა წინაშე ღმრთისა (1207). მამის გარდაცვალების შემდეგ 12 წლის ლაშა-გიორგი დედის თანამოსაყდრე გახდა.
1208-1209 წლებში საქართველოს სამეფომ არჭეში დაიმორჩილა. ერთ-ერთი პირველი, რომელმაც გაბედა და 1208 წელს საქართველოს სამფლობელოში შემოიჭრა, იყო არდაველის სულთანი (სპარსეთიდან). ეს ბარბაროსი შეესია სომხეთს, აიღო ქალაქი ანისი და აღდგომა დღეს, როდესაც მთელი ქრისტიანული მოსახლეობა ეკლესიებში სალოცავად იყო მისული, 12 ათასი ქრისტიანი ქართველი და სომეხი ამოჟლიტა ვითარ ცხოვარი და დიდი ალაფით უკანვე გაბრუნდა. ანისის მოოხრების ამბავი თამარს გეგუთის სასახლეში შეატყობინეს. მტრის თავხედობით განრისხებულმა ზაქარია და ივანე მხარგრძელებმა მესხნი, თორელნი, თმოგველნი, ჰერ-კახნი და სომხითარნი შეკრიბეს და არდაველისკენ გაემართნენ. გაიარეს გელაქუნი, ისპიანი, ხუაფრიდის ხიდზე გადავიდნენ და მიადგნენ არდაველს. აიდი (მუსლიმური აღდგომის მსგავსი დღესასწაული) თენდებოდა, როგორც კი ქადაგება დაიწყო, ბილწისა ქადაგებისა მათისა და გახშირდა მუყრთა ყივილი, შეუტიეს ქართველებმა და უბრძოლველად ჩაიგდეს ხელში ქალაქი. ძალზედ დიდი ალაფი წამოიღეს. არდაველის სულთანი მოკლეს, ხოლო მისი ცოლ-შვილი ტყვედ წამოიყვანეს.
არდებილიდან დაბრუნების შემდეგ საქართველოს მხედართმთავარნი წარუდგნენ თამარს და მოახსენეს იმდროინდელი ირანის დაქსაქსულობა და უძლურება; მოუწოდეს ახალი ლაშქრობა მოეწყო, რათა საიმედოდ განემტკიცებინათ ქვეყნის უშიშროება, ეჩვენებინათ მეზობელი მაჰმადიანური სამფლობელოებისათვის თავისი ძალა და ღონე, არც ერთს აღარ გასჩენოდა ცდუნება საქართველოზე ყაჩაღური თავდასხმისა. წმინდა თამარმა გააცნო მხედართმთავართა გაბედული გეგმა საქართველოს მთავრობას და დასტური მიიღო. ყველანი შეუდგნენ მზადებას შორეული ლაშქრობისათვის. 1210 წ. თამარმა სამეფოს დროშა ამირსპასალარ ზაქარია მხარგრძელს ჩააბარა. ქართველთა ლაშქარი მისი დალოცვით წარემართა სპარსეთად. ჩაიარეს ნახიჭევანის პირი, გავიდნენ ჯუღას და რახსსა და აღვიდეს მარანდასა. ცხარე ბრძოლა ქართველთა გამარჯვებით დამთავრდა. ქართველთა ლაშქარი ერთმანეთის მიყოლებით დაეუფლა თავრეჟს (თავრიზი), მიანას, ზენჯანს და ყაზვინს, ბოლოს კი ხორასანი აიღეს და რომ-გურამდე (ავღანეთი) მივიდნენ, და თუმცა ინდოეთი იქვე იყო, დიდი ალაფის გამო გადაადგილება უჭირდათ და უკან დაბრუნება არჩიეს, შემოიქცეს გამარჯვებულნი და ძლევამოსილნი.
მეფეთ-მეფე თამარი მადლობელი ღმრთითა გაეგება ზეიმითა და დიდებითა. გადაიხადეს დიდი დარბაზობა; მეფემ უხვად დააჯილდოვა მხედართმთავრები და მრავალი გასცა ობოლთა და გლახაკთა ზედა, და ლაშქარსა ზედა განჰყო საჭურჭლე დიდი (არჩილ მეფე გაბაასება თეიმურაზისა და რუსთველისა ამტკიცებს, რომ ხორასნის ლაშქრობაში მონაწილეობდა ვეფხისტყაოსნის ავტორიც).
საქართველოს განუწყვეტელი ბრძოლა მუსლიმანურ სახელმწიფოებთან და სამთავროებთან, ეს იყო ძირითადად თავდაცვითი, სამართლიანი ბრძოლა და საზღვრების სიძლიერესა და ქვეყნის სიმტკიცეს ემსახურებოდა. XIII ს-ის დასაწყისში საქართველო პოლიტიკურად და ეკონომიკურად ძლიერ კავკასიურ იმპერიას წარმოადგენდა, რომელშიც საკუთრივ ქართული ტერიტორიების გარდა სხვა მიწებიც შედიოდა და არაქართული მოსახლეობაც მრავლად იყო.
აფხაზთა და ქართველთა, რანთა, კახთა, და სომეხთა მეფე და დედოფალი, შარვანშა და შაჰანსა და ყოვლისა აღმოსავლეთისა და დასავლეთისა თვითმფლობელი – ასე იწოდებოდა სრულიად საქართველოს მეფეთ-მეფე თამარი. წმინდა მეფის ტიტულატურაში, მის მფლობელობაში მყოფი შვიდი სამეფოა ჩამოთვლილი: აფხაზთა, ქართველთა, რანთა, კახთა, სომეხთა (ტაშირ-ზორაკერტი), შარვანშა (შირვანი – თითქმის დღევანდელი აზერბაიჯანი) და შაჰანშა (შირაკის სამეფო – ის სომხური ტერიტორიები, რომელსაც მაჰმადიანები ფლობდნენ სამხრეთით) და რეალურად ასახავს საქართველოს პოლიტიკურ სიძლიერესა და გეოგრაფიულ სიდიდეს.
საქართველოს სამეფო კარი დაპყრობითი თუ შემოერთებული ქვეყნების მიმართ სხვადასხვა პოლიტიკას ატარებდა, იმ ქვეყანას სადაც ქრისტიანი მოსახლეობა სჭარბობდა – სამეფოდ იჭერდა, ხოლო იმ ქვეყნებს, სადაც არა ქრისტიანი მოსახლეობა იყო, საქართველოს მეფესთან ვასალური დამოკიდებულება ჰქონდათ, ანუ ყმადნაფიცობის პირობით იყვნენ შეკრულნი და საქართველოს გარკვეული ოდენობის ხარკს უხდიდნენ. მოხარკე ქვეყნებიდან საქართველოს სამეფო კარი ზოგისგან ერთდროულად იღებდა ხარკს, ზოგისგან კი რეგულარულად. XIII ს-ში საქართველოს მოხარკე და ყმადნაფიცი ქვეყნები მეტი ჰყავდა, ვიდრე სამეფოდ დაჭერილი. მის შემადგენლობაში შედიოდა: საქართველო, – მისი საერისთავოებით – ჰერეთი, კახეთი, რუსთავი, ტფილისი, (მეფის დომენი), ქართლი, ორბეთი, ლორე, კაენი, გაგი, თორი, ჯავახეთი, თმოგვი, სამცხე, ტაო, ჭანეთი, ქუთათისი (მეფის დომენი), არგვეთი, რაჭა-თაკვერი, სვანეთი, გურია, ოდიში, ცხუმი. სომხეთი-ანისი, დვინი, ბიჯნისი, სივნეთი, ხაჩინი (არწახი). ყმადნაფიცები – აღმ. კავკასიის ქვეყნები: – შირვანი (აზერბაიჯანი) და დარუბანდი.
ვასალური და პროტექტორატის ქვეშ მყოფი ქვეყნები კავკასიაში: ჩრდილოეთ კავკასია – ქაშაგეთი (საჩერქეზო), ოვსეთი (ალანეთი), ძურძუკეთი, დიდოეთი, ღუნძეთი (ავარია, დაღესტანში).
სამხრეთ-დასავლეთ კავკასიაში: კარნუ-ქალაქის საამირო (არზრუმის მხარე). აგრეთვე ეზინკის საამირო, ხლათის, შაჰ-არმენთა და განძის სასულთანოები, სპარსეთის ადერბაიჯანი, და მრავალი თურქული სამფლობელო ამიერკავკასიაში. საქართველოსა და ეგვიპტეს შორის დადებული 30-წ ზავის პირობების თანახმად, ეგვიპტესთან, რომლის შემადგენლობაში იმ ხანად ხლათის სასულთანო შედიოდა, საზღვარი მდინარე არაქსზე გავიდა.
საქართველოს ამ ხელქვეითი ქვეყნების რიცხვს მიეკუთვნებოდა ტრაპიზონის სამეფოც. თამარს, მრავალ კეთილ თვისებასთან ერთად ახასიათებდა მეზობელთმოყვარეობა, ლმობიერება და ყმადნაფიცი ქვეყნების უდიდესი მფარველობა, მიუხედავად მუსლიმანური სამყაროს მხრიდან სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლებისა ქრისტიანული საქართველოს დაპყრობისათვის, ქართველებს, არც შემოერთებულ და არც საკუთარ ტერიტორიაზე მაცხოვრებელ მუსლიმანებთან მტერობა არა ჰქონიათ. ქართველი მეფენი ლმობიერებას იჩენდნენ ამ ხალხების მიმართ, მათ კეთილდღეობაზე ზრუნავდნენ და არასოდეს აღუკვეთიათ სარწმუნოებრივი რიტუალების დაცვა.
თამარის მეფობისას ერთი ფრიად მნიშვნელოვანი სარწმუნოებრივი კამათი მოხდა ქართველთა და სომეხთა შორის. თამარის უპირველესი კარისკაცები, ზაქარია და ივანე მხარგრძელები მონოფიზიტები იყვნენ [მხარგრძელები წამოსულები ჩანან ბაბილონიდან და ქურთები უნდა იყვნენ. ქართულ სამეფოში მოხვედრის შემდეგ დაწინაურდნენ. მხარგრძელების განაყოფებია გაგელები და თმოგველები]. ერთხელ, საღმრთო ლიტურღიის შემდეგ, ზაქარიამ სეფისკვერის მიღება ისურვა, მაგრამ კათალიკოზმა იოანემ ნება არ დართო. განრისხებულმა ზაქარიამ უპასუხა: მე მოლაშქრე ვარ და სჯული არ ვიცი, არამედ მოუწოდო მოძღუართა სარწმუნოებისა ჩუენისათა, რომელთა ჩემ წილ სირცხვილეულ გყონ. კათალიკოზი იოანე მიუგებდა: იყავნ ნება ქრისტესი და მარადის ქალწულისა ღმრთისმშობელისა, რომელმან სირცხვილეულ ყვნეს უარისმყოფელნი თვისნი.
ზაქარიამ კაცი გააგზავნა თავიაანთ კათალიკოსთან და სთხოვა, რათა მოძღვრებთან და სჯულის მცოდნე კაცებთან ერთად მონაწილეობა მიეღო სარწმუნოებრივ კამათში. მართლაც რამოდენიმე ხანში მოვიდა ვანის კათალიკოსი სჯულის მცოდნე მოძღვრებთან ერთად და დაიდგა სამსჯავრო. ერთ მხარეს დაბრძანდნენ მეფე თამარი დავითთან ერთად და საქართველოს წარჩინებული პირები, მეორე მხარეს კი ზაქარია და ივანე მხარგრძელები, სომეხთა კათალიკოსთან და მოძღვრებთან ერთად. შემობრძანდა იოანე კათალიკოსი და ფსალმუნი წარმოსთქვა: აღდეგ, ღმერთო, საჯე სჯაი შენი, მოიხსენე ყუედრებაი შენი, რომელ არს უგუნურთაგან, ხოლო მეფენი ფეხზე წამოუდგნენ და პატივით თავისთან დააბრძანეს. როდესაც მოიკითხეს ერთმანეთი, დადუმდენ და იწყეს სომეხთა სარწმუნოებისა მათისა თქმად სიტყუა-მჭევრად და ვრცელ-სიტყუად. იოანე კათალიკოსი გონიერად და ბრძნულად განუმარტავდა და ასწავლიდა, მაგრამ ისინი ისევ თავისას ამტკიცებდნენ. ასე გაგრძელდა კამათი საღამომდე. მაშინ, სული წმიდით აღსავსე და მართალ სარწმუნოებას მინდობილმა კათალიკოსმა მოსასმენადაც საშინელი სიტყვა წამოსთქვა: თუ თქვენი სარწმუნოება უმჯობესია, თქვენ მიერ მღვდელმოქმედებული პური შეიცვლება უფლის ხორცად, ხოლო თუ ჩვენია უმჯობესი, მაშინ ჩვენ მიერ მღვდელმოქმედებული შეიცვლებაო. ჭეშმარიტების დასადგენად კი საქმით გამოვაჩინოთ ჩვენ-ჩვენი სიმართლეო და სომხებს შესთავაზა: სამი დღე ვაშიმშილოთ ძაღლები, ხოლო ღამე განვათიოთ ლიტანიითა და ღმრთისა ვედრებით, მესამე დღეს უსისხლო მსხვერპლშეწირვა აღვასრულოთ და ტარიგი ძაღლებს დავუგოთო. რომლის ტარიგსაც ძაღლი შესჭამს, მისი სარწმუნოებაც მცდარი იქნებაო. ამის გამგონე მეფესა და ერს თავზარი დაეცა და უთხრეს კათალიკოსს: რაც წარმოთქვი სასმენელადაც საშინელია და ვინ იკადრებს ამის გაკეთებასო. კათალიკოსმა მშვიდად მიუგო: ამ საქმეს ჩემი სურვილით კი არ ვბედავ, არამედ ქრისტეს სასოებით, რათა ყველას აჩვენოს თუ ვისი სარწმუნოებაა ჭეშმარიტი და ვისითა მღდელმოქმედებითა შეიწირავს უსისხლო მსხუერპლსა, და ვისთა ხელთა მისცემს ტარიგი ღმრთისა დაკლვად თავსა თვისსა, ანუ ვინ ვჭამთ ხორცსა მისსა და ვსუამთ სისხლსა მისსა; მინდობითა მართლმადიდებლობისათა ცხად ვყოფთ ჭეშმარიტებასა. მეფეო, შემეწიე შენ და ყოველნი ქართველნი, დიდი და მცირე. როდესაც მოისმინეს კათალიკოსის სიტყვა, გაკვირვებული მეფე და ერი დათანხმდა. იყო პარასკევი დღე. იწყეს ლიტანიობად და ის ორი დღე და ღამე ლოცვაში გატარეს: ერთ მხარეს მეფემ, კათალიკოსმა და ყოველმა სამღვდელო კრებულმა, მეორე მხარეს კი სომხებმა და მხარგრძელებმა. კვირის საღმრთო ლიტურღიაზე კათალიკოსმა შესწირა რა უსიხლო მსხვერპლი, ხელთ იტვირთა მართლმადიდებლურად შეწირული და მღვდელმოქმედებული ტარიგი, და ლოცვა წარმოთქვა, რომელიც შემდეგი სიტყვებით დაასრულა: შენ, მეუფეო, გთნავს სარწმუნოებაი ქართველთაი, გთნავს სარწმუნოებაი ესე ჩუენი, შეუხებელად და მიუახლებლად დაიცევ ზარისა ასახდელი ხორცი ესე შენი, ჩუენ მიერ მღდელ-მოქმედებული; შენ უკუე შეიწირე შეუძრველი ეგე და აჩუენე ერსა ამას გზაი ჭეშმარიტი, და მოხედე მსხუერპლსა ამას და სირცხვილეულ ყვენ წინაარმდგომნი ჩუენნი, ხოლო როცა ლოცვა დაასრულა, შესაძრწუნებელი იგი უსისხლოისა მსხუერპლისა აღმონაკუეთი მშიერ ძაღლს დაუდო წინ. პურის მხილველი ძაღლი, როგორც კი მიუახლოვდა მიუახლებელს, ვერ შეეხო წმიდათა წმიდას და შეშინებული ძლიერი წკავ-წკავით განეშორა. ამის შემდეგ მოიყვანეს მეორე ძაღლი და სომეხთა მოუგდეს მსხუერპლი მათი და მყის აღიტაცა. როდესაც მეფემ და ერმა ეს სასწაული იხილა, სიხარულით ღაღად-ყო: დიდ ხარ შენ, უფალო, და საკვირველ არიან საქმენი შენნი და სთქვეს ასოცდამერვე ფსალმუნი, სომეხი კათალიკოსი და სჯულისმეცნიერნი კი შერცხვენილნი გაბრუნდნენ უკან. იოანე მხარგრძელმა მაშინვე აღიარა მართლმადიდებლობა და კათალიკოსის მიერ ნათელ-იღო. მასთან ერთად მრავალი სომეხი მოინათლა, ზაქარიამ კი თქვა უწყი, რამეთუ მართალი სჯული არს ქართველთა, მაგრამ მე არა შევერთვიო და მონოფიზიტობა შეინარჩუნა.
ამდენმა შრომამ, ღვაწლმა, საფიქრალმა, ამდენმა ცრემლთა დენამ, გამუდმებულმა მარხვამ, ფეხშიშველა ლიტანიობამ და მონასტრის ქვის სარეცელზე წოლამ ჯანმრთელობა შეურყია თამარს და ნაჭარმაგევს, თავის საზაფხულო რეზიდენციაში ყოფნისას გამოაჩნდა მძიმე სენი. დიდხანს მალავდა და არ ამხელდა ავადმყოფობას დიდსულოვანი მეფე-ქალი, რადგანაც სხვის შეწუხებას ერიდებოდა, მაგრამ როდესაც ავადმყოფობა კიდევ უფრო გაუმძაფრდა, იძულებული გახდა გაემხილა თავისი უძლურება. თვითონვე ბრძანა მწარე ღიმილით: დედობრივმან უძლურებამან განგრძობილთა შინა მხედრობათა არა თავს იდვა შეუმთხვეველად მიშვება აგებულებისა. ნაჭარმაგევიდან თბილისს ჩამოიყვანეს მეფე, შემდეგ კი ხშირი ტყით დაფარულ მთაში წაიყვანეს – იქნებ ტყის სიმშვიდემ არგოსო, მაგრამ ვინაიდან დიდად გაძნელდა სენი იგი უწყალო, ისევ თბილისის მახლობლად მიიყვანეს აგარათა ციხესა. ვერანაირმა მკურნალობამ ვერ უშველა თამარს, ამაო აღმოჩნდა მკურნალთა ხელოვნება. მთელი საქართველო ლოცულობდა და ლიტანიობდა ცრემლთა დინებანი იხილვებოდა მდიდართა და გლახაკთანი სწორებით – თამარის გადარჩენას შესთხოვდნენ ღმერთს, გარნა მწოდებელი კართა ზედა დგა და მბრძანებელისა წინააღდგომაი შეუძლებელ იყო. როდესაც სიკვდილის მოახლოება იგრძნო, თამარმა მოიწვია სამეფოს წარჩინებული პირები, ძალ-ღონე მოიკრიბა და მიმართა მათ: ძმანო ჩემნო და შვილნო! მე ესერა მივიწოდები მსაჯულისაგან საშინელისა, უსაშინელესისა უფროის მეფეთა ქუეყანისათა, რომელმან მიუხუნის სულნი მთავართანი. თქუენ ყოველნი თვით მოწამე ხართ, რამეთუ თავისა ჩემისა თანა მაქუნდა სიყუარული თქუენი, და სარგებელსა და სათნოსა თქუენსა არა დავაკლე თვითეულისაებრ არზანგისა (პატივი), ვიდრემდის განგებითა ღმრთისათა ვიყავ თქუენ ზედა მეფედ. აწ მეცა წარვალ მამათა ჩუენთა თანა გზასა ჩემგან უცხოსა, ბრძანებითა საშინელითა და განყოფითა საკვირველითა. გევედრები ყოველთა, რაითა მარადის კეთილთა შინა იყვნეთ მახსენებელ ჩემდა. აჰა, ესერა მკვიდრად სახლისა ჩემისა დაგიტევებ რომელნი მომცნა ღმერთმან შვილნი ჩემნი, გიორგი და რუსუდან. ეგენი მიიხუენით ჩემ წილ და მაგათ აღმოგივსონ დაკლებული ჩემი. შემდეგ მაცხოვრის ხატს და ცხოველმყოფელ ჯვარს შეავედრა საქართველო, მშვიდობა უსურვა ყველას, უკანასკნელად შეავლო თვალი ერთგულ ქვეშევრდომებს, სასოებით გადაისახა პირჯვარი და წარმოსთქვა: ქრისტე, ღმერთო ჩემო მხოლოო, დაუსრულებელო მეუფეო ცათა და ქუეყანისაო! შენ შეგვედრებ სამეფოსა ამას, რომელი შენ მიერ მერწმუნა და ერსა ამას, პატიოსნითა სისხლითა შენითა მოსყიდულთა, და შვილთა ამათ ჩემთა, რომელნი შენ მომცენ, და მერმე სულსა ჩემსა და მშვიდობით დაიძინა სარეცელსა ზედა თვისსა (1210 წლის 27 იანვარს). სარწმუნოებისა და მამულისათვის დამაშვრალმა მეფემ უფალს შეავედრა ჯერ ქვეყანა, რომლისთვისაც ასე თავდაუზოგავად იღვწოდა, მერე ხალხი, რომელსაც დედობრივი მზრუნველობით პატრონობდა, შემდეგ საკუთარი შვილები და სულ ბოლოს თავისი სული. ესეც არის ალბათ გასაღები თამარის წარმატებული მეფობისა. თავისთავად ამგვარი დამოკიდებულებისთვის, ასეთი ცხოვრების წესისათვის დაჯილდოვდა იგი ამქვეყნად მორჭმული მეფობით და იმქვეყნად – წმინდანთა დასის წევრობით.
დიდად იგლოვა სრულიად საქართველომ თამარის გარდაცვალება. ძაძით შეიმოსა დიდი და პატარა, ყველა მუხლს იყრიდა მისი კუბოს წინაშე. მათი გოდება იყო მსგავსი მოოხრებისა იერუსალიმისანი იერემიას მიერ მგოდებელისა. თამარის წმინდა ცხედარი ჯერ მცხეთაში დაასვენეს, ხოლო შემდეგ გელათში გადააბრძანეს და თავის სახელოვან წინაპრებთან ერთად მეფეთა სამარხში დაკრძალეს. საიდუმლოებითაა მოცული თამარის საფლავის ადგილსამყოფელი. ზოგიერთი ისტორიული წყარო მის საძვალედ კვლავ გელათს ასახელებს, ზოგიც – იერუსალიმის ჯვრის მონასტერს.
საქართველოს სამეფო ტახტზე ლაშა-გიორგი ავიდა. არის მოსაზრება, რომ მან იერუსალიმში გადააბრძანა დედის ნეშტი, მაგრამ საყოველთაოდ ცნობილია, რომ მან ჯვაროსნებთან ერთად წმინდა ადგილების განთავისუფლებისათვის ბრძოლაში მონაწილეობა ვერ მიიღო, რადგან აღმოსავლეთიდან საქართველოს მონღოლები მოადგნენ და ქართველები მათთან ბრძოლაში ჩაებნენ. ფარსად გორგიჯანიძისა და ვახუშტი ბაგრატიონის ცნობით თამარი დაფლულია გელათის ყოვლადწმინდა ღმრთისმშობლის ეკლესიაში. თამარის გარდა აქ დაკრძალული ყოფილან დავით აღმაშენებელი, გიორგი III, ლაშა-გიორგი, რუსუდანი, ულუ-დავითი და ნარინ-დავითი, მაგრამ დღეს არცერთის საფლავი არ ჩანს. ეს სხვადასხვა მიზეზით აიხსნება, გელათი რამდენჯერმე ააოხრეს და დაწვეს გარეშე მტრებმა.
რვა საუკუნე მისტირის ქართველი კაცი თამარის დროინდელ დიდებას. წმინდა მეფის დიდებული სახე, მისი ღვაწლი ქართველი ერის წინაშე, მემატიანეების, ეპიგრაფიკული ძეგლების, ისტორიული საბუთების, წარწერებისა და ფრესკების გარდა (ვარძიის ეკლესიაში ჯერ კიდევ გაუთხოვარი თამარია მამასთან ერთად გამოსახული. ბეთანიასა და ყინწვისში თამართან ერთად გიორგი III და ლაშა-გიორგია გამოსახული, ხოლო ბერთუბანში მხოლოდ თამარია ლაშა-გიორგისთან ერთად. ამ ფრესკების შინაარსი აშკარად განსაზღვრავს ქრონოლოგიასაც. ვარძიის ფრესკა უადრესია, ბერთუბნისა კი ყველაზე გვიანი), შემოგვინახა ხალხურმა შემოქმედებამ _ ლეგენდებში, ლექსებსა და სიმღერებში უკვდავყო მისი ცხოვრება, რამაც ყოველი ჭეშმარიტი ქართველის სულში აანთო თამარისადმი სიყვარულის ჩაუქრობელი ცეცხლი. თამარის შესახებ ლეგენდები დადიოდა არა მარტო აზიაში, არამედ ევროპის ყველა კუთხეში. ქართველი ერისთვის კი იგი იყო დედა ქართვლისა, სახელოვანი ხელმწიფე, დავით წინასწარმეტყველის დიდებული შთამომავალი და გვირგვინი ყოველთა ხელმწიფეთა. სწორედ ამიტომაც, მადლიერი ქართველი ერი, რაც კი ძვირფასი ძეგლები შექმნილა, ყველაფერს თამარის სახელს უკავშირებს. ხალხის წარმოდგენით თამარის ხანაში მოიყარა თავი ყველა ეროვნულმა მიღწევამ, ყოველივე საუკეთესომ, რისთვისაც მადლიერმა ერმა მისი მეფობის პერიოდს ოქროს ხანა უწოდა, ხოლო სიცოცხლეშივე ლეგენდად ქცეულ თამარს მეფე უწოდა, გმირ მირონცხებულ მამაკაცებს გაუთანაბრა და ამით მასში თაყვანი-სცა უზენაესისაგან პირველქმნილი მამაკაცისა და დედაკაცის ღვთაებრივ ერთბუნებოვნებას. საუკუნეებს გადაწვდა თამარის დიდებული პიროვნებით შთაგონებული რუსთაველის აფორიზმი: ლეკვი ლომისა სწორია, ძუ იყოს, თუნდა ხვადია. დედა ეკლესიამ თამარ მეფის ცხოვრება მენელსაცხებლე დედათა ღვაწლს მიადარა და წმინდანთა დასში კანონიზირებისას ხსენების დღედ გაზაფხულის პირველი დღე 1 (14) მაისი და აღდგომიდან III კვირა – მაცხოვრის სიყვარულითა და ერთგულებით გამორჩეულ მენელსაცხებლე დედათა ხსენების დღე დაადგინა.
მართალია ძლევამოსილი ომები მაჰმადიანური სამყაროს წინააღმდეგ თამარის მეფობისა და ქართველი ერის ისტორიის უბრწყინვალესი ფურცელია (არც ერთი ომი არ წაუგია), მაგრამ მისი მოღვაწეობა ამით როდი ამოიწურებოდა. ქვეყნის მეთაურის ნიჭი და შორსმჭვრეტელობა უმეტესად გამობრწყინდა ქვეყნის საშინაო საქმეებით _ სამეურნეო და კულტურულ-საგანმანათლებო სფეროში, რამეთუ გარდაემეტა თამარის საქმეთა ჭეშმარიტი საქებულობა მანამდე არსებულ მეფეთა საქმიანობასო, _ წერს ისტორიკოსი. თამარის ბრძნული მოქმედებით საქართველო მოეშენა და მოეწყო, აყვავდა და გაიფურჩქნა. მაღალგანვითარებულ სოფლის მეურნეობასთან ერთად დაწინაურებული იყო ხელოსნობაც, რაც, თავის მხრივ საშინაო და საგარეო ვაჭრობის განვითარების საფუძველს ქმნიდა. ხელოსნური წარმოებისა და ვაჭრობის დაწინაურებამ საქალაქო ცხოვრების აღმავლობა განაპირობა. საქართველოში საქალაქო ცხოვრების უმნიშვნელოვანესი ცენტრები თბილისი და ქუთაისი იყო. დაწინაურებული იყვნენ ქალაქები: რუსთავი, ატენი, გორი, ჟინვანი, დმანისი, არტანუჯი, ახალქალაქი, ახალციხე, ბარალეთი, თმოგვი, ოლთისი, სამშვილდე, ოძრხე, ხუნანი, არტაანი, თუხარისი, ხორნაბუჯი, თელავი, ვარდციხე, შორაპანი, პეტრა, ბათუმი, ფოთი, ცხუმი, ბიჭვინთა, ნიკოფსი. ასევე იყო ქალაქური ტიპის დასახლებები – დაბები: მცხეთა, უჯარმა, ჭერემი, მანგლისი, აწყური, ლორე, ნაჭარმაგევი, გეგუთი, ბოლნისი, ჟალეთი, გაგი, ბოჭორმა, და სხვ. ეს ქალაქები ხელოსნური წარმოებისა და ვაჭრობის ცენტრები იყო. საქართველოს წლიური შემოსავალი, ყმადნაფიცი ქვეყნების გარდა, შეადგენდა 3 მილიონ 750 ათასს ოქროს მანეთს და აღემატებოდა იმდროინდელი არაბული ერაყის, სპარსეთის, მცირე აზიის, საფრანგეთის შემოსავალს ცალ-ცალკე აღებულს და თითქმის ბევრად არ ჩამორჩებოდა ინგლისს. ეს თანხა იყო მხოლოდ ფულადი შემოსავალი, ხოლო ომებით მიღებული ნადავლიც რომ არ მივიღოთ მხედველობაში, საქართველოს დიდი შემოსავალი ჰქონდა ნატურით დაწესებული გადასახადების (სამეფო ხარკის) მხრივაც. ეს ფული ხმარდებოდა როგორც ქვეყნის თავდაცვას – ომებსა და ლაშქრობებს, ასევე დიდსა და პატარა მშენებლობებს – ქართველთა სავანეებს საზღვარგარეთ, ქვეყნის შიგნით – ქალაქებს, დაბებს, სოფლებს, აგარაკებს, გზებს, ხიდებს, ციხე-კოშკებს, სასახლეებს, ეკლესია-მონასტრებს, და მასთან არსებულ სკოლებს, არხებსა და რუებს. თამარმა გაამართვინა გემები და ნავები, _ზღვაში ჩაუშვა ხომალდი. თამარის ხანაში ოქრომჭედლობის რამდენიმე ცენტრი არსებობდა (ოპიზის, ტბეთის, გელათის), რომელთაც თავიანთი ნაწარმით საკმაოდ გაითქვეს სახელი (ბექა და ბეშქენ ოპიზარები, რომელთაც მოჭედეს და შეამკვეს ანჩისხატი) და მეტოქეობას უწევდნენ იმ დროს სახელგანთქმულ ბიზანტიელ ხელოსნებს.
ძველ ქართულ ისტორიოგრაფიაში დიდი ადგილი უჭირავს თამარის ორ ისტორიკოსს. ივანე ჯავახიშვილის შეფასებით ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი (რაკი ამ თხზულების სათაური დაკარგულია, პირობითად ასე ეწოდა), არც ერთ საუკეთესო საისტორიო ძეგლს არ ჩამოუვარდებოდა და დიდი ნდობის ღირსიც იყო. ასეთივე მაღალი შეფასება მისცა მან და ისტორიისთვის ძვირფას წყაროდ აღიარა ბასილი ეზოთმოძღვრის (მისი ვარაუდით იგია თამარის II ისტორიის ავტორი) ცხოვრება მეფეთ-მეფისა თამარისი.
წმინდანად შერაცხული მეფე თამარი მთელი საქართველოს მფარველია და ეს მასთან დაკავშირებული სასწაულებიდანაც ცხადად ჩანს, რომელთაგანაც ერთ-ერთს მოგითხრობთ: რამდენიმე წლის წინ, სამცხე-ჯავახეთის სამხარეო ადმინისტრაციის ინიციატივით, ბაგრატიონთა საუფლისწულოში (საისტორიო წყაროების მიხედვით ირკვევა, რომ ქართველი ბაგრატიონები ადრე ყოფილან მთავარნი მესხეთის მხარეთა. მათი ძირითადი საგვარეულო სამფლობელო იყო მესხეთის პროვინციები _ კლარჯეთი, ჯავახეთი, სამცხე. ცენტრი, როგორც ირკვევა იყო კლარჯეთი, რის გამოც ამ სამფლობელოს კლარჯეთის სახლი რქმევია) – ახალციხეში – თამარ მეფის ძეგლის დადგმა გადაწყვიტეს. გამოცხადდა კონკურსი. გამარჯვებული მოქანდაკე – მალხაზ ცისკაძე და არქიტექტორი დავით ცუცქირიძე მუშაობას შეუდგნენ. ძეგლი თამარობის დღესასწაულზე უნდა გახსნილიყო. ვინაიდან ბრინჯაოში ქანდაკების ჩამოსხმა ძვირი ჯდებოდა, შემოქმედებითმა ჯგუფმა შედარებით იაფი, მაგრამ მძიმე გზა აირჩია _ გადაწყვიტა, წმინდანად შერაცხული მეფის ძეგლი ქვაში ხელით გამოეკვეთათ. მისი სიმაღლე 4,5 მეტრი უნდა ყოფილიყო. თამარი სამეფო ტახტზე იჯდებოდა და ხელთ ექნებოდა სფერო ჯვრით. სასწაული ოთხკუთხა ქვის დამუშავების დროს მოხდა. ჯერ თავის ფორმა გამოიყვანეს, და როცა გულ-მკერდის მარცხენა მხარის დამუშავებაზე გადავიდნენ, გულის ადგილზე ქვა გასკდა. დააკვირდნენ და აღმოაჩინეს, რომ ქვაში თხევადი სითხით ამოვსებული გულის ფორმის ღრმული იყო, რომელიც თბილი დახვდათ. რბილობი გეოლოგებმაც შეისწავლეს და გაარკვიეს, რომ თიხნარს, ცვლნარს და სტალაგმიტურ ნივთიერებებს შეიცავდა. იგი ძალიან ჰგავდა ცვილს, რომლითაც თაფლის სანთელს ასხამენ. ეს ფაქტი მართლაც სასწაულს ჰგავდა. და, აი, რატომ: თავისუფლად შეიძლებოდა, 72 ტონიანი თეთრი ქვის გამოთლა სხვა მხრიდან დაეწყოთ და გულის ფორმის რბილობი ქანდაკებას გულთან არ დამთხვეოდა. ქვაში გამოკვეთილი თამარის გული საქართელოს პატრიარქს, ილია მეორეს მიართვეს. მისმა უწმინდესობამ იგი სიწმინდედ შერაცხა და საპატარიარქოში დააბრძანა. მოგვიანებით კი სიონის საკათედრო ტაძარში გადააბრძანეს. ილია მეორემ ეს სიწმინდე უფლის კვართის შემდგომ უდიდეს სასწაულად მიიჩნია. პატრიარქის თქმით, თამარის გული იმის დასტურია, რომ უფალს ვახსოვართ და წმინდა თამარი ჩვენს ქვეყანას თავის კალთას კვლავ აფარებს.

გამოყენებული ლიტერატურა: ქართლის ცხოვრება – ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი; ცხორება მეფეთ-მეფისა თამარისი; ვ. გურგენიძე – თამარ მეფე; პ. ინგოროყვა – გიორგი მერჩულე; ე. მეტრეველი – ძლისპირნი და ღმრთისმშობლისანი, გამომცემლობა მეცნიერება, 1971 წ.
მასალები მოიძია, დაამუშავა და შეადგინა თინათინ მჭედლიშვილმა

მღდელმან: კურთხეულ არს-ი

და უკეთუ ერისკაცია იტყვის: ლოცვითა წმიდათა მამათა ჩუენთათა, უფალო იესუ ქრისტე, ღმერთო ჩუენო, შეგვიწყალენ ჩუენ, ამინ.

დიდებაი შენდა, ღმერთო ჩუენო, დიდებაი შენდა.

მეუფეო ზეცათაო, ნუგეშინისმცემელო, სულო ჭეშმარიტებისაო, რომელი ყოველგან ხარ და ყოველსავე აღავსებ მადლითა შენითა, საუნჯეო კეთილთაო, მომნიჭებელო ცხოვრებისაო, მოვედ და დაემკვიდრე ჩუენ შორის და წმიდა-მყვენ ჩუენ ყოვლისაგან ბიწისა და აცხოვნენ, სახიერო, სულნი ჩუენნი.

წმიდაო ღმერთო, წმიდაო ძლიერო, წმიდაო უკუდაო, შეგვიწყალენ ჩუენ (3-გზის).

დიდებაი მამასა და ძესა და სულსა წმიდასა, აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

ყოვლადწმიდაო სამებაო, შეგვიწყალენ ჩუენ; უფალო, გვიხსენ და გვილხინე ცოდვათა ჩუენთაგან; მეუფეო, შეგვინდვენ უშჯულოებანი ჩუენნი; წმიდაო მოიხილე და განჰკურნენ უძლურებანი ჩუენნი სახელისა შენისათვის.

უფალო, შეგვიწყალენ. (3-გზის).

დიდებაი მამასა და ძესა და სულსა წმიდასა, აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

მამაო ჩუენო, რომელი ხარ ცათა შინა, წმიდა იყავნ სახელი შენი, მოვედინ სუფევაი შენი, იყავნ ნებაი შენი, ვითარცა ცათა შინა, ეგრეცა ქუეყანასა ზედა, პური ჩუენი არსობისაი მომეც ჩუენ დღეს, და მომიტევენ ჩუენ თანანადებნი ჩუენნი, ვითარცა ჩუენ მიუტევებთ თანამდებთა მათ ჩუენთა და ნუ შემიყუანებ ჩუენ განსაცდელსა, არამედ მიხსნენ ჩუენ ბოროტისაგან.

მღდელმან: რამეთუ შენი არს სუფევაი…

უფალო, შეგვიწყალენ (12-გზის).

დიდებაი მამასა და ძესა და სულსა წმიდასა, აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

მოვედით, თაყუანის-ვსცეთ მეუფესა ჩუენსა ღმერთსა.

მოვედით, თაყუანის-ვსცეთ და შეუვრდეთ ქრისტესა, მეუფესა ჩუენსა ღმერთსა.

მოვედით, თაყუანის-ვსცეთ და შეუვრდეთ თვით ქრისტესა, მეუფესა და ღმერთსა ჩუენსა.

უფალო, შეისმინე ლოცვისა ჩემისაი, ყურად-იღე ვედრებაი ჩემი ჭეშმარიტებითა შენითა, შეისმინე ჩემი სიმართლითა შენითა; და ნუ შეხუალ საშჯელსა მონისა შენისა თანა, რამეთუ არა განმართლდეს შენ წინაშე ყოველი ცხოველი, რამეთუ დევნა მტერმან სული ჩემი და დაამდაბლა ქუეყანად ცხორებაი ჩემი, დამსუა მე ბნელსა შინა, ვითარცა მკუდარი საუკუნოი. და მოეწყინა ჩემთანა სულსა ჩემსა, და ჩემ შორის შემიძრწუნდა გული ჩემი. მოვიხსენე დღეთა პირველთაი, და ვიწურთიდ ყოველთა მიმართ საქმეთა შენთა და ქმნულსა ხელთა შენთასა ვზრახევდ. განვიპყრენ შენდამი ხელნი ჩემნი, და სული ჩემი, ვითარცა ქუეყანაი ურწყული შენდამი. მსთუად შეისმინე ჩემი, უფალო, რამეთუ მოაკლდა სულსა ჩემსა; ნუ გარე-მიიქცევ პირსა შენსა ჩემგან, და ვემსგავსო მათ, რომელნი შთავლენან მღვიმესა. მასმინე მე განთიად წყალობაი შენი, რამეთუ მე შენ გესავ; მაუწყე მე, უფალო, გზაი, რომელსაცა ვიდოდი, რამეთუ შენდამი აღვიღე სული ჩემი. მიხსენ მე მტერთა ჩემთაგან, უფალო, რამეთუ შენ შეგევედრე. მასწავე მე, რაითა ვყო ნებაი შენი, რამეთუ შენ ხარ ღმერთი ჩემი; სული შენი სახიერი მიძღოდენ მე ქუეყანასა წრფელსა. სახელისა შენისათვის, უფალო, მაცხოვნო მე და სიმართლითა შენითა გამოიყვანო ჭირისაგან სული ჩემი. და წყალობითა შენითა მოსრნე მტერნი ჩემნი და წარსწყმიდნე ყოველნი მაჭირვებელნი სულისა ჩემისანი, რამეთუ მე მონაი შენი ვარ.

დიდებაი მამასა და ძესა და სულსა წმიდასა, აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

ალილუია, ალილუია, ალილუია, დიდებაი შენდა ღმერთო.

ალილუია, ალილუია, ალილუია, დიდებაი შენდა ღმერთო.

ალილუია, ალილუია, ალილუია, დიდებაი შენდა ღმერთო ჩუენო, დიდებაი შენდა.

ღმერთი უფალი და გამოგვიჩნდა ჩვენ, კურთხეულ არს მომავალი სახელითა უფლისაითა.

მუხლი 1. აუვარებდით უფალსა, რამეთუ კეთილ, რამეთუ უკუნისამდე არს წყალობაი მისი.

მუხლი 2. ყოველი თესლები გარე მომადგა მე, და სახელითა უფლისაითა ვერეოდე მათ.

მუხლი 3. არა მოვკუდე, არამედ ვცხოვნდე, და განვსთქუნე მე საქმენი უფლისანი.

მუხლი 4. ლოდი, რომელ შეურაცხყვეს მაშენებელთა, ესე იქმნა თავ კიდეთა, უფლისა მიერ იყო ესე, და არს საკვვირველ წინაშე თუალთა ჩუენთა.

ტროპარი, ხმაი 8

ცრემლთა მდინარითა უდაბნოი უქმი მოიმუშაკე და სიღრმით სულისათ სულთქუმითა ასეულნი შრომანი ნაყოფიერ-ჰყვენ და იქმენ მნათობ და განმანათლებელ სოფლისა საკვირველებათა მიერ, მამაო წმიდაო თეოდოსი, ევედრე ქრისტესა ღმერთსა შეწყალებად სულთა ჩუენთათვის. დიდებაი…

სხუაი ტროპარი

გიხაროდენ, გამორჩეულო და მადლისა საღმრთოისა სამკვიდრებელო ბრძენო თეოდოსი, წესისა უბიწოისა და შჯულისა მოძღუარო, და სულთა წინამძღუარო; ყოვლად ბრწყინვალეო მნათობო უდაბნოისაო, საუნჯეო მარგალიტისა დამმარხველო და აგარაკო მტვირთველო საფასისაო, რომელმან უპოვარებითა განამდიდრე სოფელი და დაიმკვიდრე სასუფეველი ზეცისაი, ღმერთსა ევედრე აწ მონიჭებად სულთა ჩუენთა დიდი წყალობაი. აწდა…

არასადა დავსდუმნეთ, ღმრთისმშობელო, ძლიერებათა შენთა ქებად, უღირსნი ესე მონანი შენნი. რამეთუ არათუმცა შენ გვფარევდი ოხითა შენითა, ვინმცა სადა გვიხსნნა ჩუენ ესოდენთა ჭირთაგან; ანუ ვინმცა დაგვიცვნა ჩუენ აქამომდე ფლობილად? არასადა განგეშორნეთ ჩუენ, დედოფალო კურთხეულო, რამეთუ შენ იხსნი სულთა ჩუენთა ყოველთა განსაცდელთაგან.

მიწყალე მე, ღმერთო, დიდითა წყალობითა შენითა და მრავლითა მოწყალებითა შენითა აღხოცე უშჯულოებაი ჩემი. უფროის განმბანე მე უშჯულოებისა ჩემისაგან და ცოდვათა ჩემთაგან განმწმიდე მე, რამეთუ უშჯულოებაი ჩემი მე უწყი, და ცოდვაი ჩემი წინაშე ჩემსა არს მარადის. შენ მხოლოსა შეგცოდე და ბოროტი შენ წინაშე ვყავ, რაითა განმართლდე სიტყუათაგან შენთა და სძლო სჯასა შენსა, რამეთუ ესერა, უშჯულოებათა შინა მიუდგა და ცოდვათა შინა მშვა მე დედამან ჩემმან. რამეთუ ესერა, ჭეშმარიტებაი შეიყუარე, უჩინონი და დაფარულნი სიბრძნისა შენისანი გამომიცხადენ მე. მასხურო მე უსუპითა და განვწმიდნე მე, განმბანო მე და უფროის თოვლისა განვსპეტაკნე. მასმინო მე გალობაი და სიხარული და იხარებდენ ძუალნი დამდაბლებულნი. გარე მიაქციე პირი შენი ცოდვათა ჩემთაგან და ყოველნი უშჯულოებანი ჩემნი აღხოცენ. გული წმიდაი დაჰბადე ჩემ თანა, ღმერთო, და სული წრფელი განმიახლე გუამსა ჩემსა. ნუ განმაგდებ მე პირისა შენისაგან და სულსა წმიდასა შენსა ნუ მიმიღებ ჩემგან. მომეც მე სიხარული მაცხოვარებისა შენისაი და სულითა მთავრობისაითა დამამტკიცე მე. ვასწავლნე უშჯულოთა გზანი შენნი და უღმრთონი შენდა მოიქცენ. მიხსენ მე სისხლთაგან, ღმერთო, ღმერთო ცხორებისა ჩემისაო; იხარებდეს ენაი ჩემი სიმართლესა შენსა. უფალო, ბაგენი ჩემნი აღახუენ, და პირი ჩემი უთხრობდეს ქებულებასა შენსა. რამეთუ უკეთუმცა გენება, მსხუერპლი შე-მცა-მეწირა, არამედ საკუერთხი არა გთნდეს. მსხუერპლ ღმრთისა არს სული შემუსრვილი, გული შემუსრვილი და დამდაბლებული ღმერთმან არა შეურაცხ-ყოს. კეთილი უყავ, უფალო, ნებითა შენითა სიონსა და აღეშენნენ ზღუდენი იერუსალემისანი. მაშინ გთნდეს მსხუერპლი სიმართლისაი, შესაწირავი და ყოვლად-დასაწუელი, მაშინ შეიწირნენ საკურთხეველსა შენსა ზედა ზუარაკნი.

გალობაი 1, უგალობდითსა; ხმაი 2

ძლისპირი: ღელვათა დაანთქა პირველად ფარაო ეტლებითურთ და აღჭურვილით ძლიერად სპარაზენით სიტყუამან მამისამან, რომელი განხორციელდა ჩუენ ცოდვილთათვის, რომელსა უგალობთ: ღმერთო დიდებულო, დიდებულ-ხარ.

ღირსო მამაო თეოდოსი დიდო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

დიდად იღუაწე შენ საწუთროსა ამას ცხოვრებასა, ღმერთშემოსილო მამაო, და მარხვითა და მღვიძარებითა სახეი ექმენ რაი შენთა მოწაფეთა, აწ იხარებ უხორცოთა თანა და დიდების-მეტყუელებ და უგალობ ღმერთსა.

ღირსო მამაო თეოდოსი დიდო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

ჯეროვნად და სამართლად გიგალობს შენ უდაბნოი თანა-მკვიდრითურთ თვისით, ვითარცა მთავარსა თვისსა და წინამძღუარსა მუნ მოღუაწეთა მამათასა, რომელთა თანა აწ ჩუენცა შეგასხამთ გალობასა და ვადიდებთ ღმერთსა, განმაძლიერებელსა შენსა.

დიდებაი მამასა და ძესა და სულსა წმიდასა

წესად მონაზონთა და კანონად მოთმინებისა გამოუჩნდი შენ, ღირსო, უდაბნოსა მყოფთა მოღუაწეთა, და მოქმედ სასწაულთა ურიცხუთა, ამისთვის ვაქებთ საქმეთა შენთა საკვირველთა და სამართლად უგალობთ ღმერთსა, განმადიდებელსა შენსა.

აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

უზეშთაეს ხარ შენ, ყოვლადწმიდაო ღმრთისმშობელო, ყოველთა დაბადებულთა, ხილულთა და უხილავთა, რამეთუ შემოქმედი მათი მუცლისა შენისაგან განხორციელდა, ვითარცა ინება ცხორებისათვის სულთა ჩუენთაისა..

გალობა 3, განძლიერდასა

ძლისპირი: აღყუავილნა შროშნის სახედ მოსლვითა შენითა, ქრისტე, რომელ არს ბერწი წარმართთა ეკლესიაი და იქმნა შვილ-მრავალ, რომელსა შინა განაძლიერენ გულნი ჩუენნი.

ღირსო მამაო თეოდოსი დიდო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

ძირთაგან პატიოსანთა და კეთილად მორწმუნეთა მშობელთასა აღმოსცენდი რა კაბადუკიასა, განგსწავლეს სულიერად და სიჩჩოითგან აღეგზა გულსა შენსა სიყუარული ყოვლისა შემოქმედისაი.

ღირსო მამაო თეოდოსი დიდო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

სიყრმითგანვე გაქუნდა რაი სარწმუნოებაი მაღალი, გენება განშორებაი სოფლისაგან და საქმეთაგან მისთა, რაითა განიწმიდო გონებაი თვისი და ყო იგი სამკვიდრებელ ღმრთისა.

დიდებაი მამასა და ძესა და სულსა წმიდასა

იქმენ რაი სავანეი სულისა წმიდისაი, თქვი: უფალო, მიძეღუ მე გზათა შენთა, რაითა ვიდოდი მე ჭეშმარიტებითა შენითა, აწ ჩუენცა მოგვანიჭე მღვიძარებაი სულისაი და აღგვძარ გალობად ღმრთისა.

აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

გუნდნი იგი ზეცისანი განაკვირნა შობამან შენმან, ყოვლად უბიწოო, და გულნი კაცთანი შეაძრწუნნა, ამისთვისცა ღმრთისმშობლად აღგიარებთ შენ და გევედრებით კეთილად წარმართებასა ცხორებისასა.

გვიხსნენ განსაცდელთაგან მონანი შენნი, ყოვლადწმიდაო ღმრთისმშობელო ქალწულო, რამეთუ ჩუენ ყოველნი შემდგომად ღმრთისა შენდა მოვივლტით, ვითარცა უძლეველისა ზღუდისა და შუამდგომელისა.

მოიხილე ჩუენ ზედა, ყოვლადქებულო ღმრთისმშობელო, და ხორცთა ჩუენთა წყლულებანი ბოროტნი განჰკურნენ და სულისა ჩუენისა სნეულებანი.

მღდელი: შეგვიწყალენ ჩუენ, ღმერთო, დიდითა წყალობითა შენითა, გევედრებით, ისმინე და შეგვიწყალენ.

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ (3-გზის).

მღდელი: მერმეცა გევედრებით ღმრთივდაცულისა ერისა ჩუენისა და მეუფებისა მისისათვის (ქრისტეისმოყუარისა მთავრობისა და მხედრობისა მისისათვის).

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ (3-გზის).

მღდელი: მერმეცა გევედრებით უწმიდესისა და უნეტარესისა, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქისა, მცხეთა-თბილისის მთავარეპისკოპოსისა და ბიჭვინთისა და ცხუმ-აფხაზეთის მიტროპოლიტისა, დიდისა მეუფისა, მამისა ჩუენისა ილიასათვის, და ყოვლადუსამღდელოესისა (აქა მოიხსენეთ ადგილობრივი მღდელთმთავარი), და ყოველთა ქრისტეის მიერ ძმათა ჩუენთათვის.

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ (3-გზის).

მღდელი: მერმეცა ვევედრნეთ უფალსა ღმერთსა ჩუენსა, რაითა შეიწყალნეს… (აქა მოიხსენეთ სახელდებით ისინი, ვისთვისაც ევედრებით ღმერთსა).

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ (3-გზის).

მღდელი: განამრავლე, უფალო, ჟამნი და წელნი ცხორებისა მათისანი და იხსნენ იგინი, უფალო, ყოვლისაგან ჭირისა, რისხვისა და იწროებისა, და ყოვლისაგან წყლულებისა სულისა და ხორცთაისა და მიუტევენ მათ ყოველი შეცოდებანი მათნი, ნებსითნი და უნებლიეთნი.

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ (3-გზის).

მღდელი: მერმეცა გევედრებით ყოველთა ძმათა და ყოველთა ქრისტეანეთათვის.

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ. (3-გზის).

მღდელი: რამეთუ მოწყალე და კაცთმოყუარე ღმერთი ხარ, და შენდა დიდებასა აღვავლენთ, მამისა, და ძისა, და წმიდისა სულისა, აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე.

გუნდი: ამინ.

წარდგომაი; ხმაი 8

მოღუაწებითა სული შენი შეამკვე ღმრთივშუენიერად, წმიდაო თეოდოსი, და იქმენ რაი ახოვანი მხედარი ქრისტეის ღმრთისა, მრავალნი საცხოვარნი სამწყსოისა მისისანი განარინნე მგელთაგან მტაცებელთა, და მწყსიდი რაი, ვითარცა წმიდაი პეტრეი, აღაშენე სავანეი დიდი და მას შინა შესწირნე სულნი მრავალნი ღმრთისა, მას ევედრე, ცოდუათა მოტევებისა მონიჭებად სურვილით პატივისმცემელთა წმიდისა ხსენებისა შენისათა.

დიდებაი მამასა და ძესა და სულსა წმიდასა, აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

სასოებაო ყოვლადქებულო და ურცხვენელო ზღუდეო ჩუენო და საფარველო, ყოვლადწმიდაო ღმრთისმშობელო, ანგელოსთა თანა ევედრე ძესა შენსა და ღმერთსა, ღმრთივკურთხეულო, რაითა სოფელსა მშვიდობაი მოჰმადლოს და სულთა ჩუენთა დიდი წყალობაი.

გალობაი 4, უფალო მესმა

ძლისპირი: მოხვედ ჩუენდა ქალწულისაგან, არა ანგელოზი, არამედ თვით უფალი, განხორციელებული ღმერთი, და მიხსნენ ჩუენ ყოვლითურთ, რომელნი ვღაღადებთ: დიდებაი ძალსა შენსა.

ღირსო მამაო თეოდოსი დიდო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

აღიღე შენ მხართა შენთა ჯუარი იგი ქრისტეისი, რომელსაცა ესვიდი, ღირსო, და მიისწრაფდი საფლავად მისა, ვითარცა ირემი წყაროდ მიმართ, ყოვლადსაგალობელო მამაო თეოდოსი.

ღირსო მამაო თეოდოსი დიდო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

ასურასტანსა მიწევნულმან ინებე, რაითა მოიღო ლოცვაი წმიდისა სვიმეონ მესვეტისაი, და განძლიერდე ფიცხელსა მას გზასა ზედა მონაზონებისასა.

დიდებაი მამასა და ძესა და სულსა წმიდასა

გიხილა რაი წმიდამან, ღაღადყო: kეთილად მოხუედ, კაცო ღმრთისაო თეოდოსი, და გაკურთხევდა რაი ამბორისყოფითა, სიხარულითა წარემართე წმიდასა ქალაქსა იერუსალეიმსა.

აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

გიცნობთ შენ მყუდროდ ნავთსაყუდელად, დედოფალო, და ზღუდედ სიმტკიცისა დაურღუეველად, ღმრთისმშობელო, და მეოხად მიგავლენთ ძისა შენისა და ღმრთისა ჩუენ ყოველთაისა.

გალობა 5, ღამითგანსა

ძლისპირი: შუამდგომელ იქმენ ღმრთისა და კაცთა, ქრისტე, ღმერთო ჩუენო, და შენ მიერ განვერენით ბნელისაგან ღამისა წყუდიადისა, და ღირს ვიქმნენით ნათელსა მამისა შენისასა.

ღირსო მამაო თეოდოსი დიდო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

უწინარეს თაყუანის-ეც ღმრთისშემწყნარებელსა საფლავსა, და მოილოცნე რაი წმიდანი ადგილნი, პოვე მამაი ლონგინოზ მახლობლად დავითის გოდოლისა, და განგსწავლა მან მონაზონებასა შინა.

ღირსო მამაო თეოდოსი დიდო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

გაზრახა რაი მოძღუარმან შენმან დამკვიდრებაი სავანესა მას, kათისმად წოდებულსა, ლოცვითა და მარხვითა ხორცსა შენსა განკაფავდი, ღირსო, და ფრიად განითქვი სათნოებითა და სიწმიდითა.

დიდებაი მამასა და ძესა და სულსა წმიდასა

ეწადათ რაი წინამძღვრად დადგინებაი შენი ძმათა, იუდეისა უდაბნოსა მიისწარფე და დამკვიდრდი მღვიმესა მას, რომელსაცა შინა ღამეი ერთი დაყვეს მოგვთა მათ, ბეთლემით გამოსრულთა.

აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

ევედრე ძესა შენსა და ღმერთსა ჩუენსა, ყოვლად უბიწოო, რაითა მოგუანიჭოს ჩუენ ხსნაი ეშმაკისა მახეთაგან და ერსა ჩუენსა მოჰმადლოს გამოხსნაი უღლისაგან მტერთაისა.

გალობა 6, ღაღადყავსა

ძლისპირი: ღელვამან ცოდვისამან მომიცვა მე, და მრავალთა მოწყალებათა შენთა მოვევლტი, აღმომიყვანე, სახიერ, დანთქმისაგან, ღმერთო ჩემო, გევედრები.

ღირსო მამაო თეოდოსი დიდო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

მარადის დადგრომილ იყავ რაი ლოცვასა შინა ტირილითა, მარხვითა დასცემდი ხორცთა თვისთა, და ღუაწლითა შენითა და მადლითა უფლისაითა მიიწიე საზომსა მას სიწმიდისასა.

ღირსო მამაო თეოდოსი დიდო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

ოცდაათსა წელსა პური არა მიიღე, ნეტარო, და შრომითა და მოღუაწებითა სათნო ეყოფოდი ღმერთსა, მას ევედრე აწ ჩუენთვისცა, რაითა მოგვანიჭოს გულისხმის-ყოფაი კეთილისა და ბოროტისა.

დიდებაი მამასა და ძესა და სულსა წმიდასა

ვითარცა არა დაიფარვის ქალაქი, დაშენებული მთასა ზედა, ეგრეთცა განცხადნა საქმენი შენნი, აღმატებული ძალსა კაცობრივსა, და მრავალნი მოვიდოდეს შენდა, რაითა განსწავლო სიტყუასა მოციქულთა და მოძღუართასა, და წარუმართო ღმრთისა მიმართ.

აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

უსძლოო, ქალწულებითა მუცლად-იღე და უთესლოდ გვიშევ რაი ჩუენ ზეცისა მეუფეი, დაადგერ ქალწულადვე და ჩუენ მოგვასწავე ღმრთეებაი მისი.

გვიხსენ განსაცდელთაგან მონანი შენნი, ყოვლადწმიდაო ღმრთისმშობელო ქალწულო, რამეთუ ჩუენ ყოველნი შემდგომად ღმრთისა შენდა მოვივლტით, ვითარცა უძლეველისა ზღუდისა და შუამდგომელისა.

მოიხილე ჩუენ ზედა, ყოვლადქებულო ღმრთისმშობელო, და ხორცთა ჩუენთა წყლულებანი ბოროტნი განჰკურნენ და სულისა ჩუენისა სნეულებანი.

მღდელი: მერმე და მერმე მშვიდობით უფლისა მიმართ ვილოცოთ.

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ.

მღდელი: შეგუეწიენ, გუაცხოვნენ, შეგვიწყალენ და დაგვიცვენ ჩუენ, ღმერთო, შენითა მადლითა.

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ.

მღდელი: ყოვლადწმიდისა, უხრწნელისა, უფროსად კურთხეულისა, დიდებულისა დედოფლისა ჩუენისა ღმრთისმშობელისა, და მარადის ქალწულისა მარიამისა, და ყოველთა წმიდათა მომხსენებელთა, თავნი თვისნი და ურთიერთარს, და ყოველი ცხორებაი ჩუენი ქრისტესა ღმერთსა ჩუენსა შევვედროთ.

გუნდი: შენ, უფალო.

მღდელი: რამეთუ შენ ხარ მეუფეი მშვიდობისაი, და მაცხოვარი სულთა ჩუენთაი, და შენდა დიდებასა აღუავლენთ მამისა, და ძისა, და წმიდისა სულისა, აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე.

გუნდი: ამინ.

კონდაკი; ხმაი 8

შენ, დანერგულმან ეზოთა შინა ღმრთისათა, სათნოებათა ღირსებაი აღაყვავილენ, და განამრავლენ შვილნი შენნი უდაბნოსა შინა, წვიმათა მიერ ცრემლთა შენთასა მორწყულნი, ბაკოვანთა საღმრთოთა არვეთ-მთავარო, ამისთვის გიღაღადებთ: გიხაროდენ მამაო თეოდოსი!

სხუაი კონდაკი

შური საღმრთოი აღიღე იოვანე ნათლისმცემელისა და ელია ღმრთისა კაცისაი, ღირსო მამაო თეოდოსი, და მათებრ შენცა ამხილე მეფესა ურწმუნოსა სიტყვითა საღმრთოითა, და კადნიერად დაამტკიცე შჯული, რომელი გამოვალს სიონით, რაითა ვიცნათ ძეი ღმრთისაი, ორითა ბუნებითა ერთხატად.

მღდელმან: მოხედენ, სიბრძნით. წარდგომა ხმაი 4

პატიოსან-არს წინაშე უფლისა სიკუდილი წმიდათა მისთა.

მუხლი: რაი მივაგო უფალსა ყოვლისავეთვის, რომელი ესე მომაგო მე.

მღდელმან: უფლისა მიმართ ვილოცოთ.

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ.

მღდელმან: რამეთუ წმიდა ხარ შენ, ღმერთო ჩუენო, და რომელი წმიდათა შორის განისუენებ, და შენდა დიდებასა აღვავლენთ, მამისა, და ძისა და წმიდისა სულისა, აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე.

გუნდი: ამინ.

მღდელმან: ყოველი სული აქებდით უფალსა.

მუხლი: აქებდით ღმერთსა წმიდათა შორის მისთა, აქებდით მას სამყაროთა ძალისა მისისათა.

მღდელმან: ღირსყოფად ჩუენდა სმენად წმიდისა სახარებისა უფალსა ღმერთსა ჩუენსა ვევედრნეთ.

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ (3-გზის).

მღდელმან: სიბრძნით აღემართენით და ისმინეთ წმიდა სახარება, მშვიდობაი ყოველთა.

გუნდი: და სულისაცა შენისა თანა.

მღდელმან: ლუკასაგან წმიდისა სახარებისა საკითხავი.

გუნდი: დიდებაი შენდა, უფალო, დიდებაი შენდა.

მღდელმან: მოხედენ.

სახარებაი ლუკაისი

რქუა უფალმა მოწაფეთა მისთა: ნეტარ ხართ გლახაკნი სულითა, რამეთუ თქუენი არს სასუფეველი ღმრთისაი. ნეტარ ხართ თქუენ, რომელთა გშიის აწ, რამეთუ განსძღეთ. ნეტარ ხართ, რომელნი სტირთ აწ, რამეთუ იცინოდეთ. ნეტარ ხართ, რაჟამს მოგიძულენ თქვენ კაცთა და ოდეს გამოგასხენ თქუენ და გაყუედრებდნენ და განხადონ სახელი თქუენი, ვითარცა ბოროტთა ძისათვის კაცისა. გიხაროდენ მას დღესა შინა და მხიარულ იყუენით, რამეთუ აჰა ესერა სასყიდელი თქუენი, მრავალ არს ცათა შინა.

გუნდი: დიდებაი შენდა, უფალო, დიდებაი შენდა.

დიდებაი მამასა და ძესა და სულსა წმიდასა.

მეოხებითა ღირსისა მამისა ჩუენისა თეოდოსი დიდისაითა, მოწყალეო, აღხოცენ ცოდვათა ჩუენთა სიმრავლენი.

აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

მეოხებითა წმიდისა ღმრთისმშობელისაითა, მოწყალეო, აღხოცენ ცოდვათა ჩუენთა სიმრავლენი.

მიწყალე მე, ღმერთო, დიდითა წყალობითა შენითა და მრავლითა მოწყალებითა შენითა, აღხოცენ უშჯულოებაი ჩემი და შემიწყალე მე, ღმერთო.

გერი: ხატ სიწმიდისა გამოსჩნდი, მამაო საწადელო, და სიტყუათა შენთა ელვითა და სულისა ბრწყინვალებითა განიოტებდი რაი არმურსა ცოდვისასა, საზრდელი უკუდავებისაი მიეც მორწმუნეთა, მართალი სარწმუნოებაი, რომლითაცა გამოჰზარდენ მრავალნი სულნი, ღმერთშემოსილო მამაო თეოდოსი, და სათნო ეყავ ღმერთსა, ევედრე მას, რაითა მოანიჭოს ერსა ჩუენსა მშვიდობაი, ქრისტეანეთა უვნებელობაი და მგალობელთა შენთა დიდი წყალობაი.

მღდელი: აცხოვნე, ღმერთო, ერი შენი, და აკურთხე სამკვიდრებელი შენი, მოხედენ სოფელსა შენსა წყალობითა და მოწყალებითა, აღამაღლე რქაი ქრისტეანეთა მართლმადიდებელთაი, და გარდამოავლინენ ჩუენ ზედა მდიდარნი წყალობანი შენნი, მეოხებითა ყოვლადწმიდისა დედოფლისა ჩუენისა ღმრთისმშობელისა, და მარადის ქალწულისა მარიამისაითა; ძლიერებითა პატიოსნისა და ცხოველსმყოფელისა ჯუარისაითა; მეოხებითა პატიოსანთა უხორცოთა ზეცისა ძალთაითა; პატიოსნისა, დიდებულისა, წინაისწარმეტყუელისა, წინამორბედისა და ნათლისმცემელისა იოვანეისითა; წმიდისა დიდისა წინაისწარმეტყუელისა ელია თეზბიტელისა და მართლისა ენუქისითა; წმიდათა დიდებულთა, და ყოვლად-ქებულთა მოციქულთა თავთა, პეტრესა და პავლესითა; წმიდისა მოციქულისა თომასი და საქართველოს განმანათლებელთა მოციქულთა: ანდრია პირველწოდებულისა, სვიმონ კანანელისა, ბართლომესი, თადეოზისა და მატათაისითა; წმიდათა შორის მამათა ჩუენთა, და მსოფლიოთა დიდთა მოძღუართა და მღდელთმთავართა: ბასილი დიდისა, გრიგოლი ღმრთისმეტყუელისა, და იოვანე ოქროპირისაითა; წმიდათა შორის მამისა ჩუენისა ნიკოლოზ მირონ-ლუკიის მთავარეპისკოპოსისა და საკვირველთმოქმედისაითა; წმიდისა დიდებულისა და ღუაწლისა-მძლისა მოწამისა, ძლევა-შემოსილისა გიორგისა და წმიდათა დიდთა ქალწულ-მოწამეთა ბარბარეისა და მარინეისითა; წმიდათა მოციქულთა სწორთა: ქალწულისა ნინო ქართველთ განმანათლებელისა, და მეფისა მირიანისა და დედოფლისა ნანაისითა; წმიდათა მამამთავართა ჩუენთა: პეტრე, სამუელ, სარმიან, მამაი, არსენ, მელქისედეკ, იოანე-ოქროპირ, ნიკოლოზ, ევდიმოზ, იოსებ, კირიონ, ამბროსისაითა; ღირსისა მამისა ჩუენისა იოვანე ზედაზნელისა და ათორმეტთა მისთა მოწაფეთა, მეორედ განმანათლებელთა საქართველოს ეკლესიისა და მარადის მფარველთა მისთა; ღმრთივ-განბრძნობილთა ნეტართა მამათა ჩუენთა: ილარიონ ქართველისა, სერაპიონ ზარზმელისა, გრიგოლ ხანძთელისა და საბა იშხნელისაითა; ღირსთა მამათა ჩუენთა ათონელთა: იოვანე და გაბრიელ ქართველთა, იოვანე თორნიკ-ყოფილისა და ეფთვიმე და გიორგი მთაწმინდელთაითა; წმიდათა დიდებულთა და ღუაწლისა-მძლეთა მოწამეთა ჩუენთა: რაჟდენისა, ევსტათი მცხეთელისა, აბო ტფილელისა, გობრონისა, თევდორე მღდლისა, ქრისტეფორე გურულისა, ნიკოლოზ დვალისა, კოზმანისა, არგვეთისა მთავართა დავით და კონსტანტინეისა და კონსტანტინე მთავრისაითა; ბიძინა, შალვა და ელიზბარ ქსნის ერისთავთაითა, შალვა ახალციხელისა და წმიდათა ათთა-ბევრთა მოწამეთა, ტფილისს ხუარაზმელთაგან მოწყუედილთაითა; წმიდათა ექუსი ათასთა გარეჯელთა ბერთა და მრავალთა წმინდათა მამათა და დედათა, აჭარაში თურქთაგან წამებულთაითა; წმიდათა ღუაწლისამძლეთა მეფეთა და დედოფალთა: მირდატ, აშოტ, არჩილ, დემეტრე, ლუარსაბ, და შუშანიკისაითა; წმიდათა კეთილ-მორწმუნეთა და დიდთა მეფეთა ჩუენთა: ვახტანგ გორგასალისა, ბაგრატ მესამისა, დავით აღმაშენებლისა, დემეტრე-დამიანეისა, თამარისა და სოლომონისაითა; წმიდისა ილია მართლისა, ექვთიმე ღმრთისკაცისაითა; წმიდათა აღმსარებელთა მამათა ჩუენთა: ექვთიმე, იოვანე და გიორგი-იოვანე ბეთანიელთა, და გაბრიელ სალოსისაითა; წმიდათა და მართალთა მშობელთა ღმრთისაითა იოაკიმ და ანნაისითა (და წმიდისა სახელი, რომლისა არს ტაძარი); და ღირსისა და ღმერთშემოსილისა მამისა ჩუენისა თეოდოსი დიდისაითა, და ყოველთა წმიდათა შენთაითა, გევედრებით შენ, მრავალმოწყალეო ღმერთო, შეისმინე ჩუენ ცოდვილთა ვედრებაი, და შეგვიწყალენ ჩუენ.

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ (12-გზის).

მღდელმან: წყალობითა და მოწყალებითა და კაცთმოყუარებითა მხოლოდშობილისა ძისა შენისაითა, რომლისა თანა კურთხეულ ხარ, თანა ყოვლადწმიდით, სახიერით, და ცხოველსმყოფელით სულით შენითურთ, აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე.

გუნდი: ამინ.

გალობა 7, კურთხეულარსა

ძლისპირი: ბრძანებამან უშჯულოისა მძლავრისამან უფროისად მოტყინარე აღაგზნა სახუმილი ყრმათათვის და ღმერთმან ყოველთამან ასხურა ცუარი ზეცით სამთა მათ მგალობელთა, რომელ-იგი არს კურთხეულ უკუნისამდე.

ღირსო მამაო თეოდოსი დიდო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

ასწავებდი რაი ძმათა შენთა მარადღე ხსენებასა სიკუდილისასა, რაითა იგლოვდენ ცოდვათათვის, აღიშენე საფლავი, ყოვლად ნეტარო თეოდოსი, გარნა პირველ შენსა განაახლა მოწაფემან შენმან ბასილ, გუამისა თვისისა მას შინა დადებითა.

ღირსო მამაო თეოდოსი დიდო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

აღასრულებდი რაი ურიცხვთა ნიშ-სასწაულთა და კურნებათა, მრავალნი უდაბნოისა მოყუარენი მოივლტოდენ შენდა, ღირსო, და უკვირდა მათ სასოებაი შენი ღმრთისა მიმართ, რომელმან არა უგულებელს-ყვნის მონანი მისნი, და აქებდენ ძალსა მისსა.

დიდებაი მამასა და ძესა და სულსა წმიდასა

ოდეს განმრავლდა რიცხვი მოწაფეთა შენთაი, წმიდაო ბერო, განხვედ სენაკსა, და ვერა იტევდა რაი ქუაბი იგი ძმათა, ეწადათ შენებაი მონასტრისაი, და საღმრთოითა მინიშნებითა აღუშენე ღმრთისმშობლისა ტაძარი და სავანეი ცხორებისათვის სულთაისა.

აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

წმიდათა უწმიდესად აღგიარებთ შენ, მხოლოო ღმრთისმშობელო, რომელმან შევ უცვალებელად, ქალწულო უსძლოო და დედაო უბიწოო, რამეთუ საღმრთოითა შობითა უხრწნელებაი აღმოგვიცენე ყოველთა.

გალობა 8, აკურთხევდითსა

ძლისპირი: სახუმილი იგი ცეცხლისაი ბაბილონს პირველად განიზოგა ღმრთისა მიერ, რამეთუ ქალდეველნი ალისა მისისაგან შეიწუნეს, ხოლო ყრმანი შეცურეულნი იტყოდეს: აკურთხევდით ყოველნი საქმენი უფლისანი უფალსა.

ღირსო მამაო თეოდოსი დიდო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

გამოგირჩია რაი პატრიარქმან არქიმანდრიტად ყოველთა ზოგადცხორებულთა სავანეთა მახლობლად ქრისტეს საფლავისა, მრავალნი ღირსნი მამანი, იღუმენნი და ებისკოპოსნი გამოზარდენ გულისხმისყოფითა საღმრთოითა.

ღირსო მამაო თეოდოსი დიდო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

ფრიად იღუწიდი სნეულთათვის, ღირსო, და აღაშენე რაი მრავალნი სახლნი ერისკაცთათვის და მონაზონთა, თავშესაფარნი დააფუძნე მწირთათვის და ეშმაკთაგან შეპყრობილთა ბერთა, და ზრუნვითა შენითა განკურნვილნი იხარებდენ და მადლობდენ ღმერთსა.

დიდებაი მამასა და ძესა და სულსა წმიდასა

ჟამსა მას მწვალებელისა მეფისასა გამოსჩნდი რაი მცველად ქრისტეს სარწმუნოებისა, შეკრიბნე წინამძღუარნი აღდგომისა ეკლესიასა შინა იერუსალეიმსა, და ეპისტოლითა არწმუნებდით მეფესა, მწვალებლობათაგან განკრძალვასა წმიდისა ეკლესიისასა.

აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ

შენ თანასწორი მამისაი სიტყუაი მხოლოი უთესლოდ მუცლად იღე, ქალწულო, და შევ გამოუთქმელად ღმერთი და კაცი მიუწვდომელი, წმიდაო დედოფალო, ამისთვისცა აღგიარებთ შენ მიზეზად ცხორებისა ჩუენისა და გევედრებით ხსნასა ყოვლისაგან საცთურისა.

გალობა 9, ადიდებდითსა

ძლისპირი: დაუსაბამოისაგან მამისა ძე ღმრთისაი გამოჩნდა, ქალწულისაგან მხსნელად ჩუენდა განხორციელდა, განგუანათლებს დაბნელებულთა და შემოჰკრებს ერთად განბნეულთა, რაითა სარწმუნოებითა ვადიდებდეთ მშობელსა მისსა.

ღირსო მამაო თეოდოსი დიდო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

უქადაგენ რაი ამბიონითგან კრებულსა ოთხნი კრებანი, და ყოველნი მგმობნი მისნი გარდაეც კრულებასა, ბრძანა ექსორიაი შენი მეფემან მწვალებელმან, წმიდაო თეოდოსი, გარნა ეწია რისხუაი ღმრთისაი, და განიდევნა სული მისი ბაგეთა მათგან, მგმობართა მისთა.

ღირსო მამაო თეოდოსი დიდო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

ექმნა რაი კურთხევაი ქრისტეს მიერ ხელითა შენითა, ღირსო, განმრავლდა მარცვალი იფქლისაი საკვირველად, და აღავსო ბეღელი მონასტრისაი დაუთესველისაგან იფქლისა, ხოლო ჯურღუმულსა მას შინა წყლისასა გამოუჩნდი ყრმასა, და განარინე იგი დარჩობასა.

დიდებაი მამასა და ძესა და სულსა წმიდასა

წინაითვე გემცნო რაი ჟამი განსლვისა შენისაი, მამაო, მოწაფეთა შენთა დაუტევე მშვიდობაი, და სული შენი ლოცვითა შეჰვედრე რაი ღმერთსა, ანგელოზთა მისთა აღგიყვანეს სასუფეველსა, და წმიდაი ნეშტი შენი პატივითა დაკრძალეს სავანესა შინა შენსა.

აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

უსძლოისაგან დედისა უმამოდ ძეი ღმრთისაი გამოჩნდა, რომელი პირველ მამისაგან იშვა უდედოდ, აღსასრულსა ჟამთასა კაც იქმნა და იშვა მაცხოვრად სოფლისა, რაითა ღმერთ-ყოს კაცებაი და განააახლოს სახიერებითა.

ღირს არს ჭეშმარიტად რაითა გადიდებდეთ შენ, ღმრთისმშობელო, რომელი მარადის სანატრელ იქმენ, ყოვლად უბიწოდ და დედად ღმრთისა ჩუენისა, უპატიოსნესსა ქერობინთასა და აღმატებით უზესთაესსა სერაბინთასა, განუხრწნელად მშობელსა სიტყვისა ღმრთისასა, მხოლოსა ღმრთისმშობელსა გალობით გადიდებთ.

მღდელი აკმევს; მკითხველი ან ერისკაცი კითხულობს:

ალი ღმრთისა მიმართ ლოცვითა და მხურვალითა სიყუარულითა აღაგზენ, ბრძენო მამაო თევდოსი, და ზეცისა იგი ცეცხლი მოიღე რაი სათნოებითა, ღმრთისა მადლითა უწყებულ იქმენ ტაძრისა და სავანისა აღშენებისა, რომელსა შინა ღმრთისმსახურებითა შურებოდი, და გამოჩნდი რაი, ვითარცა დიდი მნათობი მონაზონთა კრებულისა, აწ ჩუენცა სასოებაი დაგვიძს სიწმიდესა შენსა ზედა, და გევედრებით შეწევნასა, რაითა ცოდვათა შინა დანთქმისაგან აღმოგვიტაცოს უფალმან და ძალი, სიბრძნეი, და ერთსულოვნებაი მოჰმადლოს ერსა ჩუენსა.

იყავ რაი ზოგადცხოვნებულთა სავანეთა წინამძღოლი და მფარველი მკვიდრთა მისთა, სწავლანი ბოროტთა მწვალებელთანი განაქიქენ და დასთრგუნე რაი მართლსწავლითა, სახეი კეთილისაი ექმენ მონაზონთა, და უფალსა ევედრებოდი განძლიერებასა მათსა, აწ ჩუენთვისცა ევედრე მას, სანატრელო, რაითა ურიცხუთა მწვალებელთა და ღმრთისმგმობთა მზაკუვარებათაგან გვიხსნას ოხითა შენითა და ეკლესიაი ჩუენი დაიცვას შეუძრველად.

სახელი შენი, ღირსო მამაო, არს მოცემისაებრ ღმრთისა, და ვითარცა იყავ შენ მკურნალი, და გამომზრდელი სიყმილითა განკაფულთა და წყურიელთა; შემმოსელი შიშუელთა და აღმადგინებელი დაცემულთა, აწ ჩუენცა შეგვეწიე მისა მიმართ, რაითა მოგუმადლოს ყოველივეი, რაიცა სარგებელ არს სულთა და ხორცთათვის ჩუენთა: მართალი სარწმუნოებაი, სასოებაი შეუორგულებელი, სიყუარული წრფელი, მორჩილებაი და სიმდაბლეი, და ახოვანებაი ჭირთა და განსაცდელთა შინა.

ჟამსა მას ქუეყნიერისა ცხორებისასა იყავ რაი მლოცველი და ყოვლად ძლიერი მფარველი დავრდომილთა და სნეულთა, სიმრავლეი სათნოებათა შენთაი და ძალი ურიცხუთა სასწაულთაი ვერა დაფარა საფლავმან მიწისამან, იქმნა რაი სნეულთა და უძლურთათვის, ვითარცა საუნჯეი მადლისაი, და ყოველი მისდა შევრდომილი აღმოივსებს რაი სულთა და ხორცთა კურნებასა, აწ ჩუენცა წარმწყმედელთა გზათაგან განგვარინე და დაგვიფარე ყოველთა სენთა, ჭირთა და ურვათაგან.

შენ გადიდებენ ზეცისა გუნდნი, ღმრთისა დედაო, უბიწოო, რამეთუ უზეშთაეს ხარ ქერობინთა საყდართაი, რომელმან ზედა მჯდომარეი იტვირთე, და უაღრესი შორის ყოველთა დაბადებულთასა, გნატრით აწ მკვიდრნი ქუეყანისანი და გევედრებით: ნუ განგვაშორებ საფარველსა თვისსა, არამედ შეგვეწიე და აღგვავსე მღვიძარებითა საღმრთოითა, რაითა ყოველნი ვიქმოდეთ სამართალსა, და მადლსა და დიდებასა შევსწირვიდეთ ღმერთსა:

წმიდაო ღმერთო, წმიდაო ძლიერო, წმიდაო უკუდაო, შეგვიწყალენ ჩუენ (3-გზის).

დიდებაი მამასა და ძესა და სულსა წმიდასა, აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

ყოვლადწმიდაო სამებაო, შეგვიწყალენ ჩუენ; უფალო, გვიხსენ და გვილხინე ცოდვათა ჩუენთაგან; მეუფეო, შეგვინდვენ უშჯულოებანი ჩუენნი; წმიდაო მოიხილე და განჰკურნენ უძლურებანი ჩუენნი სახელისა შენისათვის.

უფალო, შეგვიწყალენ. (3-გზის).

დიდებაი მამასა და ძესა და სულსა წმიდასა, აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

მამაო ჩუენო, რომელი ხარ ცათა შინა, წმიდა იყავნ სახელი შენი, მოვედინ სუფევაი შენი, იყავნ ნებაი შენი, ვითარცა ცათა შინა, ეგრეცა ქუეყანასა ზედა, პური ჩუენი არსობისაი მომეც ჩუენ დღეს, და მომიტევენ ჩუენ თანანადებნი ჩუენნი, ვითარცა ჩუენ მიუტევებთ თანამდებთა მათ ჩუენთა და ნუ შემიყუანებ ჩუენ განსაცდელსა, არამედ მიხსნენ ჩუენ ბოროტისაგან.

მღდელმან: რამეთუ შენი არს სუფევაი…

მიწყალენ ჩუენ, უფალო, შემიწყალენ ჩუენ, რამეთუ ყოვლისავე სიტყვის მიცემისაგან უღონო ვართ, გარნა ამას ვედრებასა შენ, მეუფისა სახიერისა, ცოდვილნი ესე შევსწირავთ. მიწყალენ ჩუენ, უფალო, შემიწყალენ ჩუენ.

დიდებაი მამასა და ძესა და სულსა წმიდასა

უფალო, შემიწყალენ ჩუენ, რამეთუ შენ გესავთ, ნუ განმირისხდები ჩვენ ფრიად, და ნუცა მოიხსენებ უშჯულოებათა ჩუენთა, არამედ მოიხილე ჩუენზედა წყალობითა, ვითარცა სახიერ ხარ, და გვიხსენ ჩუენ სამართლად რისხვისაგან შენისა, რამეთუ შენ ხარ ღმერთი ჩუენი, და ჩუენ ვართ ერნი შენნი, ყოველნივე ქმნულნი ხელთა შენთანი ვართ და სახელი შენი წოდებულ არს ჩუენ ზედა და შემიწყალენ ჩუენ.

აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

მოწყალებისა კარი განგვიღე, კურთხეულო ღმრთისმშობელო, რაითა, რომელნი ესე შენ გესავთ, არა დავეცნეთ, არამედ განვერნეთ წინააღმდგომთა მტერთაგან, რამეთუ შენ ხარ ცხორებაი ნათესავისა ქრისტეანეთაისა.

მღდელი: შეგვიწყალენ ჩუენ, ღმერთო, დიდითა წყალობითა შენითა, გევედრებით, ისმინე და შეგვიწყალენ.

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ (3-გზის).

მღდელი: მერმეცა გევედრებით, წყალობისა, სიცოცხლისა, მშვიდობისა, სიმრთელისა, დღეგრძელობისა, ცხორებისა, განათლებისა, მოტევებისა, კეთილად წარმართებისა და მყუდროებისა მონათა (ანუ მხევალთა) ღმრთისაითა და ყოველთა შვილთა ჩუენისა ეკლესიისაითა, რაითა დაიცვას უფალმან ღმერთმან ჩუენმან სამეუფოი ქალაქი ესე ჩუენი და წმიდაი ესე ეკლესიაი და ყოველნი ქალაქნი და სოფელნი ივერიისა სიყმილისაგან, სრვისა, ძრვისა, დანთქმისაგან, ცეცხლისა და მახვილისა, უცხო-თესლთა ზედა მოსლვისაგან, ბრძოლისა და სიკუდიდშემოსილისა წყლულებისა, რაითა მოწყალე გუექმნეს ჩუენ ღმერთი კეთილად დგომისათვის სახიერებითა და კაცთმოყუარებითა თვისითა, და გარე-წარაქციოს რისხვაი, მარად დღე ჩუენ ზედა მომავალი, და გვიხსნეს ჩუენ სამართლად ჩუენ ზედა მოწევნულისა რისხვისაგან, და შეგვიწყალნეს ჩუენ.

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ (12-გზის).

მღდელი: შეისმინე ჩუენი, ღმერთო, მაცხოვარო ჩუენო, სასოო ყოველთა კიდეთა ქუეყანისათაო, და რომელნი არიან ზღუათა შინა შორს, და მლხინებელ, და მოწყალე ექმენ შეცოდებათა ჩუენთა, და შეგვიწყალენ ჩუენ, რამეთუ მოწყალე და კაცთმოყუარე ღმერთი ხარ და შენდა დიდებასა აღვავლენთ, მამისა, და ძისა, და სულისა წმიდისა, აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე.

გუნდი: ამინ.

სავედრებელი ლოცვა

ჰოი, მოწესეთა სამკაულო და ქალაქ-მყოფელო უდაბნოისაო, ღირსო მამაო ჩუენო თეოდოსი, ეკლესიისა სიმტკიცეო და სუეტო შეურყეველო კეთილად მსახურებისაო, მონაზონთა ღმრთივსულიერო კანონო და სიქადულო პალესტინისაო; პატიოსანთა ღმრთისმსახურთა ზესთამბრძოლო და ჭირთა შინა ურცხვენელო ხელის აღმპყრობელო ქრისტეანეთაო; მრავალთა სასწაულთა მომქმედო და ღმრთისა მიმართ მეოხო და შესავედრებელო ყოველთა უპოვართა, განწირულთა და სარწმუნოებითა შენდამი შევრდომილთაო!

ჰოი, ყოვლადბრწყინვალეო ვარსკულავო უდაბნოისაო და მნათობო იერუსალეიმისაო, ღმერთშემოსილო მამაო თეოდოსი! მსგავსად მზისა განბრწყინდა რაი ძალნი იგი სასწაულთანი, შენ მიერ აღსრულებულნი უდაბნოსა შინა, მხცოვანებასა შინა აღმაღლდი ხორცთაგან ღმრთისა სასურველისა შენისა, და არა ხოლო მკვიდრ ხარ შენ ზეცისაი, არამედ გაქუს კადნიერებაი ღმრთისა მიმართ, რაითა არა წარგვწყმიდოს ცოდვათათვის ჩუენთა, არამედ მოგვცეს ჟამი სინანულისაი და მოგუანიჭოს სიმხნეი, სიბრძნეი და ძალი დაცვად სჯულისა ჩუენისა და მამულისა, რაითა არა განმცემელ ვექმნნეთ სიქადულსა ჩუენსა მართლმადიდებლობასა, რომელ ქადაგეს წმიდათა მოციქულთა და გუასწავეს ღმერთშემოსილთა მამათა ჩუენთა. ყოვლადძლიერითა მადლითა ლოცვისა შენისაითა დაიცევ და მსახურებასა შინა განაძლიერე უწმიდესი და უნეტარესი, სრულიად საქართველოის კათალიკოს-პატრიარქი, მცხეთა-თბილისის მთავარეპისკოპოსი და ბიჭვინთისა და ცხუმ-აფხაზეთის მიტროპოლიტი მამაი ჩუენი ილია, ყოვლადსამღდელონი მიტროპოლიტნი, მთავარეპისკოპოსნი და ეპისკოპოსნი და ყოველნი სამღდელონი და სამონოზნო წესნი, ზიარნი ეკლესიისა ჩუენისანი, და ყოველნი მართლმორწმუნენი ქრისტეანენი.

ჰოი, მამათა შორის კეთილმსახურებითა განბრწყინვებულო, დიდო სასწაულთმოქმედო თეოდოსი! რომელმან მონაზონებისა შრომითა თავი თვისი განიწმიდე, და იქმენ მიმსგავსებულ უფალსა შენსა, სამოსელისა შენისა შეხებითა სენნი განჰკურნენ და სიყმილითა დახსნილი ერი გამოჰზარდე რაი საუნჯისაგან მოუკლებელისა, ზეცით მოიგე გვირგვინი ძლევისაი და აწ დაუდუმებელად უგალობ რაი წმიდასა სამებასა, შესწირე მას ლოცვანი ჩუენნი და გვითხოვე ხსნაი სიყმილისაგან, სრვისა, ძრვისა, ცეცხლისა, მახვილისა, განმხრწნელისაგან ქარისა, ზედა მოსლვისაგან უცხო თესლთაისა და ძმათა შორის ბრძოლისაგან, ტყვეობისაგან ეშმაკისა და უწმიდურთა სულთა ყოვლისა მოქმედებისაგან, უცნაურისა სენისა და სიკუდილისაგან, რაითა უბრკოლველად თანა-წარვხდეთ საცთურთა მათ საწუთოისათა, და ჟამსა მას აღსასრულისა ჩუენისასა განვერნეთ ბოროტთა მათ ჰაერის მცველთა, რაითა შენ მიერ ძღუანებულნი მივიწივნეთ ზეციერსა მას იერუსალეიმსა, და სასუფეველსა შინა მარადის შენთანა უგალობდეთ მამასა, ძესა და სულსა წმიდასა, აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ!

მღდელმან: სიბრძნით!

ყოვლადწმიდაო ღმრთისმშობელო, გუაცხოვნენ ჩუენ.

გუნდი: უპატიოსნესსა ქერობინთასა და აღმატებით უზესთაესსა სერაბინთასა, განუხრწნელად მშობელსა სიტყვისა ღმრთისასა, მხოლოსა ღმრთისმშობელსა გალობით გადიდებდეთ.

მღდელმან: დიდებაი შენდა, ღმერთო ჩუენო, დიდებაი შენდა.

გუნდი: დიდებაი მამასა და ძესა და სულსა წმიდასა, აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

უფალო, შეგვიწყალენ. (3-გზის).

გუაკურთხენ.

მღდელმან: ჩამოილოცოს.

გუნდი: ამინ.

ერისკაცმან: დიდებაი მამასა და ძესა და სულსა წმიდასა, აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

უფალო, შეგვიწყალენ (3-გზის)

უფალო, იესუ ქრისტე, ძეო ღმრთისაო, ლოცვითა ყოვლადწმიდისა დედისა შენისაითა, ღირსისა და ღმერთშემოსილისა მამისა ჩუენისა თეოდოსი დიდისაითა და ყოველთა წმიდათაითა, შეგვიწყალენ ჩუენ, ამინ.

მთხვევასა ზედა ხატისასა ვჰგალობთ:

სიბრძნითა სარწმუნოებისაითა და საქმითა მოღუაწებისაითა დიდებულად შეამკევ რაი ქრისტეის წმიდაი ეკლესიაი, გვიხმობს ქებად ღუაწლისა შენისა და სიწმიდისა, და აჰა, სასანთლედ მრავალმნათობიერად გამოგვიჩნდი რაი მორწმუნეთა, ღმერთშემოსილო, დიდო თეოდოსი, ვითარცა ხატი ღმრთისმოსავობისაი, ვიხარებთ სულითა და ვითხოვთ შენმიერსა შეწევნასა ღმრთისა მიმართ, რაითა გვიხსნნეს სულიერისა და ხორციელისა ვნებულებისაგან, და ღირს გვყოს სასუფეველსა თვისსა.

დედოფალო მარიამ, მოგუხედენ სარწმუნოებითა თაყუანისმცემელთა და სურვილით ამბორის-მყოფელთა, პატიოსანისა ხატისა წმიდისა თეოდოსი დიდისათა, და მადლი მიოველთა დღეთა ცხორებისა ჩუენისათა.

შეადგინა თინათინ მჭედლიშვილმა

 

 

წმიდა მოწამე აბო თბილელი – თბილისში წამებული (+786)
8 (21) იანვარი

მე-8 საუკუნეში სარკინოზთა უღელმა მძიმე დღეში ჩააგდო ქართლი. არაბები ყოველ ღონეს ხმარობდნენ ქართველთა დასათრგუნად. მტერი ჩვენი განადგურების საუკეთესო საშუალებად ქრისტიანული სარწმუნოების აღმოფხვრას მიიჩნევდა, ბევრი გადადრიკეს კიდეც ჭეშმარიტებისაგან მძლავრებითა და ცბიერებით. შიშისაგან განლეული ქვეყანა ირყეოდა, „ვითარცა ლერწამი ქართაგან ძლიერთა”. სამღვდელოება და ერის საუკეთესო შვილები ეძებდნენ გამოსავალს. 766 წელს კახეთის აჯანყება მტერმა სისხლში ჩაახშო, დამარცხდა აჯანყებული ქართლიც. ქართლ-კახეთის აჯანყების ხელმძღვანელობა ქართლის ერისმთავარს ნერსეს დაბრალდა და არაბთა ამირა მუმნი აბდილამ ის ბაღდადში იხმო.

სამი წელი გაატარა ნერსემ არაბთა ტყვეობაში. მან იქ გაიცნო 17 წლის მენელსაცხებლე აბო, რომელიც განთავისუფლების შემდეგ თან წამოჰყვა ერისმთავარს საქართველოში. მიუხედავდ ერის უბედურებისა, აბო გაკვირვებული იყო ქართველთა ზნეობით; იგი სწავლობდა ქართულ ენას, დადიოდა ეკლესიაში, ესაუბრებოდა სამღვდელოებას, ლოცულობდა მათთან ერთად და მარხულობდა. აბო მთელი სულითა და გულით ცდილობდა ქრისტიანობის მიღებას და ნერსესთან ერთად ხაზარეთში ყოფნისას მოინათლა კიდეც. აბო თან გაჰყვა არაბთა რისხვას განრიდებულ ერისმთავარს აფხაზეთში. იგი მადლობდა ღმერთს, რომ იხილა ადგილი, სადაც ყველა ქრისტიანი იყო და ერთი პირითა და ერთი გულით ადიდებდა შემოქმედს. შემდგომმა პოლიტიკურმა მოვლენებმა ნერსეს საშუალება მისცა ისევ ქართლს დაბრუნებოდა. აფხაზთა მეფემ სთხოვა აბოს დარჩენილიყო აფხაზეთში: „მეშინის მე შენთჳს, ნუუკუე კუალად განგდრიკონ შენ სარწმუნოებისაგან ქრისტჱსისა ნებსით, გინა უნებლიეთ და ესოდენი შრომაჲ შენი წარწყმიდო”, – უთხრა მან აბოს. „განმიტევე მე, რაჲთა ეუწყოს განცხადებულად ქრისტიანობაჲ ჩემი ქრისტეს მოძულეთა მათ”. – უპასუხა ნეტარმა.

სამი წელი მოღვაწეობდა აბო თბილისში და ქადაგებდა ქრისტიანობას. ძველმა თანამემამულეებმა დაასმინეს იგი, შეიპყრეს და სატუსაღოში ჩააგდეს, მაგრამ სტეფანოზ ერისთავის თხოვნით მალე გაანთავისუფლეს.

თბილისში ახალი ამირა დასვეს. ქრისტიანებმა გაიგეს, რომ ამირა შეპყრობას უპირებდა ნეტარ აბოს, გააფრთხილეს და ურჩიეს დამალულიყო, მან კი გახარებულმა ასე უპასუხა: „მე არა ხოლო ტანჯვად განმზადებულ ვარ ქრისტესთვის, არამედ სიკუდიდცა.”

ამირას მსახურებმა შეიპყრეს ნეტარი აბო და მსაჯულს წარუდგინეს. მან წმიდანს ქრისტეს დაგმობა და მამა-პაპათა სჯულზე დაბრუნება შესთავაზა. ყოველნაირად ეცადნენ აბოს გადაბირებას, მაგრამ წმიდანი მტკიცედ იდგა. განრისხებული მსაჯულის ბრძანებით აბოს ხელ-ფეხზე ბორკილი დაადეს და საპყრობილეში ჩასვეს. ქრისტესთვის დათმენილმა ჭირმა კიდევ უფრო მეტი სიყვარულით აღავსო ნეტარი, მან თხოვა ქრისტიანებს გაეყიდათ მისი სამოსელი, ეყიდათ სანთელ-საკმეველი და ქალაქის ეკლესიებისათვის შეეწირათ.

წამების დღეს წმიდა აბომ დაიბანა პირი, იცხო ზეთი, მიიღო წმიდა ზიარება და ასე სადღესასწაულოდ განემზადა საწამებლად. „ნუ სტირთ ჩემ ზედა, არამედ გიხაროდენ, რამეთუ მე უფლისა ჩემისა მივალ, ლოცვით წარმგზავნეთ და მშჳდობამან უფლისამან დაგიცვენინ თქუენ”, – ამხნევებდა იგი მისი მოსალოდნელი სიკვდილით დამწუხრებულ ქრისტიანებს. ამირამ მისი მოკვლა ბრძანა. წმიდა აბომ ჯვარედინად დაიწყო გულზე ხელები და სიხარულით მოუდრიკა ქედი მახვილს.

ჯალათებმა სამჯერ მსუბუქად დაჰკრეს მახვილი იმ იმედით, რომ სიკვდილის შიშით წმიდანი უარყოფდა ქრისტეს, მაგრამ აბო ბოლო წუთებშიც მხნედ და უდრეკად იდგა. სირცხვილეულმა და დამარცხებულმა უსჯულოებმა წმიდანის გვამზეც კი იძიეს შური, მისი წმიდა სხეული ტანსაცმლებთან და მისივე სისხლით გაჟღენთილ მიწასთან ერთად ტომარაში ჩადეს, ქალაქიდან გაიტანეს და მტკვრის პირას დაწვეს, ფერფლი ცხვრის ტყავში გაახვიეს და მტკვარში გადაყარეს.

„წმიდანთა ცხოვრება“, ტომი I, თბილისი, 2001 წ.

წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცი (თაყაიშვილი)
3 (16) იანვარი

 

წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცი (თაყაიშვილი) დაიბადა 1863 წლის 3 იანვარს. სულ პატარას გარდაეცვალა მამა, სიმონ თაყაიშვილი, ხუთი წლისას კი – დედაც. სამიოდე წლისა ხიდან გადმოვარდა და ფეხი მოიტეხა; წესიერი ექიმი ვერ გამოუძებნეს და სამუდამოდ დაკოჭლდა.

შვიდი წლის ექვთიმე ოზურგეთის სამაზრო სასწავლებელში შეიყვანეს. ამ სკოლაში საღმრთო სჯულს ასწავლიდა ცნობილი პედაგოგი დეკანოზი სიმონ ქიქოძე, გამოჩენილი ქართველი მოღვაწის წმიდა გაბრიელი ეპისკოპოსის ძმა. სიმონ ქიქოძემ წარუშლელი შთაბეჭდილება დატოვა ექვთიმეზე. იგი მოსწავლეებს უკითხავდა ილია ჭავჭავაძის, აკაკი წერეთლისა და სხვა ქართველ მწერალთა ნაწარმოებებს, ასწავლიდა ლექსებს.

ოზურგეთში სწავლისას დაუახლოვდნენ ერთმანეთს ექვთიმე თაყაიშვილი და შემდგომ ცნობილი მეცნიერი ნიკო მარი. ეს ნაცნობობა შემდეგ დიდ მეგობრობაში გადაიზარდა.

ექვთიმე ოზურგეთიდან ფოთის სამაზრო სასწავლებელში გადაიყვანეს, შემდეგ კი ქუთაისის გიმნაზიაში. 1883 წ. გიმნაზიას ამთავრებს და პეტერბურგში მიემგზავრება უნივერსიტეტში სასწავლებლად. აქ ისტორია-ფილოლოგიის ფაკულტეტის მსმენელად ჩაირიცხა. 1887 წ. დაამთავრა უნივერსიტეტი და საქართველოსკენ გამოემართა. საქართველოში მასწავლებლობას იწყებს. ასწავლის ბერძნულ და ლათინურ ენებს, ისტორიასა და გეოგრაფიას. 1887-94 წლებში თბილისის სათავადაზნაურო სკოლასა და კლასიკურ გიმნაზიაშია. 1894-1904 წლებში განაგებს სათავადაზნაურო გიმნაზიას.

ექვთიმე თაყაიშვილი მთელი გატაცებით აგროვებს საქართველოს სიძველეებს: ხელნაწერებს, არქეოლოგიურ მასალას, შინამრეწველობის ნიმუშებს. ცდილობს მათ მეცნიერეულ შესწავლა-დამუშავებას. დაუახლოვდა სახელგანთქმულ მეცნიერს დიმიტრი ბაქრაძეს და საბოლოოდ გადაწყვიტა ისტორიკოსობა – ეს კეთილშობილური, მაგრამ მძიმე საქმე. დიმიტრი ბაქრაძეს მაშინ დაუახლოვდა, როცა საქართველოს წარსულის ძეგლები მიმოფანტული იყო და განწირული დასაღუპავად. „იმხანად, – იგონებს ე. თაყაიშვილი, – უკვე გარკვეული მქონდა მუშაობის მთავარი მიზანი: რამდენადაც შეიძლებოდა და გარემოება ნებას მაძლევდა, შემეკრიბა მასალა საქართველოს ისტორია-არქეოლოგიისათვის; ყოველი ძალ-ღონე მეხმარა ძეგლთა დაღუპვისა და დაკარგვისაგან გადასარჩენად; რაც შეიძლება მეტი გამომემზეურებინა და მისაწვდომი გამეხადა მკვლევართათვის…“

წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცი აქტიურად თანამშრომლობდა „ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგადოებაში“. ჯერ კიდევ სტუდენტი იყო ამ საზოგადოების გამგეობის წევრი. საქართველოში ჩამოსვლის შემდეგ მთელი ძალით შეუდგა „საზოგადოებაში“ მუშაობას. მოგზაურობდა ქვეყნის სხვადასხვა მხარეში და ეხმარებოდა სკოლებსა და სამკითხველოებს; აგროვებდა ძვირფას წიგნებს, სხვადასხვა სახის სიძველეებს, სიგელ-გუჯრებსა და ისტორიულ საბუთებს.

ექვთიმე თაყაიშვილმა 1907 წ. დააარსა საქართველოს საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოება, რომლის თავმჯდომარეც იყო 1921 წლამდე (ემიგრაციაში წასვლამდე), ეწეოდა ფართო არქეოლოგიურ საქმიანობას. მისი ხელმძღვანელობით გაითხარა წინაქრისტიანული ხანის სასაფლაო დებედის ხეობაში, სოფ. ვორნაკში. დიდი ღვაწლი მიუძღვის ახალგორის განძის შეგროვაებასა და დაცვაში. კვალდაკვალ სდია ამ განძის შემსყიდველ-გადამყიდველებს; მოახერხა განძის უმეტესი ნაწილის თავმოყრა და კავკასიის მუზეუმში დაბინავება. მეტად მნიშვნელოვანი იყო ექვთიმე თაყაიშვილის მოგზაურობა სამხრეთ საქართველოში. პირველი ექსპედიცია 1902 წ. მოეწყო. მასში მონაწილეობდნენ ხუროთმოძღვარი სვიმონ კლდიაშვილი და ფოტოგრაფი ალექსანდრე მამუჩაიშვილი. შესწავლილი იქნა ახალციხისა და ახალქალაქის, აგრეთვე არტაანისა და ოლთისის ოლქების არქიტექტურული ძეგლები. 1907 წ. ექვთიმე თაყაიშვილმა გამოიკვლია არტაანის ოლქის კოლას რაიონის ეკლესია-მონასტრები და დაამთავრა ოლთისის ოლქის ეკლესია-მონასტრების შესწავლა. ექსპედიციაში მასთან ერთად იყვნენ ხუროთმოძღვარი ალექსანდრე კალგინი და ფოტოგრაფი ედუარდ ლიოზენი. განსაკუთრებული მნიშვნელობა ჰქონდა ექვთიმე თაყაიშვილის მიერ 1917 წ. მოწყობილ ექსპედიციას. მათ შეისწავლეს ხახულის, ოშკის, ექექისა და სხვ. ტაძრები, ოთხთა ეკლესია, თორთუმის ციხე და სხვ. ექვთიმე თაყაიშვილმა აღმოაჩინა და გადმოიღო მრავალი ძვირფასი წარწერა. გაარკვია მანამდე უცნობი ზოგიერთი მონასტრის სახელი. შეისწავლა მოხატულობა, ჭედური ხატები, საეკლესიო ჭურჭელი, მინიატურები.

ექვთიმე თაყაიშვილი აქტიურად მონაწილეობდა თბილისის უნივერსიტეტის დაარსებაში. ყველა საორგანიზაციო საკითხი, უნივერსიტეტის წესდების შედგენიდან დაწყებული უმნიშვნელო წვრილმანებამდე, ექვთიმეს გარეშე არ წყდებოდა. იგი უნივერსიტეტის პირველი პროფესორი იყო. 1918 წ. 21 მაისს უნივერსიტეტის საბჭომ დირექტორის ხარისხი მიანიჭა.

1921 წ. საბჭოთა ხელისუფლების მოსვლის უმალ მენშევიკური მთავრობა ემიგრაციაში – საფრანგეთში წავიდა. მთავრობამ გადაწყვიტა, არავისთვის დაენებებინა საქართველოს სამუზეუმო ნივთები, ძვირფასეულობა, ქართველი ხალხის ეს დიდი შემოქმედების ნაყოფი. განძეულობის მეთვალყურედ ექვთიმე თაყაიშვილი დაინიშნა. განძეულობა გატანილი იქნა საფრანგეთში. 1921 წლიდან 1945 წლამდე ექვთიმე თაყაიშვილი საფრანგეთში იმყოფებოდა და ღირსებით ასრულებდა განძის მეთვალყურის მოვალეობას. მისი უდიდესი ნებისყოფისა და თავდაუზოგავი მცდელობის შედეგი იყო საქართველო საგანძურის დაცვა მეტად რთულ პირობებში. გაუძლო ინგლისისა და აშშ მუზეუმების შემოტევებს (მათ უნდოდათ განძის გარკვეული ნაწილი ეყიდათ. ინგლისის მუზეუმი სანაცვლოდ პირობას დებდა, დანარჩენი განძი უფასოდ შეენახა), გაუძლო მეორე მსოფლიო ომის საშინელ წლებს, როცა შეიძლებოდა გერმანელებს განძი ოკუპირებული საფრანგეთიდან წაეღოთ. ვერ გატეხა შიმშილმა, დამცირებამ, მეტად მძიმე ეკონომიკურმა მდგომარეობამ და 1945 წ. მთელი განძი უკლებლივ ჩამოიტანა საქართველოში.

1945 წელს სამშობლოში დაბრუნებული მხცოვანი მეცნიერი წერდა: „ორიოდე წლის სიცოცხლე დამრჩენია და, საბედნიეროდ, ისევ სამშობლოში მიწევს… მოვახმარ ჩემზე დარჩენილი ვალის ბოლომდე მოხდას: ვეცდები, აღარც ერთი ჩემი ხელთ ნამყოფი თუ ჩემ მიერ დათვალიერებული ძეგლი აღარ დარჩეს გამოუცემელი, მით უმეტეს, რომ ბევრი მათგანი უკვე იმსხვერპლა დრომ“.

დრო მიდიოდა… წლები თავისას აკეთებდა… ღრმად მოხუცებული ექვთიმე სულიერ განსაცდელშიც იყო. ხელისუფლებას ყოველი ემიგრანტის მიმართ, როგორც ჩანს, გარკვეული ეჭვები ჰქონდა. მოხუცი ერთგვარ იზოლაციაში მოექცა, მაგრამ მაინც გულგაუტეხლად აგრძელებდა თავის საქმიანობას – იხდიდა ვალს ქვეყნისა და ხალხის წინაშე.

ექვთიმე თაყაიშვილი 1953 წლის თებერვალში გარდაიცვალა, განისვენებს მთაწმინდის მწერალთა და საზოგადო მოღვაწეთა პანთეონში.

2002 წლის 17 ოქტომბერს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წმიდა სინოდმა ექვთიმე თაყაიშვილი წმიდანად შერაცხა და მას სახელად წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცი უწოდა. 2003 წლის მაისში თბილისში წმიდა ექვთიმეს სახლ-მუზეუმი და სამლოცველო გაიხსნა. ექვთიმე ღვთისკაცის ხსენების დღედ დაწესდა 3 აინვარი.

„საკითხავნი ყმაწვილთათვის“, ტ. 6, თბილისი, 2002 წ.

ღირსი ეფრემ ასური (+დაახლ. 373-379)

 

ლოცვა ეფრემ ასურისა

უფალო და მეუფეო ცხოვრებისა ჩემისაო, სულსა უქმობისასა და მიმოწვლილველობისასა, მთავრობისმოყვარებისასა და ცუდად მეტყველებისასა ნუ მიმცემ მე (მეტანია).

ხოლო სული სიწმიდისა, სიმდაბლისა, მოთმინებისა და სიყვარულისა მომმადლე მე მონასა შენსა (მეტანია).

ჰე, უფალო და მეუფეო, მომანიჭე მე განცდა თვისთა ცოდვათა და არა განკითხვად ძმისა ჩემისა, რამეთუ კურთხეულ ხარ შენ უკუნითი უკუნისამდე, ამინ (მეტანია).

ღმერთო, მილხინე ცოდვილსა ამას და შემიწყალე მე (მცირე მეტანია 12-ჯერ).

უფალო და მეუფეო ცხოვრებისა ჩემისაო, სულსა უქმობისასა და მიმოწვლილველობისასა, მთავრობისმოყვარებისასა და ცუდად მეტყველებისასა ნუ მიმცემ მე.

ხოლო სული სიწმიდისა, სიმდაბლისა, მოთმინებისა და სიყვარულისა მომმადლე მე მონასა შენსა.

ჰე, უფალო და მეუფეო, მომანიჭე მე განცდა თვისთა ცოდვათა და არა განკითხვად ძმისა ჩემისა, რამეთუ კურთხეულ ხარ შენ უკუნითი უკუნისამდე, ამინ (მეტანია).

 

ეფრემ ასურის ლოცვა ძირითადად დიდმარხვის განმავლობაში „დილისა“ და “ძილის წინ“ ლოცვების შემდეგ იკითხება. ამ ლოცვას ვკითხულობთ ყველიერის კვირის სამშაბათ საღამოს, ოთხშაბათ დილას, ხუთშაბათ საღამოს და პარასკევ დილას, შემდეგ კი შენდობის კვირის საღამოდან მთელი დიდმარხვის განმავლობაში ვნების კვირის ოთხშაბათ დილის ჩათვლით (დიდმარხვის განმავლობაში ამ ლოცვას არ ვასრულებთ ყოველ პარასკევ საღამოს, შაბათ დილა-საღამოს და კვირა დილას, ხოლო კვირა საღამოდან კვლავ განავაახლებთ ხოლმე).

 

ღირსი ეფრემ ასური, სინანულის მოძღვარი, IV საუკუნის დასაწყისში დაიბადა ქალაქ ნიზიბიაში. მშობლები ღარიბი მოწათმოქმედები – კეთილმსახურებით ზრდიდნენ შვილს, მაგრამ ეფრემი ფიცხი ბუნების გამო ხშირად ჩხუბობდა, დაუფიქრებლად იქცეოდა და ღვთის განგებულებაშიც კი ეჭვი ეპარებოდა. დაუდევარი ჭაბუკი თვით უფალმა გაწვრთნა: ერთხელ მას ცხვრების მოპარვა დასწამეს და საპყრობილეში გამოამწყვდიეს, სადაც ჩაესმა ხმა, რომელიც სინანულისა და გამოსწორებისაკენ მოუწოდებდა. განთავისუფლების შემდეგ ეფრემი განეშორა ამ ქვეყანას და ნიზიბიის მთებში დაეყუდა. აქ მისი მოძღვარი შეიქნა ცნობილი ასკეტი იაკობი – ნიზიბიის ეპისკოპოსი (ხს. 13 იანვარს). მღვდელმთავრის მადლმოსილი ხელმძღვანელობით ღირსი მამა სხვადასხვა ქრისტიანულ სათნოებას იხვეჭდა და სულიერებაშიც წარემატებოდა. იაკობი მის ღირსებებს ეკლესიის საკეთილდღეოდ იყენებდა: ავალებდა ქადაგებების წარმოთქმას, ბავშვების სწავლებას სასწავლებელში. წმიდანი მოძღვარს თან ახლდა 325 წელს ნიკეაში გამართულ I მსოფლიო კრებაზეც. ეფრემი იაკობის მორჩილებაში იმყოფებოდა 14 წლის განმავლობაში მის აღსასრულამდე.

363 წელს, როცა ნიზიბია სპარსელებმა დაიპყრეს, ეფრემმა დატოვა უდაბნო და ერთ-ერთ მონასტერში დაემკვიდრა ქალაქ ედესის მახლობლად. აქ მის გვერდით მოსაგრეობდნენ დიდი მამები, რომლებიც ლოცვასა და ფსალმუნთა გალობაში ატარებდნენ დროს. მათი თავშესაფარი გამოქვაბული იყო, ერთადერთი საკვები კი – მცენარეულობა. ასკეტურ ღვაწლს ღირსი მამა საღვთო წერილის დაუცხრომელ შესწავლას უთავსებდა. უფალმა იგი მოძღვრობის ნიჭით დააჯილდოვა: ყოველი მხრიდან მოისწრაფოდნენ მისკენ სულიერი რჩევა-დარიგების მსურველები. ეფრემის ქადაგებებს მსმენელებზე განსაკუთრებული ზემოქმედება ჰქონდა, რადგან ღირსი მამა დარიგებებს საკუთარი თავის მხილებით იწყებდა. წმიდანი მსმენელებს სინანულისაკენ, სარწმუნოებისაკენ და კეთილმსახურებისაკენ მოუწოდებდა, ამხელდა ფართოდ გავრცელებულ არიანელთა ერესს. მისმა მადლმოსილმა სწავლა-მოძღვრებამ მრავალი წარმართი მოაქცია ქრისტეს სჯულზე.

ღირსმა მამამ იღვაწა საღვთო წერილის, კერძოდ კი, მოსეს ხუთწიგნეულის განმარტებისთვის. მას ეკუთვნის მრავალი ლოცვა და საგალობელი. განსაკუთრებით ცნობილია ლოცვები წმიდა სამების, ძე ღვთისას, ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის მიმართ, საგალობლები ათორმეტი საუფლო დღესასწაულის განსადიდებლად. ეფრემ ასურის ლოცვა „უფალო და მეუფეო“ დიდმარხვაში იკითხება და ქრისტიანებს სულიერი განახლებისაკენ მოუწოდებს. ეკლესია უძველესი დროიდანვე ფრიად აფასებდა ღირსი მამის ნაშრომებს; მიღებული იყო მათი კითხვა მართალთა ლიტურღიაზე, სახარების შემდეგ. ეფრემის ნაწერები ადრევე ითარგმებოდა სხვადასხვა ენებზე.

წმიდა მამა, სიმდაბლის გამო, თავს ყველაზე უღირსად თვლიდა. სიცოცხლის მიმწუხრზე იგი ეგვიპტეში გაემგზავრა დიდი მეუდაბნოე მამების ღვაწლის გასაცნობად. უკან გამობრუნებულმა კაბადოკიის კესარიაში გამოიარა, ბასილი დიდთან (ხს. 1 იანვარს). დიდ მღვდელმთავარს მისი ხუცესად კურთხევა უნდოდა, მაგრამ ეფრემმა დაიჟინა და დიაკვნად დაასხა ხელი ღირს მამას. ამ ხარისხში იმყოფებოდა იგი აღსასრულამდე. წმიდა მამას მღვდელმთავრობაც შესთავაზეს, მაგრამ მან, თავიდან რომ აეცდინა ეს მძიმე ჯვარი, სალოსობა დაიწყო. როცა ედესაში საშინელი შიმშილობა მძვინვარებდა, ეფრემმა თავისი შთამაგონებელი სიტყვით მდიდრები გლახაკების დასახმარებლად აღძრა. მორწმუნეთა შემოწირულობით მან დავრდომილთა თავშესაფარი ააგო. შემდეგ კი ედესის მახლობლად, გამოქვაბულში განმარტოვდა და აქ მოღვაწეობდა აღსასრულამდე.

„წმიდანთა ცხოვრება“, ტომი I, თბილისი, 2001 წ.

 

 

წმიდა ეპისკოპოსი გაბრიელი (ქიქოძე)

განმარტება ანუ აღხსნა ეფრემ ასურის ლოცვისა,
ოთხთა მოძღვრებათა შინა,
რომელნიც თქმულან ოსეთში და სვანეთში

მოძღვრება პირველი

უფალო და მეუფეო ცხოვრებისა ჩემისაო, სულსა უქმობისასა და მიმოწვლილველობისასა, მთავრობის-მოყვარებისასა და ცუდად მეტყველებისასა ნუ მიმცემ მე.

განმავლობასა შინა დიდისა მარხვისასა, ყოველ-დღე წირვაზედ, ლოცვაზედ, მწუხრზედ და ცისკარზედ არა ერთ-გზის გესმისთ თქვენ, ძმანო ქრისტიანენო, მოკლე ლოცვა: უფალო და მეუფეო ცხოვრებისა ჩემისაო… ამ ლოცვას ასე ხშირად წმიდა ეკლესია მისთვის განიმეორებს წირვა-ლოცვაზედ, რომელ იგი არს ფრიად საჭირო და სასარგებლო ყოველთა ქრისტიანეთათვის. ვინც კარგად გაიგებს აზრსა ამ ლოცვისასა და ეცდება, რომ შეითვისოს იგი და მერმე აღარსულოს თავის ცხოვრებაში, ის მიიღებს დიდს სულიერ სარგებლობას. ამისთვის მსურს განგიმარტო ანუ აღგიხსნა, ძმანო ჩემნო, ეს მოკლე ლოცვა.

სამ ნაწილად ანუ სამ მუხლად არის გაყოფილი ეს ლოცვა: პირველს მუხლში ჩვენ ვსთხოვთ ღმერთსა, რათა განაშოროს ჩვენგან ოთხი ცოდვა: უქმობა, მიმომწვლილველობა, მთავრობის-მოყვარეობა და ცუდად-მეტყველება. უფალო და მეუფეო ცხოვრებისა ჩემისაო, სულსა უქმობისასა და მიმოწვლილველობისასა, მთავრობისმოყვარებისასა და ცუდად მეტყველებისასა ნუ მიმცემ მე. მეორესა მუხლსა შინა ვევედრებით ღმერთსა, რათა, ნაცვლად ოთხთა ამათ ცოდვათა, მოგვცეს ოთხი სათნოება: სიწმიდე, სიმდაბლე, მოთმინება და სიყვარული: ხოლო სული სიწმიდისა, სიმდაბლისა, მოთმინებისა და სიყვარულისა მომმადლე მე მონასა შენსა. ბოლოს მესამესა მუხლსა შინა ვსთხოვთ ჩვენ ღმერთსა, რათა მოგვცეს ჩვენ ცნობა თავისა ჩვენისა და არა განკითხვად მოყვასთა ჩვენთა: ჰე, უფალო და მეუფეო, მომანიჭე მე განცდა თვისთა ცოდვათა და არა განკითხვად ძმისა ჩემისა, რამეთუ კურთხეულ ხარ შენ უკუნითი უკუნისამდე.

დღეს ვსთქვათ, ძმანო, პირველ მუხლზედ. რა არის ძმანო ჩემნო, სული უქმობისა? სული უქმობისა ის არის, როდესაც კაცს არ უყვარს შრომა და მუშაკობა, არამედ უყვარს ცუდად ყოფნა, ანუ უსაქმოდ გატარება თავის დროებისა. მაშასადამე, სული უქმობისა აქვს ზარმაც და მცონარე კაცსა. დიდი და საშინელი ცოდვა არის, ძმაო ჩემო, ზარმაცობა ანუ ცუდად დროების დაკარგვა. ღმერთმან შექმნა კაცი შრომისა და მუშაკობისათვის. საღმრთო წერილში თქმულ-არს: ვინც არ მუშაკობს, იმან პურიც არ უნდა სჭამოსო. მართლა, ვინც არ მუშაკობს, იგი არ არის ღირსი, რომ სჭამოს პური, მისთვის რომელ ყოველმან კაცმან თავის ხელით უნდა შეიძინოს თავისი საზრდო; მაშასადამე, ვინც არ მუშაკობს, იგი სჭამს სხვის ნამუშაკევს და ამით დაემზგავსება ქურდსა. მეორე მიზეზი, რომლისათვისცა უქმობა არის საშინელი ცოდვა, მდგომარეობს მას შინა, რომელ უქმი კაცი უადვილესად შთავარდება ყოველსა ცოდვასა შინა, ვიდრე კაცი შრომის-მოყვარე. მოხუცებულნი და გამოცდილნი კაცნი ესრეთ იტყვიან: უქმობა არის დედა ყოველთა ცოდვათაო. რა სახით? ესრეთ რომელ კაცი, რომელიც ყოველთვის არის გაბმული საქმეში, ყოველ დღე შრომობს, მუშაკობს და არაოდეს არა აქვს მოცალება, ესრეთი კაცი ვერ მოიფიქრებს რომელსამე ცუდსა საქმესა, ვერც აღასრულებს, მისთვის რომელ დრო არა აქვს, მოცლილი არ არის, გარნა კაცი უქმი ადვილად შთავარდება ყოველს ცოდვაში, ვინაითგან მოცლილი არის და ადვილად გაუჩნდება გულში ცუდი რომელიმე აზრი, ადვილად აცდუნებს მას სულიერი მტერი და ადვილად მიიზიდავს ყოველი ბოროტი კაცი ცუდს საქმეში. მაშასადამე, ეცადენით თქვენ, ძმანო ჩემნო, რომ ცუდად არ დაკარგოთ არცა ერთი წამი. თუ გსურს, ძმაო, შეიტყო, რა კარგი და საქები არის კაცი შრომის-მოყვარე, წარმოიდგინე: ოდესცა შენ კარგად იმუშავებ დილითგან საღამომდის, მაშინ გიხარიან და მადლობ ღმერთსა, და თუ რომელიმე დღე უქმად გაატარე, იმ დღეს შენ თვითონ მოწყენილი ხარ; მაშასადამე, ეცადე და შეიყვარე შრომა და მუშაკობა. მართალი უნდა გითხრა: თქვენ, ამ მთებში მცხოვრებთ, არ გიყვარსთ მუშაკობა და შრომა ისრე, როგორც სხვა ხალხთა უყვარსთ. თქვენ მრავალ დღეს კარგავთ უქმად; დასხდებით და დაიწყებთ გრძელს საუბარს, რომელიც ყოვლად უსარგებლო არის, ვგონებ, ამისთვის ხართ ესრეთ ღარიბნი, ცოლ-შვილი შიშვლად გყავსთ, ხშირად საჭმელი გაკლიათ. გარნა კარგად რომ მუშაობდეთ, უქმად დროს არ კარგავდეთ, მაშინ დარწმუნებულნი უნდა იყვნეთ, – არ იქმნებოდით ისრე ღარიბნი.

მეორე ცოდვა, რომელიც იხსენება პირველს მუხლში, არის მიმომწვილველობა, ანუ, სხვა-ფერ ვსთქვათ, მოწყინება. მოწყინება ის არის, ოდესცა კაცს მოეწყინება ანუ მოსძულდება თავის თავი, ანუ რომელიმე კეთილი საქმე. ეს ცოდვა, ძმანო ჩემნო, კაცს ხშირად დაემართება ეშმაკის მანქანებისაგან; მაგალითებრ: ზოგჯერ კაცს მოეწყინება ლოცვაზედ დგომა, ანუ მარხვის შენახვა, ანუ ნიადაგ შრომა და მუშაობა. ხანდისხან კიდევ ზოგერთს კაცს მოეწყინება თავის სიცოცხლე, იფიქრებს: რა სიცოცხლე არის ჩემი სიცოცხლეო; ამაზედ იწყებს მწუხარებას და დრტვინვას. ესეც დიდი და მავნებელი ცოდვა არის, ძმანო ჩემნო; პირველად მისთვის, რომელ ქრისტიანე ყოველთვის უნდა იყოს მღვიძარე, ფრთხილ, სულგრძელ. კაცს ღმერთმან მისცა ყოველივე, რაც საჭირო არის მის ბედნიერებისათვის, ესე იგი ჭკუა, სიმართლე, ქვეყანა. ვინც კარგად მოიხმარს ღვთის ნიჭსა, ესე იგი ვინც კარგად ირჯება, ცდილობს, მუშაობს, – ის არ შთავარდება მოწყინებაში. თუ შეემთხვია მას რომელიმე ზარალი, ანუ უბედურება მაინც სულგრძელ არს და მალე გამოვა იმ ზარალითგან. მაშასადამე მოწყინება დაემართება მხოლოდ იმ კაცს, რომელიც არის ზარმაცი, ცუდი ხასიათისა და ცუდი ყოფა-ქცევისა. მეორედ, მოწყინება მისთვის არის ცუდი და მავნებელი ცოდვა, რომელ იგი კაცს შთააგდებს კიდევ სხვათა ცოდვათა შინა: ვისაც გულში აქვს მოწყინება, იგი ხშირად დტრვინავს ღმერთზედ და ამით დიდად სცოდავს; მას დაეკარგება სასოება ღმერთზედ. რადგანაც ესრეთი ცუდი და მავნებელი ცოდვა არის მოწყინება, მაშასადამე ოდესცა გულში გაგიჩნდება იგი, მაშინვე ეცადე და განაგდე გულისა შენისაგან. ქრისტიანე ყოველთვის უნდა იყოს მღვიძარე, ყოველთვის ღმერთზედ სასოება უნდა ჰქონდეს. – ამინ.

მოძღვრება მეორე

სულსა მთავრობის-მოყვარეებისა და ცუდად მეტყველებისასა ნუ მიმცემ მე.

მესამე ცოდვას, რომელზედაც არის თქმული ამ ლოცვაში, ეწოდება მთავრობის-მოყვარეება. მთავრობის-მოყვარეება ის არის, ოდესცა კაცი ეძიებს უფლებასა ანუ ბრძანებლობასა სხვათა კაცთა ზედა. ეს ცოდვა ხშირად დაემართება დიდთა ანუ უფროსთა კაცთა, რომელნიც არიან მთავრობასა შინა. – თუ მთავრობის-მოყვარეება ცოდვა არის, მაშასადამე ვინც არიან მთავარნი ანუ უფროსნი, მაგალითებრ: ჩინოვნიკი, ცოდვაში არიან? – არა, ძმაო ჩემო, აქ ორგვარად უნდა იფიქრო: თუ ვინმე კაცი მთავრობას ანუ ჩინოვნიკობას ეძიებს მხოლოდ მისთვის, რათა თავის თავს მისცეს სარგებლობა, გამდიდრდეს, პატივი და დიდება შეიძინოს, თუ მარტო ამას ფიქრობს ვინმე და სხვა არაფერი ახსოვს, იგი დიდ ცოდვაში არის; გარნა ვინც მთავრობას ეძიებს მისთვის, რომ მოყვასთა მისთა მისცეს სარგებლობა, დაიცვას მშვიდობა და მყუდროება სოფელში, სიმართლე და მართლ-მსაჯულება მიანიჭოს ყოველსა კაცსა, ქვრივი, ობოლი და საწყალი დაიფაროს უმართლო და მძლავრთა კაცთაგან, ამისთანა კაცი არ არის ცოდვაში, არამედ კეთილს და მადლიანს საქმეს ეძიებს. გარნა ვისაც ახსოვს, რა დიდი და ძნელი საქმე არის მთავრობა, რა დიდს და საშინელს პასუხის გებაში შთავარდება ღვთის წინაშე ის კაცი, რომელიც უმართლოდ ხმარობს მთავრობას, – ამისთანა კაცს არც ექმნება გულში მთავრობის-მოყვარეება, არამედ კიდეც ეშინის, რომ მთავრობის-მოყვარეებით სული არ წარიწყმიდოს. ახლა თქვენზედ ვიტყვი: თუმცა თქვენ, ამ მთებში მცხოვრებნი, ხართ მდაბალნი და ღირსნი ხალხნი, გარნა ერთს შემთხვევაში თქვენც გაქვსთ ეს ცოდვა, ესე იგი მთავრობის-მოყვარეება. რა სახით? ესრეთ, რომელ თქვენ შორის დედა-კაცნი არიან ფრიად დაღონებულნი და შეწუხებლნი მამა-კაცთაგან, ხოლო მამა-კაცებს აქვსთ ნამეტნავი მთავრობა ანუ უფლება დედა-კაცებზედ. ამ საქმეში თქვენი ჩვეულება და თქვენი ყოფა-ქცევა არის ფრიად ცუდი და ქრისტიანობის წინააღმდეგი. ქალები თქვენ არაფრად არ მიგაჩნიათ და ძლიერ აწუხებთ. ზოგიერთს სოფელში თითქმის ასრე არის, რომელ მამა-კაცები მრთელი დღე არაფერს არ აკეთებენ და უქმად არიან, დედა-კაცები კი დილითგან საღამომდის არიან მუშაობაში და ტანჯვაში, ასრე რომ თითქოს ესენი არჩენენ თავის ქმრებს და შვილებს. ეს დიდად შემარცხვენელი და უსჯული საქმე არის, ძმანო ჩემნო. ღმერთმან დედა-კაცი იმიტომ შექმნა სუსტი და მამა-კაცს მისთვის მისცა უმეტესი ღონე, რომ პირველი შინ, სახლში უნდა იყოს, სახლს უნდა უვლიდეს და შვილებს უნდა ზრდიდეს, ხოლო მეორე გარეთ უნდა მუშაკობდეს, რაც უმძიმესი საქმე არის, იმას აკეთებდეს. საღმრთო წერილიც ისრე შეგვაგონებს ჩვენ, რომელ ყოველს ადამიანს უნდა ცოლი თვისი უყვარდეს და ისრეთს პატვიში უნდა ყავდეს, როგორც თავისი თავი. ყოველს განათლებულს სახლში დედა-კაცს აქვს დიდი პატივი, გარნა თქვენ შორის დედა-კაცები არიან უპატიოდ და საწყლად. კიდევ გეტყვი, არ ვარგა, რომ ეს ასრე იყოს და ასრე დაშთეს. ოდესაც ღვთის მადლით თქვენშიც შემოვა სწავლა და განათლება, ეს საქმე მაშინ გამოიცვლება, გარნა ახლაც კი უნდა გახსოვდესთ, ძმანო, და ეცადნეთ, რომ უმჯობესად იქცეოდეთ დედაკაცებთან.

უკანასკნელ, მეოთხე ცოდვა, რომელსა ახსენებს პირველი მუხლი, არის ცუდად-მეტყველება. ცუდად-მეტყველება არის ყოველი უქმი, უსარგებლო, უშვერი სიტყვა, გამომავალი პირისაგან კაცისა. ღმერთმან ენა ჩვენ მისთვის მოგვცა, რათა ვაკურთხოთ, ვადიდოთ და ვილოცოთ იგი; დავლოცოთ, დავარიგოთ მოყვასი ჩვენი. გარნა ჩვენ, ნაცვლად ამისა, ენას ხშირად ვხმარობთ ცოდვისათვის: ენითა ჩვენითა ვიტყვით სიცრუეს, გინებას, ცილის-წამებას, უშვერს სიტყვას. მდაბალს ხალხში უმეტესად იციან გინება და უშვერი სიტყვის თქმა. ენა თავის თავად არ სცოდავს, არამედ იმას იტყვის, რაც გულში აქვს კაცსა; მაშასადამე, ვინც ლაპარაკობს ყოველთვის გონიერად, მშვენიერად და მძიმედ, იმას უთუოდ გულიც და ხასიათიც კარგი აქვს, გარნა, ვინც ხშირად იტყვის უშვერს სიტყვას, ხშირად აგინებს თავის მოყვასს, სჩანს იმას ხასიათიც ცუდი აქვს. მეორესა და საშინელსა მოსვლასა იესო ქრისტესსა ყოველი კაცი მისცემს პასუხს არა თუ მხოლოდ საქმეთა, არამედ ყოველთა სიტყვათა თვისთათვის. ეცადეთ, ძმანო ჩემნო, არა სცოდოთ ენითა თქვენითა, არამედ ჭკუიანად და მშვიდად ეტყოდეთ ერთი მეორესა ყოველთა თქვენთა საქმეთა. ახლა ვსთხოვთ ღმერთსა, რათა შეგვეწიოს ჩვენ და განაშოროს ჩვენგან სული უქმობისა, მოწყინებისა, მთავრობის-მოყვარეებისა და ცუდად-მეტყველების. – ამინ.

 

მოძღვრება მესამე

ხოლო სული სიწმიდისა, სიმდაბლისა, მოთმინებისა და სიყვარულისა მომმადლე მე მონასა შენსა

ამას წინათ მე აღგიხსენი თქვენ პირველი მუხლი ეფრემ ასურის ლოცვისა. დღეს ვეცდები აღგიხსნა მეორე მუხლი ანუ მეორე ნაწილი. აქ ჩვენ ვთხოვთ ღმერთსა, რათა ჩვენ მოგვცეს ოთხი სათნოება, ესე იგი: სიწმიდე, სიმდაბლე, მოთმინება და სიყვარული. ხოლო სული სიწმიდისა, სიმდაბლისა, მოთმინებისა და სიყვარულისა მომმადლე მე მონასა შენსა.

სიწმიდე, ანუ სული სიწმიდისა არის ორ-გვარი: გარეგანი, ანუ ხორციელი ის არის, როდესაც კაცს უყვარს წმინდად ჩაცმა, წმინდად ჭამა და სმა და წმინდად ცხოვრება თავის სახლში. კარგი, გონიერი და სასარგებლო საქმე არის, თუ კაცი ცდილობს ხორციელსა სიწმიდესა ზედა. იქმნება თქვენგანმან ვინმემ იფიქროს: სად შეუძლიან საწყალს და ღარიბს კაცსა, რომ წმინდად ჩაიცვას, წმინდად სჭამოს, სიწმინდე შეინახოს თავის სადგომში? ესრეთ ფიქრი არ იქმნება  საფუძვლიანი: სიწმინდის შენახვა არ მოითხოვს სიმდიდრესა. იქნება შენც გამოგიცდია და გინახავს, ძმაო, რომელ ზოგიერთი კაცი საკმაოდ მდიდარია და შეძლებაც აქვს, გარნა მაინც უწმინდურად ცხოვრებს; და სხვა თუმცა იმაზე ღარიბია და შეუძლებელი, გარნა წმინდად და სუფთად ცხოვრებს. ეს შეძლებაზედ არ არის დამოკიდებული, არამედ ჩვეულებაზეც და ჭკუაზედ. თუ გინდ ბევრი არაფერი გქონდეს შენ, ძმაო ჩემო, მაგრამ, რაც გაქვს, ის სუფთად და წმიდად შეინახე. თქვენ ამ მთებში მცხოვრებთა არ გიყვარსთ წმიდად და სუფთად ცხოვრება, რაიცა დიდად დასაძრახი არის. იქმნება რომელიმე თქვენგანი ყოფილა სხვა ქვეყანაში, ვსთქვათ – ქართლში და იმერეთში. ქართლში თუმცა უფრო შემძლებელი ხალხი არის, გარნა უწმინდურად ცხოვრებენ; იმერეთში, თუმცა შეუძლო ღარიბი ხალხია, გარნა მოგეწონება, როდესაც შეხედავ, როგორ წმინდად და სუფთად სახლობენ. ან იქნება ვინმემ თქვენგანმან იფიქროს: რა დიდი რამ სათნოება არის ქრისტიანეთათვის ხორციელი სიწმინდე, ოღონდ ცოდვას მოერიდოს და კარგის ყოფა-ქცევისა იყოს! ამისთანა ფიქრიც არ იქნება მრის კაცისათვის. ესრეთ უნდა ვიფიქროთ, რომ ვისაც უყვარს გარეგანი და ხორციელი სიწმინდე და სისუფთავე, ის სულიერისა სიწმინდისათვისაც უფრო ცდილობს. გარდა ამისა ვინც უწმინდურად ცხოვრებს, ის უფრო მალე გახდება ავად და მალე დაკარგავს სიმრთელესა, რაიცა დიდი ცოდვა არის, ვინაითგან თვით ღმერთი გვიბრძანებს ჩვენ, რათა დავიცვათ და შევინახოთ ჩვენი სიცოცხლე. ამისთვის, ძმანო ჩემნო, რადგან ახლა მე თქვენ გიჩვენე, რა სასარგებლო არის ხორციელი სიწმინდე და სისუფთავე, ამას იქით ეცადეთ, რომ სუფთად და წმინდად იყოს თქვენი ცხოვრება.

მეორე სათნოება, რომელსა ჩვენ ვსთხოვთ ღმერთსა ამ ლოცვაში, არის სიმდაბლე. სიმდაბლე აქვს იმ კაცს, რომელიც თავის თავზედ დიდს არაფერს ფიქრობს, ესე იგი თავის თავი არ მიაჩნია დიდად. ამ სათნოებას კაცი შეიძენს მაშინ, როდესც კარგად იფიქრებს თავის ცოდვებზედ. ჩვენ ყველანი, ძმანო ჩემნო, ცოდვილნი ვართ ღვთის წინაშე; არ გავა არა თუ მრთელი დღე, არამედ ერთი საათიც, რომ არ შევცოდოთ ღმერთსა ანუ გონებით, ანუ სიტყვით, ანუ საქმით; მაშასადამე ყოველთვის უნდა სიმდაბლით და მონანებით ვთხოვდეთ ღმერთსა შენდობასა. ნუ იფიქრებ, ძმაო, იმასაც, რომ, ვინაიდგან შენ ხარ დაბალი სოფლის კაცი, მაშასადამე უიმისოდაც გაქვს სიმდაბლე. რაც გინდა ღარიბი და საწყალი კაცი იყოს ზოგიერთი, შეიძლება, რომ გულში არ ქონდეს სიმდაბლე, არამედ დიდად მიაჩნდეს თავის თავი; ამისთვის თქვენც ეცადეთ, ძმანო ჩემნო, გულში ყოველთვის იყოთ მდაბალნი და წყნარი.

მესამე სათნოება არის მოთმინება. რა არის მოთმინება, ეს თქვენც იცით, ძმანო ჩემნო. მოთმინება მეტად საჭირო არის ყოველთვის კაცისათვის, ამისათვის რომელ ქვეყანაზედ არ არის იმისთანა კაცი, რომელსაც არ შემთხვეოდეს ვითარიმე უბედურება და უკმაყოფილება. მრთელი ჩვენი სიცოცხლე ისე არის ამ ქვეყანაში დაწყობილი, რომელ თუ მოთმინება არა აქვს კაცსა, ვერ გასძლებს ქვეყანაზედ. ყოველს საქმეში და ყოველს შემთხვევაში საჭირო არის კაცისათვის მოთმინება. მოთმინება უნდა გქონდეს შენ, ძმაო, როდესაც მუშაობ ყანაზედ; მოთმინება უნდა იხმარო, როდესაც კაცთან საქმე გაქვს და საქმეს არიგებ; უმეტესი მოთმინება უნდა გქონდეს შენ სახლში: ცოლთან, შვილებთან, ძმებთან. თუ მოთმინება არა გაქვს, ერთი კაციც ვერ გასძლებს შენთან და საქმეს ვერ გააკეთებს; გარნა ყოველთა უმეტესი მოთმინება ქრისტიანეს უნდა ჰქონდეს თავისი სჯულის აღსრულებაში. თუ დიდი მოთმინება და სიმტკიცე არა აქვს ქრისტიანესა, ვერ წინააღუდგება ცოდვასა და განსაცდელსა, ვერ იქმნება კეთილი ქრისტეს მოწაფე. როდესაც შენ, ძმაო, შეგემთხვევა რომელიმე უბედურება, ანუ განსაცდელი და გაგიჭირდება ცხოვრება, მოიგონე უფალი იესო ქრისტე, მაცხოვარი ჩვენი. რა არ მოითმინა მან ჩვენი გულისათვის? განკიცხვა, გინება, შეურაცხ-ყოფა, დევნა, ტანჯვა, ჯვარცმა. თუ მაცხოვარმან ესოდენი მოითმინა შენთვის, შენც ცოტაოდენი მაინც მოითმინე მისთვის, თუმცა, თითქმის ყოვლის ჭირისა და უბედურებისა, რომელიც შენ გემართება, მიზეზი შენვე ხარ, გარნა თუ სულგრძელად მოითმენ, ღმერთი ისრე მიიღებს, ვითომც იმისთვის მოგითმენია.

დასასრულ, ძმანო ჩემნო, ვსთქვათ მეოთხე სათნოებისათვის ესე იგი სიყვარულისათვის. სული სიყვარულისა ანუ შეყვარება ღვთისა და მოყვასისა არის ყოველთა უდიდესი, უმაღლესი და უსაჭიროესი სათნოება. თითქმის მთელი ჩვენი სჯული ამაში მდგომარეობს: შეიყვარე უფალი ღმერთი ყოვლითა გულითა და სულითა შენითა და მოყვასი შენი, ვითარცა თავი შენი, ესრეთ რომელ, ვისაც გულში არა აქვს ღვთის და მოყვსის სიყვარული, იგი არ არის ქრისტიანე. თუ-გინდ კაცმა სხვა ყოველი სათნოება შეიძინოს, ყოველნი მცნებანი აღასრულოს, გარნა თუ არა აქვს მოყვასისა და ღვთის სიყვარული, იგი ქრისტიანე არ არის. რაში გამოჩნდება ღვთის სიყვარული? იმაში, როდესაც ჩვენ ვისმენთ სიტყვასა და ბრძანებასა ღვთისასა, რომელიც ღმერთმან ჩვენ გამოგვიცხადა საღმრთო წერილში და რომელსაც ჩვენ მარადის გვასწავლის წმიდა ეკკლესია, და აღვასრულებთ მას. მოყვსის სიყვარულისათვის გვასწავლა ჩვენ უფალმა იესო ქრისტემან ამ სიტყვებით: ყოველი, რომელი გინდესთ თქვენ, რათა გიყონ კაცთა, ეგრეთცა თქვენ ჰყავთ მათდა-მიმართ; რაც შენ გინდა, რომ გიყონ შენთა მოყვასთა, შენც ის უყავ მათ. რასაკვირველია, შენ გსურს ყოველმა კაცმა შეგიყვაროს, პატივი გცეს, გაჭირვების დროს ნუგეშ-გცეს; შენც ისრედ მოიქეც ყოველთა შენთა მოყვასთა.

თქვენ, ძმანო ჩემნო, აქ მცხოვრებთა სხვათა უმეტესად უნდა გახსოვდეთ, რომ ვისაც არ აქვს სიყვარული ღვთისა და მოყვსისა, ის არ არის ქრისტიანე. თქვენ ხშირად იცით ერთმანეთში ჩხუბი, სიძულვილი; მცირედი არის თქვენ შორის სიყვარული და ერთობა; გარნა, რადგანაც მოინათლენით და მიიღეთ ქრისტეს სჯული, უნდა ეცადოთ, რომ ქრისტეს სიყვარული შეიტყოთ და შეიძინოთ. უფალმან იესო ქრისტემ ესრეთ ასწავლა მოწაფეთა თვისთა: ამით უნდა გიცნან თქვენ ყოველთა კაცთა, რომ სიყვარული და ერთობა იყოს თქვენ შორის. მონათლული კაცი მით უნდა განსხვავდეს მოუნათლავის, ურწმუნოს კაცისაგან, რომელ უნდა ქონდეს კეთილი და მოსიყვარულე გული და ხასიათი. ვევედროთ ღმერთსა,  რათა მოგვცეს ჩვენი სული სიყვარულისა და ერთობისა. – ამინ.

 

მოძღვრება მეოთხე

ჰე, უფალო და მეუფეო, მომანიჭე მე განცდა თვისთა ცოდვათა და არა განკითხვად ძმისა ჩემისა.

დავაბოლოვოთ, ძმანო ქრისტიანენო, დღეს განმარტება ეფრემ ასურის ლოცვისა. ამ ლოცვის მესამე მუხლში ჩვენ ვთხოვთ ღმერთსა, რათა მან მოგვანიჭოს ჩვენ განცდა ანუ ცნობა თავისა ჩვენისა და არა განკითხვად ძმისა ჩვენისა. განცდა თავისა ის არის, როდესაც კაცი გამოსცდის ანუ შეიტყობს თავის თავს, ესე იგი შეიტყობს, კარგად იქცევა, თუ ცუდად, კარგი ხასიათი აქვს, თუ ცუდი. ცნობა თავისა თვისისა არის საფუძველი კეთილისა ქრისტიანობრივის ცხოვრებისა. თუ კაცმან თავის თავი არ იცის, თუ არ შეიტყო, რა ცოდვა უქმნისა, რა ნაკლულევანება აქვს გულში, რანაირად გაიმართავს იგი თავის თავს, რანაირად მოინანიებს და როგორ შეიქმნება უმჯობესი. გარნა ნუ ფიქრობთ, ძმანო ჩემნო, რომ ადვილი იყოს ეს საქმე: დიდი მეცადინეობა უნდა იხმაროს კაცმა, თუ სურს თვისის თავის შეტყობა; ყოველ კაცს თავისი ხასიათი აქვს; ყოველ კაცს თავისი საკუთარი ჩვეულება და თვისება აქვს. ზოგიერთი, მაგალითებრ,  ანჩხლი ანუ გულფიცხელი არის და ამით ხშირად სცოდავს ღვთის წინაშე; ზოგიერთი არის ზარმაცი, ანუ მცონარე და ამით არისხებს ღმერთსა. სხვა არის გულ-დიდი, ანუ ამპარტავანი და ამის-გამო მრავალს ცოდვასა იქმს; ერთი არის ცრუ, მეორე არის მოშურნე; ერთი სიტყვით, ყოველ კაცს თავისი ხასიათი აქვს და თავისი ცოდვა სჭირს. დიდი სარგებლობა და სულიერი მადლი მოგვეცემა, როდესაც კარგად გასინჯავ შენ თავს და გულში იტყვი: მე სწორედ ამაში და ამაში ვარ დამნაშავე ღვთის წინაშე. თუ ესრეთ ქმენი, უთუოდ კარგად მოინანიებ შენს ცოდვასა და კარგი შეიქმნები; ხოლო კარგად თუ არ იცან შენი თავი, არა თუ ქრისტიანობაში, არამედ არც სხვა საქმეში გამოდგები.

ვინც კარგად თავის თავი იცნა, ის აღარც თავის მოყვასს განიკითხავს. მოყვასის განკითხვა ის არის, როდესაც კაცი თავის ცოდვას და ნაკლულებას არ ხედავს და სხვის ცოდვას და ნაკლულევანებას კი ხედავს და ზრახავს. ეს ცუდი ჩვეულება თითქმის ყოველ კაცსა აქვს; ყოველი კაცი იმას ცდილობს, რომ განიკითხოს მოყვასის ცოდვა, გარნა კეთილი და ჭეშმარიტი ქრისტიანე უმეტესად თავის თავს განიკითხავს და არა სხვას. თქვენც ესრეთ ეცადენით, ძმანო ჩემნო, თუ გსურთ რომ იყვნეთ კეთილნი ქრისტიანენი. – ამინ.

 

სავედრებელი პარაკლისი ღირსისა მამისა ჩუენისა ეფრემ ასურისა

See more

სავედრებელი პარაკლისი ღირსისა მამისა ჩუენისა ეფრემ ასურისა

მღდელმან:  კურთხეულ არს–ი

და უკეთუ ერისკაცია იტყვის: ლოცვითა წმიდათა მამათა ჩუენთათა, უფალო იესუ ქრისტე, ღმერთო ჩუენო, შეგვიწყალენ ჩუენ, ამინ.

დიდებაი შენდა, ღმერთო ჩუენო, დიდებაი შენდა.

მეუფეო ზეცათაო, ნუგეშინისმცემელო, სულო ჭეშმარიტებისაო, რომელი ყოველგან ხარ და ყოველსავე აღავსებ მადლითა შენითა, საუნჯეო კეთილთაო, მომნიჭებელო ცხოვრებისაო, მოვედ და დაემკვიდრე ჩუენ შორის და წმიდა-მყვენ ჩუენ ყოვლისაგან ბიწისა და აცხოვნენ, სახიერო, სულნი ჩუენნი.

წმიდაო ღმერთო, წმიდაო ძლიერო, წმიდაო უკუდაო, შეგვიწყალენ ჩუენ (3-გზის).

დიდებაი მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა, აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

ყოვლადწმიდაო სამებაო, შეგვიწყალენ ჩუენ; უფალო, გვიხსენ და გვილხინე ცოდვათა ჩუენთაგან; მეუფეო, შეგვინდვენ უშჯულოებანი ჩუენნი; წმიდაო მოიხილე და განჰკურნენ უძლურებანი ჩუენნი სახელისა შენისათვის.

უფალო, შეგვიწყალენ. (3-გზის).

დიდებაი მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა, აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

მამაო ჩუენო, რომელი ხარ ცათა შინა, წმიდა იყავნ სახელი შენი, მოვედინ სუფევაი შენი, იყავნ ნებაი შენი, ვითარცა ცათა შინა, ეგრეცა ქუეყანასა ზედა, პური ჩუენი არსობისაი მომეც ჩუენ დღეს, და მომიტევენ ჩუენ თანანადებნი ჩუენნი, ვითარცა ჩუენ მიუტევებთ თანამდებთა მათ ჩუენთა და ნუ შემიყუანებ ჩუენ განსაცდელსა, არამედ მიხსნენ ჩუენ ბოროტისაგან.

მღდელმან: რამეთუ შენი არს სუფევაი…

უფალო, შეგვიწყალენ (12-გზის).

დიდებაი მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა, აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

მოვედით, თაყუანის-ვსცეთ მეუფესა ჩუენსა ღმერთსა.

მოვედით, თაყუანის-ვსცეთ და შეუვრდეთ ქრისტესა, მეუფესა ჩუენსა ღმერთსა.

მოვედით, თაყუანის-ვსცეთ და შეუვრდეთ თვით ქრისტესა, მეუფესა და ღმერთსა ჩუენსა.

უფალო, შეისმინე ლოცვისა ჩემისაი, ყურად-იღე ვედრებაი ჩემი ჭეშმარიტებითა შენითა, შეისმინე ჩემი სიმართლითა შენითა; და ნუ შეხუალ საშჯელსა მონისა შენისა თანა, რამეთუ არა განმართლდეს შენ წინაშე ყოველი ცხოველი, რამეთუ დევნა მტერმან სული ჩემი და დაამდაბლა ქუეყანად ცხორებაი ჩემი, დამსუა მე ბნელსა შინა, ვითარცა მკუდარი საუკუნოი. და მოეწყინა ჩემთანა სულსა ჩემსა, და ჩემ შორის შემიძრწუნდა გული ჩემი. მოვიხსენე დღეთა პირველთაი, და ვიწურთიდ ყოველთა მიმართ საქმეთა შენთა და ქმნულსა ხელთა შენთასა ვზრახევდ. განვიპყრენ შენდამი ხელნი ჩემნი, და სული ჩემი, ვითარცა ქუეყანაი ურწყული შენდამი. მსთუად შეისმინე ჩემი, უფალო, რამეთუ მოაკლდა სულსა ჩემსა; ნუ გარე-მიიქცევ პირსა შენსა ჩემგან, და ვემსგავსო მათ, რომელნი შთავლენან მღვიმესა. მასმინე მე განთიად წყალობაი შენი, რამეთუ მე შენ გესავ; მაუწყე მე, უფალო, გზაი, რომელსაცა ვიდოდი, რამეთუ შენდამი აღვიღე სული ჩემი. მიხსენ მე მტერთა ჩემთაგან, უფალო, რამეთუ შენ შეგევედრე. მასწავე მე, რაითა ვყო ნებაი შენი, რამეთუ შენ ხარ ღმერთი ჩემი; სული შენი სახიერი მიძღოდენ მე ქუეყანასა წრფელსა. სახელისა შენისათვის, უფალო, მაცხოვნო მე და სიმართლითა შენითა გამოიყვანო ჭირისაგან სული ჩემი. და წყალობითა შენითა მოსრნე მტერნი ჩემნი და წარსწყმიდნე ყოველნი მაჭირვებელნი სულისა ჩემისანი, რამეთუ მე მონაი შენი ვარ.

დიდებაი მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა, აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

ალილუია, ალილუია, ალილუია, დიდებაი შენდა ღმერთო.

ალილუია, ალილუია, ალილუია, დიდებაი შენდა ღმერთო.

ალილუია, ალილუია, ალილუია, დიდებაი შენდა ღმერთო ჩუენო, დიდებაი შენდა.

ღმერთი უფალი და გამოგვიჩნდა ჩვენ, კურთხეულ არს მომავალი სახელითა უფლისაითა.

მუხლი 1. აუვარებდით უფალსა, რამეთუ კეთილ, რამეთუ უკუნისამდე არს წყალობაი მისი.

მუხლი 2. ყოველი თესლები გარე მომადგა მე, და სახელითა უფლისაითა ვერეოდე მათ.

მუხლი 3. არა მოვკუდე, არამედ ვცხოვნდე, და განვსთქუნე მე საქმენი უფლისანი.

მუხლი 4. ლოდი, რომელ შეურაცხყვეს მაშენებელთა, ესე იქმნა თავ კიდეთა, უფლისა მიერ იყო ესე, და არს საკვვირველ წინაშე თუალთა ჩუენთა.

ტროპარი; ხმაი 8

ნაკადულთა მიერ ცრემლთა შენთაისა უდაბნოი უნაყოფოი მოიმუშაკე და სულთქუმათა მიერ ნაყოფი შრომათა შენთაი ას-წილ განამრავლე, და იყავ ლამპარი სოფლისაი, სასწაულთა მიერ მოტყინარეი, ეფრემ, მამაო ჩუენო, ევედრე ქრისტესა ღმერთსა ცხორებისათვის სულთა ჩუენთა.

დიდება მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა

ტროპარი, ხმაი 1

სინანულისა საფარველი და ლმობიერებისა სახე და სულიერისა სისრულისა ხატი არს ანგელოზებრივი ცხორებაი შენი, ნეტარო ეფრემ, ქრისტესა ღმერთსა ევედრე ცხორებად სულთა ჩუენთათვის.

აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

არა სადა დავსდუმნეთ, ღმრთისმშობელო, ძლიერებათა შენთა ქებად, უღირსნი ესე მონანი შენნი, რამეთუ არა თუმცა შენ გვფარევდი ოხითა შენითა, ვინმცა დაგვიცვნა ჩუენ აქამომდე ფლობილად; არასადა განგეშორნეთ ჩუენ, დედოფალო კურთხეულო, რამეთუ შენ იხსნი სულთა ჩუენთა ყოველთა განსაცდელთაგან.

მიწყალე მე, ღმერთო, დიდითა წყალობითა შენითა და მრავლითა მოწყალებითა შენითა აღხოცე უშჯულოებაი ჩემი. უფროის განმბანე მე უშჯულოებისა ჩემისაგან და ცოდვათა ჩემთაგან განმწმიდე მე, რამეთუ უშჯულოებაი ჩემი მე უწყი, და ცოდვაი ჩემი წინაშე ჩემსა არს მარადის. შენ მხოლოსა შეგცოდე და ბოროტი შენ წინაშე ვყავ, რაითა განმართლდე სიტყუათაგან შენთა და სძლო სჯასა შენსა, რამეთუ ესერა, უშჯულოებათა შინა მიუდგა და ცოდვათა შინა მშვა მე დედამან ჩემმან. რამეთუ ესერა, ჭეშმარიტებაი შეიყუარე, უჩინონი და დაფარულნი სიბრძნისა შენისანი გამომიცხადენ მე. მასხურო მე უსუპითა და განვწმიდნე მე, განმბანო მე და უფროის თოვლისა განვსპეტაკნე. მასმინო მე გალობაი და სიხარული და იხარებდენ ძუალნი დამდაბლებულნი. გარე მიაქციე პირი შენი ცოდვათა ჩემთაგან და ყოველნი უშჯულოებანი ჩემნი აღხოცენ. გული წმიდაი დაჰბადე ჩემ თანა, ღმერთო, და სული წრფელი განმიახლე გუამსა ჩემსა. ნუ განმაგდებ მე პირისა შენისაგან და სულსა წმიდასა შენსა ნუ მიმიღებ ჩემგან. მომეც მე სიხარული მაცხოვარებისა შენისაი და სულითა მთავრობისაითა დამამტკიცე მე. ვასწავლნე უშჯულოთა გზანი შენნი და უღმრთონი შენდა მოიქცენ. მიხსენ მე სისხლთაგან, ღმერთო, ღმერთო ცხორებისა ჩემისაო; იხარებდეს ენაი ჩემი სიმართლესა შენსა. უფალო, ბაგენი ჩემნი აღახუენ, და პირი ჩემი უთხრობდეს ქებულებასა შენსა. რამეთუ უკეთუმცა გენება, მსხუერპლი შე-მცა-მეწირა, არამედ საკუერთხი არა გთნდეს. მსხუერპლ ღმრთისა არს სული შემუსრვილი, გული შემუსრვილი და დამდაბლებული ღმერთმან არა შეურაცხ-ყოს. კეთილი უყავ, უფალო, ნებითა შენითა სიონსა და აღეშენნენ ზღუდენი იერუსალემისანი. მაშინ გთნდეს მსხუერპლი სიმართლისაი, შესაწირავი და ყოვლად-დასაწუელი, მაშინ შეიწირნენ საკურთხეველსა შენსა ზედა ზუარაკნი.

გალობაი 1, უგალობდითსა

ძლისპირი: უკვლეველად ზღუაი წიაღვლო ისრაელმან, ვითარ ვრცელი ქუეყანაი, და მდევარი ფარაო იხილა დანთქმული უფსკრულთა და ძლევისა გალობასა ღმერთსა გიგალობდა.

ღირსო მამაო ჩუენო ეფრემ ასურო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

დაარწყულე სული ჩემი, ვნებათა გუალვითა განხმელი, ლოცვათა მიერ შენთა, ვითარცა ცუარითა ევფრატისაითა, ყოვლად ნეტარო, და სიტყუაი შესხმისაი მომმადლე გალობად შენდა.

ღირსო მამაო ჩუენო ეფრემ ასურო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

გონიერითა ნათლითა განბრწყინდი, წმიდაო, და უნათლეს მზისა ჰნათობდი სხივცისკროვანთა სათნოებათა მიერ შენთა და სწავლებათა შენთა სიბრძნითა განანათლენ გულნი და გონებანი მორწმუნეთა.

 დიდება მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა

ცრემლთა ნაკადულითა დაშრიტე ცეცხლი ვნებათა წარმწყმედელთაი,  და სულისა წმიდისა სავანედ წმიდად გამოჩნდი, ნეტარო ეფრემ, და მოძღურებათა მიერ საღმრთოთა მორწყავ სოფელსა.

აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.  

განუხრწნელად შეიწყნარე სიტყუაი ღმრთისაი, ღმრთისმშობელო, და გვიშევ დამხსნელი ხრწნილებისაი, მაცხოვარი დაბადებულთაი, ქალწულო დიდებულო, ბჭეო ცხორებისაო.

გალობა 3, განძლიერდასა

ძლისპირი: არავინ არს წმიდაი შენებრ, უფალო, ღმერთო ჩუენო, რომელმან აღამაღლე დღეს რქაი ქრისტეანეთაი, დამამტკიცენ ჩუენ ერთობით კლდესა ზედა სარწმუნოებისასა.

ღირსო მამაო ჩუენო ეფრემ, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

გონიერად ევლტოდი რაი შფოთთა სოფლისათა, ღმერთშემოსილო, უდაბნოდ მიიწიე მყუდროებით ცხორებისა სიყუარულითა და საქმითა მოღუაწებისათა გამოსჩნდი მანათობელად სოფლისა.

ღირსო მამაო ჩუენო ეფრემ ასურო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

ყოვლისაგან ბიწისა განსწმიდე სული შენი, ნეტარო ეფრემ, და იქმენ სავანე სულისა წმიდისა და საუნჯეი შემწყნარებელ მრავალთა მათ მადლთა და სათნოებათა.

დიდება მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა

არა ეც ყოვლადვე ძალი თუალთა და ჰრული წამთა, ვიდრემდის გამოსჩნდი ტაძრად სამებისა ღმრთისა, წმიდაო, და სიბრძნისა საუნჯეთაგან განამდიდრე სოფელი მოძღვრებითა.

აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.  

ერთი სამებისაგანი ორითა ბუნებითა სისხლთა შენთა წმიდათაგან კაც იქმნა, უსძლოო, და ღმრთივშუენიერად იშუა და აცხოვნა  ნათესავი ადამისა.

გვიხსნენ განსაცდელთაგან მონანი შენნი, ყოვლადწმიდაო ღმრთისმშობელო ქალწულო, რამეთუ ჩუენ ყოველნი, შემდგომად ღმრთისა შენდა მოვივლტით, ვითარცა უძლეველისა ზღუდისა და შუამდგომელისა.

მოიხილე ჩუენ ზედა, ყოვლადქებულო ღმრთისმშობელო, და ხორცთა ჩუენთა წყლულებანი ბოროტნი განჰკურნენ, და სულისა ჩუენისა სნეულებანი.

მღდელი: შეგვიწყალენ ჩუენ, ღმერთო, დიდითა წყალობითა შენითა, გევედრებით, ისმინე და შეგვიწყალენ.

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ (3-გზის).

მღდელი: მერმეცა გევედრებით ღმრთივდაცულისა ერისა ჩუენისა და მეუფებისა მისისათვის (ქრისტეისმოყუარისა მთავრობისა და მხედრობისა მისისათვის).

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ (3-გზის).

მღდელი: მერმეცა გევედრებით უწმიდესისა და უნეტარესისა, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქისა, მცხეთა-თბილისის მთავარეპისკოპოსისა და ბიჭვინთისა და ცხუმ-აფხაზეთის მიტროპოლიტისა, დიდისა მეუფისა, მამისა ჩუენისა ილიასათვის, და ყოვლადუსამღდელოესისა (აქა მოიხსენეთ ადგილობრივი მღდელთმთავარი), და ყოველთა ქრისტეის მიერ ძმათა ჩუენთათვის.

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ (3-გზის).

მღდელი: მერმეცა ვევედრნეთ უფალსა ღმერთსა ჩუენსა, რაითა შეიწყალნეს… (აქა მოიხსენეთ სახელდებით ისინი, ვისთვისაც ევედრებით ღმერთსა).

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ (3-გზის).

მღდელი: განამრავლე, უფალო, ჟამნი და წელნი ცხორებისა მათისანი და იხსნენ იგინი, უფალო, ყოვლისაგან ჭირისა, რისხვისა და იწროებისა, და ყოვლისაგან წყლულებისა სულისა და ხორცთაისა და მიუტევენ მათ ყოველი შეცოდებანი მათნი, ნებსითნი და უნებლიეთნი.

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ (3-გზის).

მღდელი: მერმეცა გევედრებით ყოველთა ძმათა და ყოველთა ქრისტეანეთათვის.

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ. (3-გზის).

მღდელი: რამეთუ მოწყალე და კაცთმოყუარე ღმერთი ხარ, და შენდა დიდებასა აღვავლენთ, მამისა, და ძისა, და წმიდისა სულისა, აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე.

გუნდი: ამინ.

წარდგომა ხმა 5

საუნჯესა ქრისტეს სიბრძნისა საიდუმლოთა, ბარძიმსა ღმრთეებრივისა მოწყალებისასა – ვუგალობდეთ, მორწმუნენო, წმიდასა ეფრემ ასურსა, რამეთუ სიბრძნითა საღმრთოითა საკვირველად აღვსილმან გამოუკულეველნი საიდუმლონი განჰმარტა და გამოსჩნდა რაი მქადაგებელად ყოვლადწმიდისა სამებისა, აწ მარადის ახარებს გულთა მორწმუნეთასა ღმრთეებრივითა ნუგეშინისცემითა, ვითარცა მუშაკი, და მესაიდუმლეი უფლისა გამოცხადებისა.

დიდება მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა

ჭურად საღმრთოდ მარხვისა და სიმდიდრედ წარუპარველად ღმრთისმსახურებისა გამოსჩნდი შენ, ეფრემ ყოვლად ნეტარო, ქადაგებანი საღმრთონი შეთხზნე სულისა მიერ წმიდისა, და ებისტოლეთა მიერ განსწავლიდი სამწყსოსა ეკლესიისასა და მრავალთა აღძრვიდი დიდებად ღმრთისა, მას ევედრე მონიჭებად ჩუენდა დიდი წყალობაი.

აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.  

ღმრთისმშობლისა 

მხურვალეო და უძლეველო შუამდგომელო, სასოებაო ყოვლადქებულო და ურცხვენელო ზღუდეო ჩუენო და საფარველო, შენდა მოლტოლვილთათვის ყუდროო მისავლტოლველო, ყოვლადწმიდაო მარადის ქალწულო ღმრთისმშობელო, ანგელოსთა თანა ევედრე ძესა შენსა და ღმერთსა, ღმრთივკურთხეულო, სოფელსა მშვიდობაი მოჰმადლოს და სულთა ჩუენთა დიდი წყალობაი.

ჯვარ–ღმრთისმშობლისა 

ჯუარისა შენისა მიერ, ღმრთივკურთხეულო, კერპთა საცთური დაიხსნა და დაითრგუნა ძალი ეშმაკთაი, ამისთვის ყოველნი მორწმუნენი მარადის გიგალობთ და გაკურთხევთ შენ, ჭეშმარიტსა ღმრთისმშობელსა და გალობით გადიდებთ.

გალობაი 4, უფალო მესმა

ძლისპირი: ქრისტე ღმერთი ჩემი, უფალი ძალ ჩემდა, ხმითა მაღლითა იტყვის ეკლესიაი, და ნებისაებრ ღმრთისა იხარებს სარწმუნოებითა, საღმრთოითა მით სიხარულითა.

ღირსო მამაო ჩუენო ეფრემ ასურო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

უბიწოდ განვლე ცხორებაი შენი, განბანდი რაი თავსა თვისსა ცრემლითა და სიტყუათა მიერ სიბრძნისაითა აღგვიწერე მოსლვაი ყოველთა მსაჯულისაი, ღირსადსაკვირველო.

ღირსო მამაო ჩუენო ეფრემ ასურო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

იხილა რაი დიდებული სიმაღლეი სიმდაბლისა შენისაი, მოგმადლა შენ უფალმან სიტყუაი, მაღლისა მიმართ აღმყუანებელი, რომლითა დაამდაბლე მძვინვარეი აღმაღლებაი ერთაი.

დიდება მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა

განამტკიცე რაი თავი თვისი მადლითა ყოვლისამპყრობელისაითა, აღიჭურვე წინააღდგომად და ბრძოლად მთავრობათა ეშმაკთასა, და სძლე რაი, ნეტარო, ევედრები ღმერთსა მგალობელთათვის შენთა.

აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.  

ვითარცა ტაძარსა ღმრთეებრივსა, ვითარცა მთასა წმიდასა, ვითარცა წყაროსა უხრწნელებისასა, და ვითარცა მხოლოსა გამორჩეულსა ქალწულსა, აღმაშენებელსა ღმრთისა ჩუენისასა, გნატრით და გაკურთხევთ.

გალობა 5,  ღამითგანსა

ძლისპირი: ნათლითა შენითა საღმრთოითა, დიდებულო, სულნი, რომელთა აღიმსთუეს შენდამი სიყუარულითა, განანათლენ, რაითა გიცნან შენ, ღმერთი მხოლოი – განმათავისუფლებელი ცოდვათაგან.

ღირსო მამაო ჩუენო ეფრემ, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

ცრემლთა შენთა ნაკადულითა უფსკრულნი სიტკბოებათანი სრულად განახმენ, ნეტარო ეფრემ, და მდინარეთა მიერ მოძღურებათა შენთათა  წარღუნენ ღუარნი წვალებათანი.

ღირსო მამაო ჩუენო ეფრემ ასურო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

ღმრთისა მიმართ წამისყოფითა განბრწყინვებული გონებაი შენი ყოვლითურთ ღმრთივშუენიერ იქმნა, ნეტარო, და ვითარცა სარკმელმან სულისა წმიდისამან უნივთონი ბრწყინვალებანი შეიწყნარნა.

დიდება მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა

ჭეშმარიტად ტაძარ იყავ შენ, მამაო, დამტევნელი წმიდისა სამებისაი, და შემკობილი მადლითა და ბრწყინვალებითა წმიდათა სათნოებათაისა და სისრულითა სწავლებათაისა.

აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

მომაკუდინა მე ედემსა შინა გემოისხილვამან ხისამან ბოროტად ზაკუვითა გულისაითა, ხოლო შენ, მიმადლებულო, შევ რაი ცხორებისმომცემელი, ცხოველ მყავ მე ჭეშმარიტებით.

გალობა 6, ღაღადყავსა

ძლისპირი: ღელვამან ცოდვისამან მომიცვა მე, და მრავალთა მოწყალებათა შენთა მოვივლტი, აღმომიყვანე, სახიერ, დანთქმისაგან, ღმერთო ჩემო, გევედრები.

ღირსო მამაო ჩუენო ეფრემ ასურო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

მტკიცისა სარწმუნოებისა კლდესა ზედა შეურყეველად ჰგიებდი,ღირსო, წარმართებული უძლეველითა მარჯუენითა მაღლისაისა, აწ ჩუენცა დაგვამტკიცე მართლ-სარწმუნოებასა ზედა, ნეტარო ეფრემ.

ღირსო მამაო ჩუენო ეფრემ ასურო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

ჭეშმარიტად იქმნა ენაი შენი საწერელ მწიგნობარისა ხელოვანისა, ღირსო, რომლითა აღმოსთქვი სიბრძნენი ღმრთივსულიერნი და გულისფიცართა ზედა აღმოკუეთ სჯულსა ღმრთივდაწერილსა.

დიდება მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა

მაცხოვნებელითა სწავლებითა შენითა ნუგეშინისცემასა მიჰმადლებ ყოველთა, რომელნი სიტყუათა შენთა მიერ განერებიან უფსკრულთაგან სულთა წარმწყმედელთა და ღელვათაგან წვალებათასა, ღირსო.

აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

ცათა უვრცელეს იქმნა წიაღი შენი, რამეთუ ღმერთი დამბადებელი და ხილულთა და უხილავთა ყოველთა უაღრესი დაიტიე, უსძლოო სძალო, რომელი დაუტევნელ არს და გარეშეუწერელ დაბადებულთაგან.

გვიხსნენ განსაცდელთაგან მონანი შენნი, ყოვლადწმიდაო ღმრთისმშობელო ქალწულო, რამეთუ ჩუენ ყოველნი, შემდგომად ღმრთისა შენდა მოვივლტით, ვითარცა უძლეველისა ზღუდისა და შუამდგომელისა.

მოიხილე ჩუენ ზედა, ყოვლადქებულო ღმრთისმშობელო, და ხორცთა ჩუენთა წყლულებანი ბოროტნი განჰკურნენ, და სულისა ჩუენისა სნეულებანი.

 

მღდელი: მერმე და მერმე მშვიდობით უფლისა მიმართ ვილოცოთ.               

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ.

მღდელი: შეგუეწიენ, გუაცხოვნენ, შეგვიწყალენ და დაგვიცვენ ჩუენ, ღმერთო, შენითა მადლითა.

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ.

მღდელი: ყოვლადწმიდისა, უხრწნელისა, უფროსად კურთხეულისა, დიდებულისა დედოფლისა ჩუენისა ღმრთისმშობელისა, და მარადის ქალწულისა მარიამისა, და ყოველთა წმიდათა მომხსენებელთა, თავნი თვისნი და ურთიერთარს, და ყოველი ცხორებაი ჩუენი ქრისტესა ღმერთსა ჩუენსა შევვედროთ.                        

გუნდი: შენ, უფალო.

მღდელი: რამეთუ შენ ხარ მეუფეი მშვიდობისაი, და მაცხოვარი სულთა ჩუენთაი, და შენდა დიდებასა აღუავლენთ მამისა, და ძისა, და წმიდისა სულისა, აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე.                                

გუნდი: ამინ.

კონდაკი, ხმაი 2

წინაისწარ ხედვიდი მარადის ჟამსა სამსჯავროისასა და იგლოვდი მწარედ, ეფრემ, ვითარცა დაყუდებისა მოყუარეი, და მოქმედი და მასწავლელი საქმეთა მათ საღმრთოთა, ვინაი, ყოვლად ღირსო მამაო, და ყოვლად შემკობილო, უდებთა აღადგენ სინანულად.

მღდელმან: მოხედენ, სიბრძნით. წარდგომა ხმაი 4

პატიოსან–არს წინაშე უფლისა სიკუდილი წმიდათა მისთა.

მუხლი: რაი მივაგო უფალსა ყოვლისავეთვის, რომელი ესე მომაგო მე.

მღდელმან: უფლისა მიმართ ვილოცოთ.

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ.

მღდელმან: რამეთუ წმიდა ხარ შენ, ღმერთო ჩუენო, და რომელი წმიდათა შორის განისუენებ, და შენდა დიდებასა აღვავლენთ, მამისა, და ძისა და წმიდისა სულისა, აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე,

გუნდი: ამინ.

მღდელმან: ყოველი სული აქებდით უფალსა.

მუხლი: აქებდით ღმერთსა წმიდათა შორის მისთა, აქებდით მას სამყაროთა ძალისა მისისათა.

მღდელმან: ღირსყოფად ჩუენდა სმენად წმიდისა სახარებისა უფალსა ღმერთსა ჩუენსა ვევედრნეთ.

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ (3-გზის).

მღდელმან: სიბრძნით აღემართენით და ისმინეთ წმიდა სახარება, მშვიდობაი ყოველთა.

გუნდი: და სულისაცა შენისა თანა.

მღდელმან: ლუკასაგან წმიდისა სახარებისა საკითხავი.

გუნდი: დიდებაი შენდა, უფალო, დიდებაი შენდა.

მღდელმან: მოხედენ.

სახარებაი ლუკაისი

რქუა უფალმან თვისთა მოწაფეთა, ნეტარ-ხართ გლახაკნი სულითა, რამეთუ თქუენი არს სასუფეველი ღმრთისა. ნეტარ-ხართ თქუენ რომელთა გშიის აწ, რამეთუ განჰსძღეთ. ნეტარ-ხართ რომელნი ჰსტირთ აწ, რამეთუ იცინოდეთ. ნეტარ-იყუნეთ რაჟამს მოგიძულნენ თქუენ კაცთა და ოდეს გამოგასხნენ და გაყვედრებდენ და განხადონ სახელი თქუენი, ვითარცა ბოროტთა ძისათვის კაცსა. გიხაროდენ მას დღესა შინა და მხიარულ-იყუენით, რამეთუ აჰა ესერა სასყიდელი თქუენი მრავალ-არს ცათა შინა.

გუნდი: დიდებაი შენდა, უფალო, დიდებაი შენდა.

დიდებაი მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა.

მეოხებითა ღირსისა მამისა ჩუენისა ეფრემ ასურისასა, მოწყალეო, აღხოცენ ცოდვათა ჩუენთა სიმრავლენი.

აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

მეოხებითა წმიდისა ღმრთისმშობელისაითა, მოწყალეო, აღხოცენ ცოდვათა ჩუენთა სიმრავლენი.

მიწყალე მე, ღმერთო, დიდითა წყალობითა შენითა და მრავლითა მოწყალებითა შენითა, აღხოცენ უშჯულოებაი ჩემი და შემიწყალე მე, ღმერთო.

გერი: ხატ სიწმიდისა გამოსჩნდი, მამაო საწადელო, და სიტყუათა შენთა ელვითა და სულისა ბრწყინვალებითა განიოტებდი რაი არმურსა ცოდვისასა, საზრდელი უკუდავებისაი მიეც მორწმუნეთა, მართალი სარწმუნოებაი, რომლითაცა გამოჰზარდენ მრავალნი სულნი, ღმერთშემოსილო მამაო ეფრემ, და სათნო ეყავ ღმერთსა, რომლისა წინაშე ღმრთივბრწყინვალითა გვირგვინითა დიდებულ ხარ, ღირსო, აწ გვითხოვე მისგან, რაითა მოანიჭოს ერსა ჩუენსა მშვიდობაი, ქრისტეანეთა უვნებელობაი და მგალობელთა შენთა დიდი წყალობაი.

 

მღდელი: აცხოვნე, ღმერთო, ერი შენი, და აკურთხე სამკვიდრებელი შენი, მოხედენ სოფელსა შენსა წყალობითა და მოწყალებითა, აღამაღლე რქაი ქრისტეანეთა მართლმადიდებელთაი, და გარდამოავლინენ ჩუენ ზედა მდიდარნი წყალობანი შენნი, მეოხებითა ყოვლადწმიდისა დედოფლისა ჩუენისა ღმრთისმშობელისა, და მარადის ქალწულისა მარიამისაითა; ძლიერებითა პატიოსნისა და ცხოველსმყოფელისა ჯუარისაითა; მეოხებითა პატიოსანთა უხორცოთა ზეცისა ძალთაითა; პატიოსნისა, დიდებულისა, წინაისწარმეტყუელისა, წინამორბედისა და ნათლისმცემელისა იოვანეისითა, წმიდისა დიდისა წინაისწარმეტყუელისა ელია თეზბიტელისა და მართლისა ენუქისითა; წმიდათა დიდებულთა, და ყოვლად-ქებულთა მოციქულთა თავთა, პეტრეისა და პავლეისითა; წმიდისა მოციქულისა თომასი და საქართველოს განმანათლებელთა მოციქულთა: ანდრია პირველწოდებულისა, სვიმონ კანანელისა, ბართლომესი, თადეოზისა და მატათაისითა; წმიდათა შორის მამათა ჩუენთა, და მსოფლიოთა დიდთა მოძღუართა და მღდელთმთავართა: ბასილი დიდისა, გრიგოლი ღმრთისმეტყუელისა, და იოვანე ოქროპირისაითა; წმიდათა შორის მამისა ჩუენისა ნიკოლოზ მირონ ლუკიის მთავარეპისკოპოსისა და საკვირველთმოქმედისაითა; წმიდისა დიდებულისა და ღუაწლისა-მძლისა მოწამისა, ძლევა-შემოსილისა გიორგისა და წმიდათა დიდთა ქალწულ-მოწამეთა ბარბარეისა და მარინეისითა; ღირსისა დედისა ჩუენისა, მოციქულთა სწორისა ქალწულისა ნინო ქართველთ განმანათლებელისა და წმიდისა პატრიარქისა ევსტათი ანტიოქიელისა – ქართლის ეკლესიათა მაკურთხეველისაითა; წმიდათა მოციქულთა სწორთა: მეფისა მირიანისა და დედოფლისა ნანაისითა; წმიდათა მამამთავართა ჩუენთა: პეტრე, სამუელ, სარმიან, მამაი, არსენ, მელქისედეკ, იოანე-ოქროპირ, ნიკოლოზ, ევდიმოზ, იოსებ, კირიონ, ამბროსისაითა; ღირსისა მამისა ჩუენისა იოვანე ზედაზნელისა და ათორმეტთა მისთა მოწაფეთა, მეორედ განმანათლებელთა საქართველოს ეკლესიისა და მარადის მფარველთა მისთა და წმიდისა მღდელმოწამისა ნეოფიტე ურბნელისაითა; ღმრთივ-განბრძნობილთა ნეტართა მამათა ჩუენთა: ილარიონ ქართველისა, სერაპიონ ზარზმელისა, გრიგოლ ხანძთელისა და საბა იშხნელისაითა; ღირსთა მამათა ჩუენთა ათონელთა: იოვანე და გაბრიელ ქართველთა, იოვანე თორნიკ-ყოფილისა და ეფთვიმე და გიორგი მთაწმინდელთაითა; წმიდათა დიდებულთა და ღუაწლისა-მძლეთა მოწამეთა ჩუენთა: რაჟდენისა, ევსტათი მცხეთელისა, აბო ტფილელისა, გობრონისა, თევდორე მღდლისა, ქრისტეფორე გურულისა, ნიკოლოზ დვალისა, კოზმანისა, არგვეთისა მთავართა დავით და კონსტანტინეისა და კონსტანტინე მთავრისაითა; წმიდისა მთავარ-მოწამისა ბიძინასა და წმიდათა დიდებულთა მოწამეთა: შალვა და ელიზბარ ქსნის ერისთავთაითა; წმიდისა მოწამისა შალვა ახალციხელისა და წმიდათა ათთა-ბევრთა მოწამეთა, ტფილისს ხუარაზმელთაგან მოწყუედილთაითა; წმიდათა მოწამეთა ექვსი ათასთა გარეჯელთა ბერთა და მრავალთა წმინდათა მამათა და დედათა, აჭარაში თურქთაგან წამებულთაითა; წმიდათა ღუაწლისამძლეთა მეფეთა და დედოფალთა: მირდატ, აშოტ, არჩილ, დემეტრე, ლუარსაბ, შუშანიკისაითა; წმიდათა კეთილ-მორწმუნეთა და დიდთა მეფეთა ჩუენთა: ვახტანგ გორგასალისა, ბაგრატ მესამისა, დავით აღმაშენებლისა, დემეტრე-დამიანეისა, თამარისა და სოლომონისაითა; წმიდისა ილია მართლისა, ექვთიმე ღმრთისკაცისა და ექვთიმე აღმსაარებლისაითა; წმიდათა აღმსაარებელთა მამათა ჩუენთა, იოვანეისი და გიორგი-იოანე ბეთანიელთა და ღირსისა მამისა ჩუენისა არქიმანდრიტისა გაბრიელისა, აღმსაარებელისა და სალოსისაითა; წმიდათა და მართალთა მშობელთა ღმრთისაითა იოაკიმ და ანნაისითა (და წმიდისა სახელი, რომლისა არს ტაძარი); და ღირსისა და ღმერთშემოსილისა მამისა ჩუენისა ეფრემ ასურისაითა, და ყოველთა წმიდათა შენთაითა, გევედრებით შენ, მრავალმოწყალეო ღმერთო, შეისმინე ჩუენ ცოდვილთა ვედრებაი, და შეგვიწყალენ ჩუენ.

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ (12-გზის).

მღდელმან: წყალობითა და მოწყალებითა და კაცთმოყუარებითა მხოლოდშობილისა ძისა შენისაითა, რომლისა თანა კურთხეულ ხარ, თანა ყოვლადწმიდით, სახიერით, და ცხოველსმყოფელით სულით შენითურთ, აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე.

გუნდი: ამინ.
გალობა 7, კურთხეულარსა

ძლისპირი: ყრმათა მათ წმიდათა სახუმილი შეაცურია ანგელოზმან მაცხოვრისამან, და ქალდეველნი შეწუნა ბრძანებამან ღმრთისამან, და მძლავრსა ასწავა გალობად: კურთხეულ ხარ შენ, უფალო, ღმერთო მამათა ჩუენთაო.

ღირსო მამაო ჩუენო ეფრემ ასურო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

იქმენ ღმრთივგანბრძნობილი სჯულისმდებელი  მონაზონთა, ღირსო მამაო, და ასწავებდი მათ შერკინებასა და ძლევასა ეშმაკთასა, ამისთვის ღირსადსახსენებელ არს წმიდაი სახელი შენი, მამაო.

ღირსო მამაო ჩუენო ეფრემ ასურო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

ვითარცა საღმრთომან რიტორმან მართლსწავლითა აღავსენ ყოველნი კიდენი ქუეყანისანი და მიეც

მორწმუნთა საზრდელი უკუდავებისაი, აწ ჩუენთვისცა ევედრე უფალსა, მოგუაქციოს ყოვლისაგან გზისა უკეთურისა, და მოგუმადლოს სინანული და მოტევებაი ცოდვათაი.

დიდება მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა

იყავ შენ ორღანოი საღმრთოი და გამორჩეული, და სიტყუათა სინანულისათა აღმოიტყოდი მობერვითა სულისა წმიდისაითა საცხოვნებელად ჩუენდა, რომელნი უგალობთ სიწმიდესა და ღუაწლსა შენსა, ყოვლადქებულო.

აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.  

ზეშთა სიტყვისა არს მუცლადღებაი შენი, ყოვლად უხრწნელო ღმრთისა დედაო, რამეთუ სიტყუაი ღმრთისაი გვიშევ ჩუენ, სძალო, რომელმან მიხსნა ჩუენ უსიტყუელობისაგან და აღგვძრა ღაღადებად: კურთხეულ ხარ შენ, ღმერთო მამათა ჩუენთაო.

გალობა 8, აკურთხევდითსა

ძლისპირი: სახუმილით სამთა ყრმათა ცუარსა ასხურებდი და  ელიას მსხუერპლი წყლისა თანა დასწვი – ყოველსა იქმ, ქრისტე, რაიცა გნებავს, ამისთვის შენ, უფალსა ჩუენსა აღგამაღლებთ უკუნისამდე.

ღირსო მამაო ჩუენო ეფრემ ასურო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

სულისა წმიდისა მიერ მიიღე ზეცისა ნიჭი, რომელ არს ბრძნადმეტყუელებაი,     ხელთდასხმითა მღდელთმთავრისა დიდებულისა ბასილისაითა, ვითარცა ენანი ცეცხლისანი მოციქულთა და მარადის აღამაღლებდი უფალსა.

 

ღირსო მამაო ჩუენო ეფრემ ასურო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

გამოგვიჩნდი ჩუენ, ღირსო, ვითარცა სხუაი მზეი ნათლისამფენელი – განჰფენ რაი სწავლათა შენთა, ვითარცა ცისკარსა, ყოველთა კიდეთა ქუეყანისათა, და ნათლისა მიერ სინანულისა განსდევნი ბნელსა  წყუდიად[ი]სა ცოდვათასა.

დიდება მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა 

სიბრძნეი მოიღე ქრისტეისგან, ჰოი, საკვირველთმოქმედო ნეტარო, და ნაკადულთა მიერ ღმრთეებრივისა სწავლებისათა მოზღუდავ და დაარწყულებ პირსა ქუეყანისასა, ვითარცა მდინარენი ედემისანი, და დასთრგუნავ ღუარძლსა უწმიდურებისასა.

აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ

ჭეშმარიტ ღმრთისმშობლად აღგიარებთ შენ, მარადისკურთხეულო, და ანგელოსთა თანა გიღაღადებთ: გიხაროდენ, რომელმან სიხარული უშევ სოფელსა, დიდებულო, მიმადლებულო და კურტხეულო.

გალობა 9, ადიდებდითსა

ძლისპირი: ღმერთი შეუძლებელი ხილვად კაცთაგან, რომელსა გუნდნი ანგელოზთანი ვერ მიხედვენ, ქალწულო, გამოუჩნდა შენ მიერ კაცთა სიტყუაი ხორცშესხმული, რომელსა ვაკურთხევთ უხორცოთა თანა, და შენ დღეს გალობით გადიდებთ.

ღირსო მამაო ჩუენო ეფრემ ასურო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

იწყალ სიყუარულითა ყოვლისამპყრობელისაითა, და გლოვასა შინა განვლე ცხორებაი შენი,  სანატრელო, და ხმობდი: „დააცხრვენ მადლითა შენითა საწუთოისა ზღვისა ღელვანი, მხსნელო, და მერმესა მას საუკუნესა მდიდრად დამიმარხე სასყიდელი მათი“.

ღირსო მამაო ჩუენო ეფრემ ასურო, ევედრე ღმერთსა ჩუენთვის

ტკბილ არნ თქმულნი შენნი სინანულისათვის და მომმადლებელ გულისა ლმობიერებისა, ღმერთშემოსილო, და ეგრეთცა ცხორებაი შენი უბრალოი და შემკულ ყოველთა საღმრთოთა სათნოებათა მიერ, აღგვძრავს ქებად შენდა და დიდებად ღმრთისა.

დიდება მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა 

იქმენ ტაძარ სულისა წმიდისაი და დაუშრეტელი მდინარეი, მაცხოვნებელთა წყალთა მწდეველი, ეკლესიისა შეუძრველი საფუძველი, მონაზონთა სიმტკიცეი, და უფსკრულ სწავლებათა და ზღუაი სინანულისაი და ნაკადულ ცრემლთა, ეფრემ, ყოვლითურთ საკვირველო.

აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.  

განცდად ვერ შემძლებელ არს გონებაი კაცობრივი, სძალო, შობისა შენისა საიდუმლოთა, რომელი შენ შორის დაემკვიდრა ვითარ იგი მან უწყის, რომელმან კლიტენი ქალწულებისა შენისანი ყოვლად არა შეძრნა.

ღირს არს ჭეშმარიტად რაითა გადიდებდეთ შენ, ღმრთისმშობელო, რომელი მარადის სანატრელ იქმენ, ყოვლად უბიწოდ და დედად ღმრთისა ჩუენისა, უპატიოსნესსა ქერობინთასა და აღმატებით უზესთაესსა სერაბინთასა, განუხრწნელად მშობელსა სიტყვისა ღმრთისასა, მხოლოსა ღმრთისმშობელსა გალობით გადიდებთ.

მღდელი აკმევს; მკითხველი ან ერისკაცი კითხულობს:

დაყუდებისა ბრწყინვალებითა განბრწყინვებულო, ღმერთსა ზრახევდი, მამაო, და ღმრთისმეტყველითა მით ენითა შენითა დაარღვევდი რიტორთა თხზულებათა, სანატრელო, და მართლმადიდებლობისა სწავლებითა დაუყოფდი პირთა მწვალებელთა და დაფარულთა საიდუმლოთა განუცხადებდი მორწმუნეთა, აწ ჩუენცა აღგვავსე საღმრთოითა მღვიძარებითა, რაითა განვერნეთ უკანაისკნელსა ამას ჟამსა მოძალებულთა უსჯულოებათა ღუარსა შინა დანთქმისაგან.

სიტყვითა ხორცნი შეზღუდენ, ეფრემ, და ვნებათა აღძრვანი მოაკუდინენ რაი ლოცვითა და მღვიძარებითა, მაშინ დაიმკვიდრა შენ თანა სულმან წმიდამან, და მდინარეთა მადლისათა აღმოაცენებდი უხრწნელისა ცხორებისა მიმყვანებელთა და სწავლითა საღმრთოითა დასწერდი სინანულისა სიტყუათა სიბრძნით გამოსახულთა, აწცა მეოხ-გყოფთ წინაშე ღმრთისა, რაითა  მლხინებელ გუექმნეს ცოდვათა ჩუენთა და აღამაღლოს რქაი მორწმუნეთა მართლმადიდებელთაი.

ჭურად სიწმიდისა გამოსჩნდი და ჰქადაგებდი რაი სამებისა ბუნებასა ერთბუნებად, სწავლანი მაღნენტოსისნი აღმოფხურენ ძირითურთ და სიტყუანი იგი ბოროტთა მწვალებელთანი განაქიქენ და დასთრგუნე მართლსწავლითა, ამისთვისცა სიხარულით ვაქებთ საქმეთა შენთა საკვირველთა და გევედრებით შეწევნასა, რაითა ურიცხუთა მწვალებელთა და ღმრთისმგმობთა მზაკუვარებათაგან გვიხსნას უფალმა და  ეკლესიაი დაიცვას შეუძრველად.

რაჟამს, მამაო, ნისლი იგი საცთურისაი განაქარვე მხურვალითა შრომითა შენითა, მსაჯულისა იგი მოსლვაი განჭურიტე, ნეტარო, და ცრემლთა მდინარითა ყოველთავე ასწავე აღნთებაი სულიერთა ლამპართანი მოსლვასა მას სიძისასა და სამოსლითა ბრწყინვალითა მიგებებაი ქრისტეს ღმრთისა ჩუენისად, აწ ჩუენცა შეგვაწყნარე სახიერებასა მისსა, რაითა ჟამსაცა მას საშინელსა გვიხსნნეს ცილისწამებათაგან ეშმაკთაისა და ტანჯვისა და დასჯისაგან საშინელისა.

 

ჰოი, საჩინოთა მამათა შორის განბრწყინვებულო, და უდაბნოთა ქალაქმყოფელო, დიდო მოღუაწეო ეფრემ ასურო, რომელი ეგე შეერთებულ ხარ წმიდასა მწყობრსა ღირსთა და ღმერთშემოსილთა მამათასა სამკვიდროსა მას შინა ღმრთისასა, კეთილმსახურებრითა კადნიერებითა შეგვაწყნარე მფარველსა ერისა ჩუენისასა – ყოვლადწმიდასა ღმრთისმშობელსა, რაითა თანა-წარგუხადოს ეშმაკისა მიერ აღძრულნი განსაცდელნი და ღირს გვყოს მარადის დიდებად ღმრთისა:

წმიდაო ღმერთო, წმიდაო ძლიერო, წმიდაო უკუდაო, შეგვიწყალენ ჩუენ (3-გზის).

დიდებაი მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა, აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

ყოვლადწმიდაო სამებაო, შეგვიწყალენ ჩუენ; უფალო, გვიხსენ და გვილხინე ცოდვათა ჩუენთაგან; მეუფეო, შეგვინდვენ უშჯულოებანი ჩუენნი; წმიდაო მოიხილე და განჰკურნენ უძლურებანი ჩუენნი სახელისა შენისათვის.

უფალო, შეგვიწყალენ. (3-გზის).

დიდებაი მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა, აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

მამაო ჩუენო, რომელი ხარ ცათა შინა, წმიდა იყავნ სახელი შენი, მოვედინ სუფევაი შენი, იყავნ ნებაი შენი, ვითარცა ცათა შინა, ეგრეცა ქუეყანასა ზედა, პური ჩუენი არსობისაი მომეც ჩუენ დღეს, და მომიტევენ ჩუენ თანანადებნი ჩუენნი, ვითარცა ჩუენ მიუტევებთ თანამდებთა მათ ჩუენთა და ნუ შემიყუანებ ჩუენ განსაცდელსა, არამედ მიხსნენ ჩუენ ბოროტისაგან.

მღდელმან: რამეთუ შენი არს სუფევაი…

მიწყალენ ჩუენ, უფალო, შემიწყალენ ჩუენ, რამეთუ ყოვლისავე სიტყვის მიცემისაგან უღონო ვართ, გარნა ამას ვედრებასა შენ, მეუფისა სახიერისა, ცოდვილნი ესე შევსწირავთ. მიწყალენ ჩუენ, უფალო, შემიწყალენ ჩუენ.

დიდებაი მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა

უფალო, შემიწყალენ ჩუენ, რამეთუ შენ გესავთ, ნუ განმირისხდები ჩვენ ფრიად, და ნუცა მოიხსენებ უშჯულოებათა ჩუენთა, არამედ მოიხილე ჩუენზედა წყალობითა, ვითარცა სახიერ ხარ, და გვიხსენ ჩუენ სამართლად რისხვისაგან შენისა, რამეთუ შენ ხარ ღმერთი ჩუენი, და ჩუენ ვართ ერნი შენნი, ყოველნივე ქმნულნი ხელთა შენთანი ვართ და სახელი შენი წოდებულ არს ჩუენ ზედა და შემიწყალენ ჩუენ.

აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

მოწყალებისა კარი განგვიღე, კურთხეულო ღმრთისმშობელო, რაითა, რომელნი ესე შენ გესავთ, არა დავეცნეთ, არამედ განვერნეთ წინააღმდგომთა მტერთაგან, რამეთუ შენ ხარ ცხორებაი ნათესავისა ქრისტეანეთაისა.

მღდელი: შეგვიწყალენ ჩუენ, ღმერთო, დიდითა წყალობითა შენითა, გევედრებით, ისმინე და შეგვიწყალენ.

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ (3-გზის).

მღდელი: მერმეცა გევედრებით, წყალობისა, სიცოცხლისა, მშვიდობისა, სიმრთელისა, დღეგრძელობისა, ცხორებისა, განათლებისა, მოტევებისა, კეთილად წარმართებისა და მყუდროებისა მონათა (ანუ მხევალთა) ღმრთისაითა და ყოველთა შვილთა ჩუენისა ეკლესიისაითა, რაითა დაიცვას უფალმან ღმერთმან ჩუენმან სამეუფოი ქალაქი ესე ჩუენი და წმიდაი ესე ეკლესიაი და ყოველნი ქალაქნი და სოფელნი ივერიისა სიყმილისაგან, სრვისა, ძრვისა, დანთქმისაგან, ცეცხლისა და მახვილისა, უცხო–თესლთა ზედა მოსლვისაგან, ბრძოლისა და სიკუდიდშემოსილისა წყლულებისა, რაითა მოწყალე გუექმნეს ჩუენ ღმერთი კეთილად დგომისათვის სახიერებითა და კაცთმოყუარებითა თვისითა, და გარე–წარაქციოს რისხვაი, მარად დღე ჩუენ ზედა მომავალი, და გვიხსნეს ჩუენ სამართლად ჩუენ ზედა მოწევნულისა რისხვისაგან, და შეგვიწყალნეს ჩუენ.

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ (12-გზის).

მღდელი: შეისმინე ჩუენი, ღმერთო, მაცხოვარო ჩუენო, სასოო ყოველთა კიდეთა ქუეყანისათაო, და რომელნი არიან ზღუათა შინა შორს, და მლხინებელ, და მოწყალე ექმენ შეცოდებათა ჩუენთა, და შეგვიწყალენ ჩუენ, რამეთუ მოწყალე და კაცთმოყუარე ღმერთი ხარ და შენდა დიდებასა აღვავლენთ, მამისა, და ძისა, და სულისა წმიდისა, აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე.                           

გუნდი: ამინ.

მღდელმან: მერმე და მერმე მუხლთ–მოდრეკით. უფლისა მიმართ ვილოცოთ.

გუნდი: უფალო, შეგვიწყალენ.

სავედრებელი ლოცვა

ჰოი, მოწესეთა სამკაულო და ქალაქ-მყოფელო უდაბნოისაო, ღირსო მამაო ჩუენო ეფრემ, ეკლესიისა სიმტკიცეო და სუეტო შეურყეველო კეთილად მსახურებისაო, მონაზონთა ღმრთივსულიერო კანონო და სიქადულო ედესისაო; პატიოსანთა ღმრთისმსახურთა ზესთამბრძოლო და ჭირთა შინა ურცხვენელო ხელის აღმპყრობელო ქრისტეანეთაო; მრავალთა სასწაულთა მომქმედო და ღმრთისა მიმართ მეოხო და შესავედრებელო ყოველთა უპოვართა, განწირულთა და სარწმუნოებითა შენდამი შევრდომილთაო!

ჰოი, ყოვლადბრწყინვალეო ვარსკულავო უდაბნოისაო და  მნათობო ედესისაო ღირსო მამაო ეფრემ, მსგავს იყავ რაი ელიაისა და იოვანეისა, ცათა შინა დაემკვიდრე მათთანა, და გაქუს კადნიერებაი წინაშე ღმრთისა, რაითა მოიხილოს ერსა ჩუენსა ზედა, რომელსა არა გუაქუს სიტყვისგებაი წინაშე მისა, რამეთუ წარვწყმდებით ურიცხუთა ცოდვათაგან, და მოგუმადლოს სინანული მსგავსი ნინეველთაისა, რაითა თანა-წარგვხდეს განსაცდელი იგი დაქცევისაი, და მოგვცეს სიბრძნეი და გულისხმისყოფაი კეთილისა და ბოროტის განრჩევისაი და მოგვანიჭოს ძალი მიტევებისაი. ყოვლადძლიერითა მადლითა ლოცვისა შენისაითა დაიცევ და მსახურებასა შინა განაძლიერე უწმიდესი და უნეტარესი, სრულიად საქართველოის კათალიკოს-პატრიარქი, მცხეთა-თბილისის მთავარეპისკოპოსი და ბიჭვინთისა და ცხუმ-აფხაზეთის მიტროპოლიტი მამაი ჩუენი ილია, ყოვლადსამღდელონი მიტროპოლიტნი, მთავარეპისკოპოსნი და ეპისკოპოსნი და ყოველნი სამღდელონი და სამონოზნო წესნი, ზიარნი ეკლესიისა ჩუენისანი, და ყოველნი მართლმორწმუნენნი ქრისტეანენი.

ჰოი, ღმრთისა სათნომყოფელო და სასწაულთმოქმედო, ღირსო მამაო ჩუენო ეფრემ ასურო, რომელმან დაატკბე სოფელი ჭეშმარიტად თქმულითა შენითა და კაცთა ასწავე სინანული და მოწყალებაი, ზეცით მოიგე გვირგვინი ძლევისაი და აწ დაუდუმებელად უგალობ რაი წმიდასა სამებასა, შესწირე მას ლოცვანი ჩუენნი და გვითხოე, რაითა მოგუმადლოს ყოველივეი, რაიცა სარგებელ არს სულთა და ხორცთათვის ჩუენთა: მართალი სარწმუნოებაი, სასოებაი შეუორგულებელი, სიყუარული წრფელი, მორჩილებაი და სიმდაბლეი, ახოვანებაი განსაცდელთა შინა, დათმენაი ტანჯუათა შინა და ღმრთისმოსავობასა შინა წარმატებაი, რაითა კეთილად განვვლოთ საწუთოი ცხორებაი ჩუენი და საუკუნესა მას მშვიდობასა მიწევნულნი შენთანა ვადიდებდეთ ღმერთსა, სამწმიდაობითა დიდებულსა, მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა, აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ!

მღდელმან: სიბრძნით!

ყოვლადწმიდაო ღმრთისმშობელო, გუაცხოვნენ ჩუენ.

გუნდი: უპატიოსნესსა ქერობინთასა და აღმატებით უზესთაესსა სერაბინთასა, განუხრწნელად მშობელსა სიტყვისა ღმრთისასა, მხოლოსა ღმრთისმშობელსა გალობით გადიდებდეთ.

მღდელმან: დიდებაი შენდა, ღმერთო ჩუენო, დიდებაი შენდა.

გუნდი: დიდებაი მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა, აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

უფალო, შეგვიწყალენ. (3-გზის).

გუაკურთხენ.

მღდელმან: ჩამოილოცოს.

გუნდი: ამინ.

 

ერისკაცმან: დიდებაი მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა, აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

უფალო, შეგვიწყალენ (3-გზის),

უფალო, იესუ ქრისტე, ძეო ღმრთისაო, ლოცვითა ყოვლადწმიდისა დედისა შენისაითა, ღირსისა და ღმერთშემოსილისა მამისა ჩუენისა ეფრემ ასურისაისა და ყოველთა წმიდათაითა, შეგვიწყალენ ჩუენ, ამინ.

მთხვევასა ზედა ხატისასა ვჰგალობთ:

შეიყვარე ცხორებაი მარტოებით იოანესაებრ, ნეტარო ეფრემ, და განაშუენენ რაი უდაბნონი სათნოებითა, სახეი კეთილისაი ექმენ მონაზონთა და ცრემლთა მიერ შენთა მოჰრწყენ გულნი კაცთანი და ნაყოფიერ ჰყვენ სულნი მორწმუნეთა, აწ ჩუენცა მეოხ გვეყავ ღმრთისა მიმართ, რაითა გვიხსნას სულიერისა და ხორციელისა განსაცდელისა და ვნებულებისაგან, და ღირს გვყოს სასუფეველსა თვისსა.

დედოფალო მარიამ, მოგუხედენ სარწმუნოებითა თაყუანისმცემელთა და სურვილით ამბორის-მყოფელთა, პატიოსანისა ხატისა წმიდისა ეფრემ ასურისაისა, და მადლი მისი და წყალობაი შენი თანა-მეყავნ ჩუენ ყოველთა დღეთა ცხორებისა ჩუენისათა.

 

გიორგი მთაწმინდელისეული თვენის თეოფანეს მიერ შექმნილი საგალობელის გამოყენებით

 შეადგინა თინათინ მჭედლიშვილმა

10 თებერვალი. ღირსი ეფრემ ასური (+დაახლ. 373-379)

See more

 

ცხოვრება და მოღვაწეობა შანხაის, დასავლეთ ევროპისა და სან-ფრანცისკოს მთავარეპისკოპოსისა წმინდა იოანე საკვირველმოქმედისა

(მაქსიმოვიჩი -1896-1966)
ხს. 19 ივნისი (ახ. სტ. 2 ივლისი)

 

რუსეთში, ხარკოვის გუბერნიის სოფელ ადამოვკაში, 1896 წლის 4 ივნისს ბორის და გლაფირა მაქსიმოვიჩებს ვაჟი შეეძინათ და მთავარანგელოზის საპატივცემულოდ მიხეილი უწოდეს. მისი წინაპარი იყო ტობოლსკის მიტროპოლიტი წმინდა იოანე მაქსიმოვიჩი (1651-1715), რომლის ლოცვითა და ღვთის მადლით პატარა მიხეილი ბავშობიდანვე გამოირჩეოდა ღრმა რწმენითა და უფლისადმი სიყვარულით. მშვიდი და მოსიყვარულე ყრმა გაურბოდა ხმაურიან ბავშვურ თამაშობებს, და უმეტესად თავის თავში ჩაღრმავებულს, უყვარდა განმარტოება და უფალსა და ღვთის სჯულზე ფიქრი. „რაც თავი შევიცანი, – ამბობდა 1934 წელს ეპისკოპოსად კურთხევისას, – მსურდა მემსახურა სიმართლისა და ჭეშმარიტებისთვის“.
ასაკის მატებასთან ერთად მისი ღვაწლიც იზრდებოდა, და როდესაც კითხვა ისწავლა მისი ოთახი აივსო მართლმადიდებლური ლიტერატურით. მაქსიმოვიჩებს მდიდარი ბიბლიოთეკა ჰქონდათ და მიშას საყვარელი წიგნები წმინდა ოთხთავი და წმინდა მამათა ცხოვრება გახლდათ. მისი წყალობით მისმა და-ძმებმა კარგად შეისწავლეს სამშობლოს ისტორია. მისი ოჯახი იმ მხარეში საკმაოდ შეძლებულად ითვლებოდა. მათ დაქირავებული ყავდათ მსახურები, ერთ ერთი მათგანი ძიძა-გუვერნანტი, ფრანგი კათოლიკე ქალბატონი იმდენად განაცვიფრა პატარა მიხეილის მტკიცე სარწმუნოებრივმა ცხოვრებამ, რომ მოექცა და მართლმადიდებლურად მოინათლა.

11 წლის ასაკში მშობლებმა სასწავლებლად გაგზავნეს პოლტავის კადეტთა კორპუსში, სადაც სიმდაბლით იტანდა ყოველივე სიძნელეს. ერთხელ კადეტები მწყობრად, მარშით მიდიოდნენ პოლტავის ქუჩებში. ეკლესიას რომ ჩაუარეს, მიშა შებრუნდა ტაძრისკენ და ჯვარი გამოისახა. კადეტებმა სასაცილოდ აიგდეს, უფროსებმა კი დასაჯეს. მაშინ დიდმა მთავარმა კონსტანტინემ უშველა – მისი ვაჟი მიშასთან ერთად სწავლობდა და როცა შეიტყო მაქსიმოვიჩის საქციელი, აღტაცებას ვერ მალავდა თურმე და უფროსებთანაც უშუამდგომლა. ფიზიკურად სუსტს განსაკუთრებით უჭირდა სამხედრო ფიზიკურ მომზადებაში მონაწილეობა და ვარჯიშები, ღვთის მადლით მალე მისი მდგომარეობა გაითვალისწინეს და გაათავისუფლეს ამ დატვირთვებისგან.

კადეტთა კორპუსში სწავლისას, კვირაობით დაჰყავდათ პოლტავის საკათედრო ტაძარში მსახურებებზე, სადაც მიქაელის მგრძნობიარე და ფაქიზ გულზე დიდი ზეგავლენა მოახდინა ეპისკოპოსი თეოფანეს (ბისტროვი) გაცნობამ და იმ სიღრმისეულმა და ასკეტურმა სულმა, რომლითაც ეს მღვდელთმთავარი აღასრულებდა ყველა მსახურებას. 1914 წელს 18 წლის ასაკში მიქაელმა დაამთავრა კადეტთა კორპუსი და გადაწყვიტა სწავლა განეგრძო კიევის სასულიერო აკადემიაში, თუმცა აქაც მოუხდა მამის სურვილის გათვალისწინება და მისი მორჩილების ნიშნად უარი თქვა სასულიერო აკადემიაზე და შევიდა ხარკოვის იურიდიულ სასწავლებელში. საერო მეცნიერებების შესწავლასთან ერთად გაფართოვდა მისი სულიერი თვალსაწიერი. გულმოდგინებით ეცნობოდა სასულიერო ლიტერატურას და დიდ დროს უთმობდა ლოცვას, – შუაღამისას წამოდგომა და ხანგრძლივი ლოცვა ბავშვობიდანვე შეყვარებოდა და ახლაც, მოწიფულობის ჟამს, მთელი არსებით ცდილობდა წმინდანებს დამსგავსებოდა. იურიდიული სასწავლებლის დამთავრებას 1918 წელს, დაემთხვა რუსეთში ავბედითი რევოლუციური ტალღა, რომელმაც გამოაჩინა სახე ყოველი ადამიანისა. სარწმუნოებრივი სიმტკიცე და სიმართლისათვის ბრძოლა საფრთხეს უქმნიდა მას და მის ოჯახს. სამშობლოსა და მეფის ერთგული მიშა როგორც შეეძლო, წინ აღუდგა გარშემომყოფთა რევოლუციურ სულისკვეთებას. იგი რამდენჯერმე დააპატიმრეს, მაგრამ ხედავდენ რა მის მტკიცე სულს, რომ შეუვალი და ღვთისადმი შეწირული იყო, და სიკვდილსაც კი არაფრად მიიჩნევდა, გაათავისუფლეს. სამოქალაქო ომი რუსეთში შეეხო ხარკოვის ოლქსაც. ქალაქი ხელიდან ხელში გადადიოდა, ხან თეთრგვარდიელები იკავებდნენ და ხან კომუნისტები. 1919 წლის დეკემბერში ხარკოვში კომუნისტების საბოლოოდ დამკვიდრების შემდეგ, მიქაელის მამამ მიიღო გადაწვეტილება დაეტოვებიათ სამშობლო, მაქსიმოვიჩების ოჯახი 1920 წლის ბოლოს ემიგრირებულ იქნა იუგოსლავიაში. 1921 წელს მიქაელი ჩაირიცხა ბელგრადის უნივერსიტეტში საღვთისმეტყველო ფაკულტეტზე, და სწავლისათვის საჭირო თანხას გაზეთების გაყიდვით შოულობდა.
1924 წელს დამამთავრებელ კურსზე სწავლისას მიტროპოლიტ ანტონის (ხარპოვიცკი) მიერ იგი დადგენილ იქნა მედავითნედ ბელგრადის რუსულ ეკლესიაში. 1925 წელს მიქაელმა წარჩინებით დაამთავრა ბელგრადის უნივერსიტეტის საღვთისმეტყველო ფაკულტეტი. 1926 წელს იგივე მიტროპოლიტის მიერ მილკოვოს სერბულ მინასტერში აღკვეცილ იქნა ბერად, სახელით იოანე, მისი დიდი წინაპრის, ტობოლსკის მიტროპოლიტის წმინდა იოანეს (მაქსიმოვიჩი) საპატივცემულოდ. იმავე წელს 21 ნოემბერს (ახ. სტ 4 დეკემბერი) ეპისკოპოს გაბრიელის (ჩეპურა) მიერ ხელდასხმულ იქნა მღდელმონაზვნად, რის შემდეგაც იტვირთა მრავალი ასკეტური ღვაწლი, მათ შორის იყო ის, რომ არასოდეს დაწოლილიყო საწოლში. დიდი ხნის შემდეგ თვითონვე გამოტყდა, რომ მას შემდეგ, რაც ბერად შედგა, არასოდეს დაწოლილა ლოგინში, ღამეს ლოცვაში ათენებდა და მხოლოდ ორიოდე საათს თუ მიიძინებდა იატაკზე მჯდომარე ანდა ხატების წინ დამხობილი. ის ამით მიემსგავსა ხარკოვისა და აქტირიის მთავარეპისკოპოსს, წმინდა მელეტი ლეონტოვიჩს (1784-1840), რომლის წმინდა ცხოვრებასაც ჯერ კიდევ ხარკოვში ყოფნისას გაეცნო და მის წმინდა ნაწილებთან აღვლენილი ლოცვებისას ღვთის მადლი შთააგონებდა მიებაძა ამ ღვთისათნო მოღვაწისათვის, რომელიც ღამეს განუწყვეტელ ლოცვაში ატარებდა და არასოდეს წვებოდა. მღდელმონაზონმა იოანემ ასევე იტვირთა ღვაწლი წირვა-ლოცვის ყოველდღიურად აღვლენისა და მკაცრი მარხვისა, იღებდა რა მცირეოდენ საკვებს, მხოლოდ დღეში ერთხელ გვიან საღამოს. ხშირად ერთმანეთში არეულ საჭმელს ჭამდა: სუპი, გარნირი, კომპოტი – რათა მიწიერი საკვები სასიამოვნოდ არ მოჩვენებოდა.
1925-1927 წლებში მღვდელმონაზონი იოანე მოღვაწეობდა რელიგიის მასწავლებლად სერბეთის სახელმწიფო უმაღლეს სკოლაში. 1929 წელს დადგენილ იქნა ქალაქ ბიტოლში, წმ. იოანე ღვთისმეტყველის სახელობის სერბული სასულიერო სემინარიის რექტორად და მასწავლებლად. ქალაქი ბიტოლი და სემინარიაც იმ ჟამად შედიოდა ორხიდის საეპისკოპოსოში (ოხრიდის და ჟიჩის ეპარქია), რომელსაც განაგებდა ეპისკოპოსი ნიკოლოზი ველიმიროვიჩი (წმ. ნიკოლოზ სერბი 1880- 1956). იგი ხშირად სტუმრობდა სემინარიას, დიდად აფასებდა და უყვარდა ახალგაზრდა მღვდელმონაზონი იოანე და მის შესახებ ასე ამბობდა: „გინდათ იხილოთ ცოცხალი წმინდანი, წადით ბიტოლაში მამა იოანესთან!“ ხოლო მამა იოანე იმ დროისათვის იყო არაუმეტეს 30 წლისა. ეპისკოპოს ნიკოლოზს სემინარიის სტუდენტებისთვის ერთ-ერთი სტუმრობისას უთქვამს: „შვილებო დაუჯერეთ მამაო იოანეს, ის ღვთის ანგელოზია ადამიანის სახით მოვლენილი“. სემინარიის სტუდენტებიც არაერთხელ გამხდარან მომსწრენი მისი მართლაც რომ ანგელოზებრივი დაუღალავი ღვაწლისა. მოსწავლეებსაც შეუყვარდათ მამა იოანე, ის მათთვის ყველა ქრისტიანული სათნოების განსახიერება იყო, მისი მარხვა, ლოცვა და მღვიძარება არ იფარებოდა სემინარისტთა თვალთაგან. მამა იოანე ისე ახლობელი შეიქმნა მათთვის. არ იყო კითხვა, პასუხი რომ არ გაეცა – სრული, კომპეტენტური. დღე და ღამ ლოცულობდა მოსწავლეებისთვის. „ყოველ ღამე დაგვტრიალებდა, ზოგს ბალიშს უსწორებდა, ზოგს საბანს. საძინებელ ოთახში შემოსვლა-გასვლისას, ყოველთვის ჯვარს გამოგვსახავდა და გვაკურთხებდაო“ -ჰყვებოდა ერთი მოსწავლეთაგანი. მამა იოანე ცდილობდა, მოსწავლეები ღვთისმსახურებაში ჩაერთო. ნაწილი თუ დღის სახარების საკითხავს გამოარჩევდა, სხვები საღვთისმსახურო წიგნებს ეცნობოდნენ. მოძღვარი მოუწოდებდა მათ, ყოველთვის „ეფხიზლათ“, განსაკუთრებით კრძალვით შესდგომოდნენ ღვთისმსახურებას. ამის მაგალითს თავად აჩვენებდა. დიდი მარხვის პირველ და ბოლო კვირას არ ჭამდა არაფერს, დიდი შაბათს სრულიად ძალაგამოცლილი, სააღდგომო ლიტურგიის შემდეგ აღორძინდებოდა, უდიდეს ენერგიას იძენდა და ანგელოზის სიხარულით უბრწყინდებოდა სახე.
მამა იოანეს სულიერი სიმაღლე არ გამოპარვიათ რუსეთის ემიგრანტული ეკლესიის* სინოდის წევრებს და გადაწყვიტეს მისი ეპისკოპობა.
(* ამ პერიოდისათვის საზღვარგარეთის რუსულ ეკლესიას კავშირი გაწყვეტილი ჰქონდა დედა ეკლესიასთან (რუსეთის საპატრიარქო) და შესაბამისად მართლმადიდებელ ეკლესიასთან, თუმცა კი ყოველმხრივ ინარჩუნებდა მართლმადიდებლურ სწავლებას. რუსეთის ეკლესიის ეს ნაწილი 1920 წლისათვის ჩამოყალიბდა რუსული ემიგრაციისა და რამდენიმე ემიგრანტი ეპისკოპოსის გარშემო. 1927 წელის 27 ივლისს რუსეთის საპატრიარქო ტახტის მოსაყდრემ, მიტროპოლიტმა სერგიმ (სტარგოროდსკი) გამოსცა დეკლარაცია, რომელიც წარმოადგენდა რუსეთის საპატრიარქოს მიერ საბჭოთა ხელისუფლების ცნობას. ამ ფაქტის საპასუხოდ საზღვარგარეთის რუსულმა ეპისკოპატმა, რომელიც მონაქრისტებისგან შედგებოდა, ევქარისტიული კავშირი გაწყვიტა დედა ეკლესიასთან. (რუსეთის საპატრიარქოს კი სერგიანელებს~ უწოდებდნენ, მიტრ. სერგის დეკლარაციის მიღების გამო.) მხოლოდ 2007 წელს, პატრიარქ ალექსეისა და მიტროპოლიტ ლავრის მიერ მოეწერა ხელი აქტს, რომლის მიხედვითაც საზღვარგარეთის რუსული ეკლესია უბრუნდება რუსეთის საპატრიარქოს იურისდიქციას, როგორც მისი თვითმმართველი ნაწილი)
წმინდანს თავიდან ეგონა, სხვაში შევეშალე და შეცდომით უნდათ ჩემი კურთხევაო, მაგრამ როცა დარწმუნდა, სწორედ მას უპირებდნენ ეპისკოპობას - თავის ფიზიკურ ნაკლზე მიუთითა - ცალი ფეხი მოკლე ჰქონდა და ორთოპედიული ფეხსაცმელი ეცვა. ასევე გამართულად ვერ საუბრობდა, ქვედა ყბას სათანადოდ ვერ ამოძრავებდა, მაგრამ სინოდში მიუგეს, - ამნაირი ნაკლი მოსე წინასწარმეტყველსაც ჰქონდაო. მამა იოანეს ეპისკოპოსად ხელი დაასხეს 1934.28/V (ახ.სტ 10 ივნისს), ჩინეთში გაგზავნეს და შანხაის ეპარქია ჩააბარეს. მან ეპისკოპოსობა ისე მიიღო, როგორც საეკლესიო მორჩილება, თანაც ძალიან სჯეროდა სულიერ წინამძღვრის - მიტროპოლიტ ანტონ ხრაპოვიცისა, რომელმაც მისცა ლოცვა-კურთხევა. თავად მეუფე ანტონი ასე ახასიათებდა საკუთარ მოწაფეს:ეს პატარა და სუსტი ადამიანი, გარეგნობით თითქმის ბავშვი, ჩვენს დროში, საერთო სულიერი მოშვებულობის დროს, ასკეტური სიმტკიცის და სიმკაცრის რაღაც სასწაულად ვლინდება….
შანხაიში ახალი ეპისკოპოსი ნოემბრის მიწურულს ჩავიდა. ქალაქში საბჭოთა ხელისუფლებას გამოქცეული უამრავი ლტოლვილი ცხოვრობდა. (1917 წლის ბოლოდან 1930 წლამდე, როცა სსრკ-ის საზღვრები საბოლოოდ ჩაიკეტა, რუსეთი დატოვა 20 მილიონზე მეტმა ადამიანმა – რუსი ერის ე.წ. ნაღებმა. ასეთი გადასახლება არ ახსოვს კაცობრიობის ისტორიას) შიმშილი, გაჭირვება, უსახლკარობა უცხო მხარეში _ ამ განსაცდელების ჟამს მართლაც რომ ნუგეში იყო ხალხისთვის მეუფე იოანეს გამოჩენა. უამრავი ადამიანი შეეგება ეპარქიის ახალ მმართველს, რომელიც მაშინვე შეუდგა თავის ახალ ღვაწლს, ეპისკოპოსობასთან ერთად 38 წლის ასაკში წმინდანმა არ შეცვალა ასკეტური პრაქტიკა, მიუხედავად იმისა, რომ ცხოვრება ძალიან შეიცვალა: არანაირი განმარტოება, გვერდით ყოველთვის ადამიანები, მათი თხოვნები, მათი უთანხმოებანი, და მიუხედავად საერო ცხოვრებაში ასეთი აქტიური მონაწილეობისა, შინაგანად სრულიად უცხო იყო ამასოფლიურ საზრუნავთათვის. მისი განუწყვეტელი ლოცვის მადლი იფარავდა მის გარეშემომყოფთაც. მან შეძლო აღმოეფხვრა უთანხმოებანი შანხაიში მცხოვრებ სხვადასხვა ეროვნების მართლმადიდებლურ სათვისტომოთა შორის, დაასრულა აქ მშენებარე ღვთისმშობლის ხატის – „ცოდვილთა ხელისამპყრობელი“ სახელობის საკათედრო ტაძარი, (მშენებლობა იურიდიული დოკუმენტაციისა და ფინანსური პრობლემების გამო მრავალი წელი იყო შეჩერებული). ეპისკოპოს იოანეს დიდი ძალისხმევით მოხერხდა შანხაიში საეპისკოპოსო ჰოსპიტალის, ობოლთა თავშესაფრისა და უპატრონო მოხუცებულთა სახლის, გაჭირვებულთა სასადილოს, სამსართულიანი სამრევლო სახლის (სამრეკლოთი) აშენება და გამართვა. 1943 წლის მარტში ჩინეთის მთავრობამ გამოსცა ბრძანება ქალთა მობილიზაციის შესახებ. რაც კიდევ ერთი მიზეზი გახდა შანხაის ქუჩებში მშობლების გარეშე დარჩენილი ბავშვების რაოდენობის ზრდისა, სწორედ ამ ბავშვებისათვის დაარსა წმ. იოანემ ობოლთა თავშესაფარი. იგი თავად ეძებდა სნეულ და მშიერ ბავშვებს შანხაის ქუჩებში. თავშესაფარმა 1935 წლიდან 1951 წლამდე იარსება და მასში 3500 ობოლი აღიზარდა – მათ შორის რუსებიც და ჩინელები. იაპონიის მიერ ჩინეთის ოკუპაციის დროს თავშესაფარი ხშირად რჩებოდა საკვების გარეშე, მაშინ წმინდანი იწყებდა ლოცვას და მალევე მიდიოდნენ უცხო ადამიანები, რომელთაც მიჰქონდათ არსებობისათვის აუცილებელი პროდუქტები. მღვდელმთავარი მრავალი ფილანთროპული და საქველმოქმედო საზოგადოების წევრი გახდა, დიდად იღწვოდა და ცდილობდა შეემსუბუქებინა ხალხისთვის მძიმე ხვედრი. არასოდეს მიდიოდა მდიდრებთან ჩაიზე. სამაგიეროდ, ყველგან და ყოველთვის ნახავდით იქ, სადაც ადამიანებს სჭირდებოდათ. იგი ყოველდღიურად თავად სტუმრობდა სნეულებს და იგივეს ითხოვდა თავისი მღვდელმსახურებისაგან. ამის შესახებ მათ მეუფისათვის ანგარიში უნდა ჩაებარებიათ.
ფონდის სახსრებით თავშესაფრის არსებობისათვის, წმ. იოანეს მიერ სპეციალურად შექმნილი ქალთა კომიტეტი რამოდენიმეჯერ ატარებდა სასარგებლო ბალ-მასკარადებს, ამ წვეულებებზე შესვლა ხან ფასიანი იყო, ხან უფასო, იწვევდნენ მუსიკოსებს, მოცეკვავეებს, საესტრადო მომღერლებს – იმ წლებში შანხაიში უამრავი შემოქმედი ადამიანი ცხოვრობდა. შეხვედრებზე ყოველთვის ეწყობოდა აუქციონები და ლატარია. მან დააარსა თავშესაფრის მეგობართა საზოგადოება, რომელიც პრესასთან თანამშრომლობდა და გაზეთების მეშვეობით საქმეში ახალი დამხმარე ადამიანები, ქველმოქმედები და ობოლთა შვილად ამყვანებიც კი ერთვებოდნენ, რის გამოც რედაქციები ხშირად მოწყალების ამკრეფთა ფუნქციებსაც ასრულებდნენ, ხოლო ჟურნალისტები არა მხოლოდ აშუქებდნენ მოვლენებს, არამედ აქტიურ მონაწილეობასაც ღებულობდნენ საქველმოქმედო აქციების მომზადებაში, რათა „აღძრან“ საზოგადოება ახალი ქველმოქმედებისათვის“. ძვირფას პრიზებს თავად სტუმრები წირავდნენ უანგაროდ. მღვდელმთავარი ცდილობდა, რომ მათი დედაც ყოფილიყო და მამაც. ბავშვებს საღამოებს უწყობდა, და წარმოდგენებს უმართავდა ნაძვის ხის წინ, სასულე ინსტრუმენტებიც კი შეუძინა.
ეპისკოპოსი იოანე როგორც იუგოსლავიაში, ასევე შანხაიშიც ყოველდღე აღასრულებდა საღმრთო ლიტურგიას (ცოტა ვინმე თუ უძლებდა ასეთ რიტმს, ამიტომაც ხშირად მეუფე მარტო მსახურობდა – თავად კითხულობდა და გალობდა მთელი მსახურების მანძილზე), ეზიარებოდა ყოველდღიურად, მკაცრად მარხულობდა – დღეში მხოლოდ ერთხელ ჭამდა ღამით, ხოლო დიდ (სააღდგომო) და საშობაო მარხვებში მხოლოდ სეფისკვერს იღებდა. წმინდა ლიტურგიის დროს იგი არაერთხელ უნახავთ არამიწიური ნათლით გაბრწყინვებული. წირვის შემდეგ ორი საათი სჭირდებოდა, რომ მისი გონება დაბრუნებულიყო ზეციური აღტაცებისგან და შედგომოდა ჩვეულ ღვაწლს თავის სამწყსოსთვის. „ჩვენ ყველა ვდგებით ლოცვაზე, ხოლო მეუფე იოანეს მასზე დადგომა არ სჭირდება: იგი ყოველთვის მასში მყოფობს…“ – ამბობდა წმინდანზე ერთ-ერთი მისი სულიერი შვილი, მღვდელმონოზონი მეთოდე. ასე რომ ილოცო, მისცე სულს ადგილი – სხეული უნდა მოაუძლურო, ამაშია ნებისმიერი ასკეტიკის აზრი. „…მეუფე სალოსობდა, – ასე თვლის მამა პეტრე, – იგი ხშირად აგვიანებდა ერთი საათით და უფრო დიდი ხნითაც, დადიოდა ფეხშიშველი და დაჭმუჭნულ სამოსში“. მაგრამ ყველაფერში, რაც კი ღვთისმსახურებას ეხებოდა, მეუფე ძალზედ მკაცრი იყო საკუთარ თავთან და დანარჩენებთან. იგი არასდროს არ საუბრობდა საკურთხეველში და მსახურების შემდგომ რჩებოდა იქ რამოდენიმე საათით, იგი აღნიშნავდა: „რა რთულია მოსწყდე ლოცვას და გადაერთო მიწიერზე!“ მას ღამით თითქმის არ ეძინა, მოულოდნელად შეიძლებოდა გამოჩენილიყო იქ, სადაც არ ელოდებოდნენ, მაგრამ საჭირო იყო.
„წმინდანს ხშირად აკრიტიკებდნენ მიღებული წესრიგის დარღვევის გამო. იგი აგვიანებდა მსახურებაზე (არა პირადი მოტივით, არამედ სნეულებისა და მომაკვდავების გამო) და ნებას არ რთავდა, რომ მის გარეშე დაეწყოთ მსახურება, ხოლო როდესაც მსახურობდა – ღვთისმსახურებები ძალზედ დიდი ხანი გრძელდებოდა. მას ჰქონდა ჩვეულება, გამოჩენილიყო სხვადასხვა ადგილას გაფრთხილების გარეშე და მოულოდნელ დროს; ხშირად სტუმრობდა საავადმყოფოებს ღამით. დროთა განმავლობაში მისი მსჯელობები ურთიერთსაწინააღმდეგოდ გამოიყურებოდა ჯანსაღი მოაზროვნისათვის, ხოლო ქმედებები – უცნაურად და იგი არ ხსნიდა მათ – წერდა მის შესახებ სერაფიმე როუზი, რომელიც ბავშვობიდან იცნობდა მას. ხანდახან იგი არ იყო მართალი და ყოველგვარი გაჭირვების გარეშე აღიარებდა კიდეც ამას, როდესაც გაიაზრებდა. მისი ზოგიერთი ქმედებების და მსჯელობების უცნაურობას შედგომში ამართლებდა ღრმა სულიერი აზრი. წმ. იოანეს ცხოვრების საფუძველი უპირველეს ყოვლისა სულიერი იყო და თუკი ეს არღვევდა წესრიგს, მხოლოდ იმისათვის, რათა ეიძულებინა ადამიანები გამოღვიძებულიყვნენ სულიერი ძილისაგან.
მას ხშირად შეხვდებოდით შანხაის სხვადასხვა საავადმყოფოებში სარეცელს მიჯაჭვულ მართლმადიდებლებთან. წვიმასა თუ ქარში, სიცხეში თუ სიცივეში, კვერთხით ხელში და წმინდა ნაწილებით გულზე მიდიოდა ყველა გაჭირვებულთან. უფლისგან მასზედ მინიჭებული მადლით და მისი ლოცვით უამრავი მომაკვდავი და უიმედო ავადმყოფი გამოჯამრთელებულა. ეპისკოპოსი იოანე ასევე ზრუნავდა პატიმრებზე, და გონებაშეზღუდულ და სულიერად დაავადებულებზე. პატიმრებისთვის იგი აღავლენდა წირვებს და აზიარებდა მსჯავრდებულ მართლმადიდებლებს. მეუფე ასევე ხშირად სტუმრობდა შანხაის ფსიქიატრიულ საავადმყოფოს, სადაც სულიერი თვალით განარჩევდა გონებაშეზღუდულებსა და სულით ავადმოფებს. ყველას გასაკვირად მეუფე იოანეს სტუმრობისას ყველანი მორჩილები და მშვიდები ხდებოდნენ და სიხარულითაც ელოდნენ მის შემდგომ სტუმრობას. თუ შენი ძმა, ღარიბი და ყველასთვის შეუმჩნეველი, წაიქცა, მიდი მასთან, წამოაყენე, დაბანე, გაათბე, გვერდით მოისვი და ნურავის დაცინვისა შეგეშინდება. ამისთვის გათელილი და უარყოფილი შეიქნები ყველაწარჩინებულისგან”, რომლებიც დაგცინებენ და გდევნიან. სწორედ ესაა იმ ჯვრის მცირე ნაწილი, რომელიც ნებაყოფლობით აღიღე. თუ მეგობრები შემოგთავაზებენ ქონებას, რომელიც არ გეკუთვნის და მასზე უარს იტყვი (თუმცა გეცოდინება, რომ ოქროს ზოდები გელის), შენი „სისულელისთვის“ აგითვალწუნებენ და ამით კიდევ მიიმატებ შენი ჯვრის ნაწილს. ცხოვრების უპატიოსნო სიკეთეთა ნებაყოფლობით უარყოფა ჯვართან მიახლოებაა. თუ მცნებებით ივლით, ე.ი. მას ზიდავთ – თქვენს გზაზე (ადამიანური გაგებით) მრავალ უსიამოვნებას, შეურაცხყოფასა და ცრემლს გადაეყრებით. მაგრამ ჯვარი არ დაგამძიმებთ, თუ თვალწინ ტანჯული ძე ღვთისა გეყოლებათ. თქვენ ხომ ჯვარზე არავინ მიგაჭედებთ, მხოლოდ და მხოლოდ მოჭარბებული ფუფუნება და კომფორტი არ გექნებათ. ჯვრის სიმძიმე უფლის მცნებებით ცხოვრების სურვილის მიხედვით იზომება. „გზა ცათა სასუფევლისკენ ვიწროა”, – ვკითხულობთ სახარებაში. „ამ გზაზე ჯვრით სიარული მძიმეა, მაგრამ მსურველი ყველაფერს დაითმენს და ჯვარს თვისას ბოლომდე ზიდავს. ბოლოს კი განეღება კარნი და იქ დაივანებს. ჯვრის სიმძიმე მოჩვენებითია და ამის არ უნდა შეგვეშინდეს. თითოეულს ეყოფა ძალა, გაუმკლავდეს გზად შეხვედრილ ცდუნებებს. თუ ჯვარს იღებ, გამოდის, ეშმაკს ომს უცხადებ, მაშასადამე, გახსოვს – ყველაფერი უფლისგანაა, მის ნებას სრულიად ემორჩილები და ყოველივეს სიხარულით იღებ“ – წერდა იგი.
იშვიათად გამოჩნდება ხოლმე წმინდანი, რომელიც ერთ სახეში აერთიანებს ასეთ სხვადასხვაგვარ მსახურებებს, როგორებიცაა ეპისკოპოსობა, სალოსობა, სასწაულმოქმედება და უკიდურესი ასკეტიზმი. პავლე მოციქული წერდა სულიწმიდის ნიჭებზე: ერთს სულის მიერ ეძლევა სიბრძნის სიტყვა, სხვას ცოდნის სიტყვა, ზოგს რწმენა... განკურნებათა ნიჭი, ზოგს სასწაულმოქმედება, ზოგს წინასწარმეტყველება, ზოგს სულების გარჩევა, ზოგს სხვადასხვა. წმიდა იოანე შანხაელს ყველა ეს ნიჭი გააჩნდა, მათ შორის სხვადასხვა ენების ცოდნის ნიჭი! (იგი ლიტურგიას აღასრულებდა ბერძნულ, ფრანგულ, ჰოლანდიურ, არაბულ, ჩინურ, ინგლისურ და სლავურ ენებზე). თავის მოხსენებაში რუსეთის საზღვარგარეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის მღვდელმთავართა კრებისადმი 1938 წელს ლაპარაკობდა რუსი ხალხის აპოკალიპსურ მისიაზე საზღვარგარეთ:როცა სასჯელს მოუვლენს რუს ხალხს, უფალი იმავდროულად ხსნის გზასაც უჩვენებს მას, აქცევს რა რუს ადამიანებს მართლ-მადიდებლობის მქადაგებლებად მთელს მსოფლიოში. რუსულმა დიასპორამ ქვეყნიერების ყველა კუთხეში გააცნო მართლმადიდებლობა სხვა ეროვნების ადამიანებს, რამეთუ რუს ლტოლვილთა მასა (მნიშვნელოვანწილად არაცნობიერად) არის მართლმადიდებლობის მქადაგებელი). საზღვარგარეთ მყოფ რუსებს დაგვეკისრა, მთელს მსოფლიოს მოვფინოთ მართლმადიდებლობის ნათელი, რათა სხვა ერებმაც, იხილავენ რა რუსი ადამიანების კეთილ საქმეებს, განადიდონ მამაი ჩვენი, რომელიც არს ცათა შინა, და ამით ცხოვნება მოიპოვონ… ჩვენ, საზღვარგარეთ მყოფი რუსები სინანულის გზაზე უნდა მოვიქცეთ, შევავედროთ უფალს შენდობა და როცა სულით ავღორძინდებით და ხელახლა ვიშვებით, იმის უნარის მქონედაც შევიქნათ, რომ ჩვენი ტანჯული სამშობლოც ავაღორძინოთ და ხელახლა ვშვათ”. „არ შეიძლება იმის თქმა, რომ მეუფე ყველას საქმოსან ადმინისტრატორად დაამახსოვრდა – მოგვითხრობს დეკანოზი პეტრე პერეკრესტოვი, ავტორი წიგნისა მეუფე იოანე - რუსული საზღვარგარეთის განმანათლებელი“, - მართალია წმ. იოანემ ააშენა რამოდენიმე ტაძარი, გახსნა თავშესაფარი, დაკავებული იყო ახალგაზრდებთან ურთიერთობით და ძალიან ეხმარებოდა თავის სამწყსოს მთელს მსოფლიოში, მაგრამ მთავარი, რის გამოც იგი უყვართ და აფასებენ არის ის, რომ იგი იყო ნამდვილი (ჭეშმარიტი) მონოზონი, ღმერთის ერთგული და იშვიათი ასკეტი, მოსიყვარულე მწყემსი, ღვთისმეტყველი, მისიონერი, მოციქული, ობოლთა დამცველი და მკურნალი. ეს ყოველივე ღმერთმა უბოძა წმ. იოანეს, რადგან მან მოიხვეჭა მთავარი ნიჭი - ნიჭი სიყვარულისა, რომლის გარეშეც არანაირი ძალა და ფასი არ გააჩნიათ ადამიანის ყველაზე დიდ უნარებსაც კი. უფლისგან მასზედ მიმადლებული ჭვრეტისა და გულთა ხილვის ნიჭი მრავალ ადამიანს სწორ გზაზე აყენებდა და იფარავდა მათ განსაცდელთაგან, ხოლო სასწაულთმოქმედებისა და უძლურებათა განკურნების მადლით უამრავი ადამიანი სულიერად და ხორციელად იკურნებოდა. კიდევ ერთი ღვაწლი, რომელიც იტვირთა მეუფემ იყო ის, რომ ზამთარ-ზაფხულ ფეხშიშველი დადიოდა, მხოლოდ წვიმასა და თოვლში ღია სანდლებს იცვავდა შიშველ ფეხზე. მას ევროპაში „ფეხშიშველ მეუფესაც“ ეძახდნენ.
1937-1945 წ.წ იაპონელების მიერ შანხაის ოკუპაციის პერიოდია, რა დროსაც გამოვლინდა ეპისკოპოს იოანეს შეუპოვრობა და სულიერი სიმტკიცე. იაპონელებმა ვერაგულად მოკლეს იმჟამინდელი რუსული სათვისტომოს ხელმძღვანელები. მეუფემ მიუხედავად მუქარებისა, რუსულენოვანი მოსახლეობის საერო მმართველობაც თავის თავზე აიღო. ოკუპაციის პერიოდში აკრძალული იყო ღამით შანხაის ქუჩებში სიარული, მაგრამ წმინდა იოანე არ ერიდებოდა და ყოველ ღამით ფეხით მიდიოდა სხვადასხვა ჰოსპიტლებსა და საავადმყოფოებში და ღვთის მადლით იგი ერთხელაც კი არ დაუკავებიათ.
1946 წელს ეპისკოპოსი იოანე აყვანილ იქნა მთავარეპისკოპოსის ხარისხში. 1949 წლის მაისში შანხაი დაიკავეს კომუნისტებმა, რის შემდეგაც დაიწყო დევნა არა მარტო მართლმადიდებლებისა, არამედ ყველა უცხოელისა, ვინც არ ეთანხმებოდა კომუნისტურ მმართველობასა და მათ იდეოლოგიას. მეუფე იოანე რუსულ სათვისტომოსთან ერთად იძულებული გახდა დაეტოვებია შანხაი, მათ თავი შეაფარეს ლტოლვილთა განსახლების საერთაშორისო ორგანიზაციის მიერ მოწყობილ ბანაკს ფილიპინების ერთ-ერთ კუნძულზე, ტუბაბაოზე, სადაც ხუთი ათასამდე რუსი დევნილი განათავსეს. კუნძული მდებარეობდა პირდაპირ სეზონური ტაიფუნების გზაზე, მაგრამ მთელი 27 თვის განმავლობაში მეუფე ყოველდღიურად გარშემო უვლიდა კუნძულს და თავისი ლოცვებით და ჯვრით იცავდა სტიქიისაგან. როდესაც რუსები პირველი ნიშნების საფუძველზე გამოთქვამდნენ საშიშროებას მოახლოებული ტაიფუნის შესახებ, თავად ფილიპინელები აბსოლუტურად მშვიდ მდგომარეობაში მყოფნი ამბობდნენ:სანამ თქვენი წმიდა ადამიანი გარს უვლის ჩვენს კუნძულს, ჩვენ არაფერი არ დაგვემართება~.
მეუფე იოანემ იცოდა, რომ ბანაკში ხალხის დიდხანს ცხოვრება შეუძლებელი იქნებოდა და დაიწყო მათთვის ძირითად საცხოვრებელ ადგილზე ზრუნვა. გადაწყდა, რომ მისი სამწყსოს უმეტესობა ამერიკაში უნდა ემიგრირებულიყო, მაგრამ ამერიკის სახელმწიფოს საემიგრაციო სამსახურის ადმინისტრაციისგან წინააღმდეგობების გამო საქმე ჭიანურდებოდა. მაშინ თავად მეუფე იოანეს მოუხდა ამერიკაში გამგზავრება, ვაშინგტონში ჩასვლა და კონგრესის კიბეებზე ჯდომა, რათა როგორმე ხმა მიეწვდინა კონგრესმენებისთვის. ოცთვიანი ბრძოლისა და წვალების შემდეგ დაარწმუნა ამერიკის სამთავრობო სტრუქტურები რუსულენოვანი მოსახლეობის ფილიპინებიდან ამერიკაში გადასახლების აუცილებლობაში. ამის გამო რამოდენიმე შესწორება საემიგრაციო კანონშიც კი შეიტანეს, რომ ეს პროცესი უფრო სწრაფად წარმართულიყო. შედეგად მთელი რუსულენოვანი სათვისტომო ფილიპინებიდან გადასახლდა ამერიკაში (უმეტესობა განთავსდა კალიფორნიის შტატში, მცირეოდენი ნაწილი დაასახლეს ავსტრალიაში, არგენტინასა და საფრანგეთში), როგორც კი რუს ლტოლვილთა ბანაკი დაიცალა, კუნძულ ტუბაბაოს რამოდენიმე კვირაში საშინელმა ტაიფუნმა გადაუარა და თითქმის მთლიანად გაანადგურა მისი ნაგებობები.
1951 წ, როდესაც მეუფემ მშვიდობიანად გაიყვანა თავის ხალხი სამშვიდობოს და დაასახლა ისინი ამერიკაში, საზღვარგარეთის რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის სინოდმა გადაწყვიტა იგი დაედგინა დასავლეთ ევროპის ეპარქიის მართველად, რომლის კათედრაც მდებარეობდა ჯერ პარიზში და შემდეგ ბრიუსელში. 1951 წ. 21 ივლისს მეუფე პარიზში ჩავიდა და ახალი ეპარქიის მართვას შეუდგა, მისი განრიგი აქაც უცვლელი იყო – ყოველდღიური მსახურება, ავადმყოფთა მონახულება და ობლებსა და მოხუცებზე ზრუნვა. მან თავის იურისდიქციაში მიიღო ადგილობრივი ჰოლანდიური და ფრანგული მართლმადიდებელი სამწყსო. საღმრთო ლიტურღიას ატარებდა ფრანგულ და ჰოლანდიურ ენებზე, როგორც ადრე ბერძნულად და ჩინურად ლოცულობდა. შემდგომში კი როცა ინგლისურენოვან გარემოში მოხვდა, ინგლისურად სწირავდა. მეუფე დაიწყო მოძიება ევროპაში ეკლესიის განყოფამდე მოღვაწე წმინდანებისა, რომელთა სახელებიც თითქოს დავიწყებას იყო მიცემული და არცერთ საღვთისმსახურო წიგნსა და სათვეო კალენდარში არ იყო შეტანილი. მან შეაგროვა ცნობები არქივებიდან და შეადგინა ცხოვრება შემდეგ წმინდანთა: მოწამე ვიქტორისა მარსელში წამებულისა; წმ. ჟენევევა პარიზელისა; წმ. პოფინი ლიონელისა; წმ. მოწამე ფელიციანესი; წმ. გერმანე ოქსერელისა; ირლანდიის განმანათლებელისა წმ. პატრიკისა; წმ. ილარიონ პეტკოველისა; წმ. კოლუმბანისი; წმ. ფრიდოლინისა; წმ. ლუპე ტროელისა; წმ. ბიკენტი ლერინელისა და სხვა მრავალთა. ეს ცხოვრებები წარადგინა წმინდა სინოდის წინაშე და მათი ხსენება დააწესეს.
ხალხი აქაც მიეჩვია მის „უცნაურობებს“, ფეხშიშველა სიარულს. ლამის მთელი ევროპის საავადმყოფოებში ცნობდნენ ამ წმინდა კაცს. აქაც, როგორც ჩინეთში, განუწყვეტლივ ლოცულობდა, გემზე, მატარებელში, მანქანაში კითხულობდა ხმამაღლა ჟამნებს. ერთხელ, მარსელში ყოფნისას, გადაწყვიტა, პანაშვიდი გადაეხადა იმ ადგილას, სადაც მხეცურად მოკლეს სერბეთის მეფე ალექსანდრე (+1934) ხორვატმა ტერორისტებმა. სამღვდელოთაგან ცრუ სირცხვილის გამო არავინ დაუდგა გვერდით მსახურებისას. მეუფე მარტო წავიდა, ცოცხით მოგავა ტროტუარის მცირე ნაწილი, გახსნა ჩემოდანი, ამოიღო საცეცხლური, მოწმენდილ ადიგლას დასდო მღვდელმთავრის „არწივი“ (არწივისსახოვანი მცირე ხალიჩა, რომელზეც მღვდელმთავარი დგებდა ლოცვისას) და ლოცვა დაიწყო.
წმინდა იოანე, მიუხედავად მათი რწმენისა და ეროვნებისა, თანაბრად ეხმიანებოდა დახმარების მთხოვნელთ. ამის შესახებ ყველამ იცოდა და მიჰყავდათ მასთან მძიმე სნეულები, თუნდაც იგი ყოფილიყო კათოლიკე, პროტესტანტი, მართლმადიდებელი ან ნებისმიერი სხვა აღმსარებლობლის წარმომადგენელი, რადგან როდესაც იგი ლოცულობდა, ღმერთი მოწყალებას იღებდა.
მეუფე იოანეს სახელს დიდი პატივისცემით იხსენიებდნენ კათოლიკენიც. ერთი კათოლიკე მღვდელი ეუბნებოდა თავის სულიერ შვილებს: – „თქვენ ითხოვთ მტკიცებულობებს, რომ ჩვენ დროშიც არის თუ არა სასწაულები ან არიან თუ არა წმინდანები, გეტყვით, რომ არანაირი თეორიული დასაბუთება არ ჭირდება ამ თემას, თავად შეგიძლიათ იხილოთ ეს ყოველივე, რადგან პარიზის ქუჩებში დადის ეს სასწაული და მას იოანე ფეხშიშველი ჰქვია“.
უამრავი ადამიანი წერდა წერილს მღვდელმთავარს, ისიც ყველას პასუხობდა, ანუგეშებდა, არიგებდა. შემდეგ მიდიოდა და წერილებს საფოსტო ყუთში აგდებდა, ამის გაკეთებას თავის მაგივრად სხვას არ „ანდობდა“. საფოსტო ყუთს გადასახავდა ჯვარს და წერილებს ლოცვას გააყოლებდა. ხომ ასეთი თბილი, რბილი და მოყვარული გახლდათ, მაგრამ თუ საქმე ეკლესიას და საღმრთო რჯულს ეხებოდა, საოცრად მკაცრი იყო. ის ღვთისმსახურთაგან შესაფერის მოქცევას ითხოვდა, არ აძლევდა საკურთხეველში თავისუფლად მოქცევის ნებას. ღვთისმსახურება კარგად იცოდა და მაშინვე გამოასწორებდა სხვათა დაშვებულ შეცდომებს. მკაცრი იყო მრევლის მიმართ, ტუჩებშეღებილ ქალს ნებას არ აძლევდა, ჯვარსა და ხატს მთხვეოდა. დაუშვებლად მიაჩნდა ბალები და სხვა გასართობი თავშეყრა კვირისა და დღესასწაულთა წინა დღეს.
მეუფე იოანე ყველანაირად ცდილობდა თავის ეპარქიაში აღეკვეთა ამერიკულ საზოგადოებაში ფეხმოკიდებული ე.წ ჰელოუინის ტრადიცია. მან მკაცრად ამხილა მრევლი ჰელოუნის~ საღამოს მოწყობის გამო, როცა ეკლესიაში წმინდა იოანე კრონშტანდტელის ხსენებას აღნიშნავდნენ. მეუფე იოანე იყო მკაცრი დამცველი ძველი სტილისა ახალმესტილეთაგან. მისთვის საეჭვო იყო მართლმადიდებელ ეკუმენისტთა საქმიანობაც. ჯერ კიდევ ახალგაზრდა ეპისკოპოსის კრიტიკულმა ესემ დეკანოზ სერგეი ბულგაკოვისსოფიოლოგიაზე~, მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა 1936 წელს წმინდა სინოდის მიერ ამ ერესის დაგმობაში.
„იქნება რწმენისაგან მასიური ჩამოშორება (განდგომა), თანაც რწმენას უღალატებს ბევრი ეპისკოპოსი და თავს გაიმართლებს ეკლესიის ბრწყინვალე მდგომარეობით. კომპრომისის ძიება იქნება ადამიანებისათვის დამახასიათებელი განწყობა. აღმსარებლობის პირდაპირობა გაქრება. ადამიანები დახვეწილად ეცდებიან გაამართლონ თავიანთი დაცემა… და მათში იქნება ჩვევა სიმართლისაგან განდგომისა, კომპრომისისა და ცოდვით ტკბობისა.“ – წერდა იგი. მატერიალიზმის სათავეების შესახებ ქადაგებაში კი აღნიშნავდა: „ღვთის რწმენა ნიშნავს უმაღლესი სიყვარულისკენ სწრაფვას, განურჩევლად ყველა ადამიანის სიყვარულს, უზენაეს სიმართლეში სრულყოფას. ღვთის რწმენა ნიშნავს, არა ქმნა კერპი არცა მატერიისა, არცა ადამიანისა და არცა თავისაგან შენისა. აი, რა არის ყველაზე რთული კაცობრიობისათვის. ადამიანებს უყვართ კერპები. მათ არ სურთ, თავი თვისი მსხვერპლად მიუტანონ ჭეშმარიტ ღმერთს, სამაგიეროდ, ადვილად ეწირებიან კერპებს. კერპი ნებას გვაძლევს სცოდო, ამიტომაც ბევრს ის უფრო უყვარს, ვიდრე ღმერთი. უფალს არ ირჩევენ, როგორც არ ირჩევენ მზის შუქს. კერპი კი ყოველთვის შეიძლება ამოირჩიო და როცა ერთს განაგდებ, შეგიძლია მეორეს დაემონო… ადამიანები, რომლებიც ჭეშმარიტი სიმართლის მზისგან, სულიერი სინათლის წყაროსა და ღვთის ზნეობრივი ძალისაგან ილტვიან, სხვადასხვა ხილულ თუ უხილავ კერპებს ესწრაფვიან. ამით ბოროტი სულები იპყრობენ კაცობრიობას და მას ტანჯვისა და განსაცდელის უფსკრულში აგდებენ. კაცობრიობის ერთ-ერთ უკანასკნელ კერპად მატერია შეიძლება მივიჩნიოთ. ადრე კერპთაყვანისმცემლები მატერიის ცაკლეულ ნაწილებს ეთაყვანებოდნენ. XVIII-XIX სს-ში კი ფრანგი ენციკლოპედისტებისა და გერმანელი ნატურალისტების გავლენით ბევრმა მთელი მატერია გააღმერთა.“
მიუხედავად გარეგნული სიმკაცრისა, სხვანაირი ურთიერთობა ჰქონდა ბავშვებთან. ტაძრის სამღვდელოება შეცბუნებული უყურებდა მღვდელმთავარს, როცა ის წირვისას პატარა ბავშვებს ეთამაშებოდა. ჩვევად ჰქონდა, ლიტურგიის შემდეგ საკურთხეველში მომსახურე ვაჟებს ეხუმრებოდა ხოლმე, ხოლო ურჩებს თავზე კვერთხს უკაკუნებდა, რა თქმა უნდა მსუბუქად. მეუფე იოანე პირველ რიგში სულიერი ცხოვრებით ცხოვრობდა და თუ ეს არღვევდა მიღებული ქცევის წესებს, ესეც მხოლოდ იმიტომ, რომ ადამიანები გამოფხიზლებულიყვნენ სულიერი ინერტულობისგან, ახსენებდა მათ, რომ არის ამ სოფელზე აღმატებული სამყარო. მისი სულიერი შვილის, ქალბატონ ე. ჩერტკოვას მოგონებიდან: მე რამდენიმეჯერ ვეწვიე მეუფეს ვიზიტით, როდესაც იგი ცხოვრობდა კადეტთა კორპუსში პარიზთან ახლოს. მას ჰქონდა პატარა კელია ზემო სართულზე. კელიაში იდგა მაგიდა, სავარძელი და რამოდენიმე სკამი, ხოლო კუთხეში - ხატები და ანალოღია წიგნებით. კელიაში საწოლი არ იყო, რადგან მეუფე არ წვებოდა დასაძინებლად, არამედ ლოცულობდა მაღალ ჯოხზე დაყრდნობილი. ხანდახან იგი მუხლმოდრეკილი ლოცულობდა; შესაძლებელია, როდესაც მუხლს იდრეკდა, ცოტას იძინებდა ასეთ მდგომარეობაში, იატაკზე. ხანდახან ჩვენი საუბრის დროს, მე მეჩვენებოდა, რომ იგი თვლემდა, მაგრამ როდესაც მე ვჩერდებოდი, იგი მაშინვე მეუბნებოდა: „განაგრძეთ, მე გისმენთ“. როდესაც იგი არ მსახურობდა და სახლში იმყოფებოდა, ჩვეულებისამებრ ფეხშიშველი დადიოდა (სხეულის მოუძლურებისათვის) - ყველაზე ძლიერი თოვლის დროსაც კი. ისეც ხდებოდა, მოდიოდა ფეხშიშველი ქვიან გზაზე, საკუთარი საცხოვრებელი კორპუსიდან ტაძრამდე, რომელიც კარიბჭესთან იდგა, ხოლო კორპუსი პარკის შუაგულში იდგა, ბორცვზე. ერთხელაც მან ფეხი დაიზიანა; ექიმებმა ვერ შეძლეს მისი განკურნება და წარმოიქმნა სისხლის მოწამვლის საშიშროება. მეუფის საავადმყოფოში გადაყვანა მოგვიწია, მაგრამ იგი წინააღმდეგი იყო, არ უნდოდა საწოლში წოლა, თუმცა მეუფის ზემდგომთა დაჟინების შედეგად, ბოლოს და ბოლოს დათანხმდა და დაწვა საწოლში, მაგრამ თავქვეშ ფეხსაცმელი დაიდო, რათა არაკომფორტულად დაწოლილიყო. ჰოსპიტალის ექიმები (ფრანგები) ამბობდნენ:თქვენ ჩვენთან წმინდანი მოიყვანეთ!~ მასთან ყოველ დილით მოდიოდა მღვდელმსახური, რომელიც აღასრულებდა საღმრთო ლიტურგიას და მეუფე ეზიარებოდა.
მეუფე იოანეს ხელდასხმით საფრანგეთსა და ჰოლანდიაში იკურთხა ადგილობრივი სამღვდელოება მართლმადიდებლური სამრევლოებისათვის, გამოიცა საღვთისმსახურო წიგნები ფრანგულ და ჰოლანდიურ ენებზე. მისი მღვდელთმთავრობის პერიოდში გარდა პარიზისა, მეუფე იოანე აქტიურად მოღვაწეობდა იობ მრავალვნებულის სახელობის რუსულ ტაძარშიც, ბრიუსელში.
1962 წლის დასაწყისში ამერიკიდან, სან-ფრანცისკოს და დასავლეთ ამერიკის ეპარქიიდან მისი სულიერი შვილებისაგან მრავალი სამწუხარო ამბავი მოდიოდა მასთან, რაც შეეხებოდა ეპარქიის მდგომარეობას, ავადმყოფობისგან დაუძლურებული იქაური მღვდელთმთავარი მთავარეპისკოპოსი ტიხონი (ტროიცკი) სათანადოდ ვეღარ უძღვებოდა ეპარქიას. მეუფე ტიხონმა 1962/XI სინოდს სთხოვა გათავისუფლება და მის შემცვლელად გადაწყდა დაედგინათ მთავარეპისკოპოსი იოანე, რომლის სულიერი შვილები და მისი წინამძღოლობით ჩინეთიდან ემიგრირებულნი, უმეტესად სან-ფრანცისკოში და დასავლეთ ამერიკაში იყვნენ დამკვიდრებულები.
1962 წელს, ევროპელი ქრისტიანების გულის დასაწყვეტად, წმინდა სინოდმა მთავარეპისკოპოსი იოანე ამერიკაში გადაიყვანა და სან-ფრანცისკოს ეპარქია ჩააბარა. იგი ღვთისმშობლის ტაძრად მიყვანების დღეს 21 ნოემბერს (ახ.სტ 4 დეკემბერს) შებრძანდა სან-ფრანცისკოს ტაძარში, ისევე როგორც შანხაიში. ნაყოფიერი იყო მისი ოთხწლიანი მღვდელმთავრობა ამერიკაში. მისი სულის და ლოცვის ნაყოფი გახლდათ მამა სერაფიმე როუზისა და წმინდა გერმანე ალასკელის ძმობა (რომელიც კალიფორნიაში დაარსადა).
სან-ფრანცისკოს მრევლი ყველაზე მრავალრიცხოვანი იყო მთელ ამერიკაში, აშენებდნენ დიდ საკათედრო ტაძარს, მაგრამ მრევლში უთანხმოების გამო, მშენებლობა შეჩერებული იყო. ამ შფოთის ჩასაცხრობად სინოდმა საჭიროდ ჩათვალა მთავარეპისკოპოს იოანეს გაგზავნა. წმინდანმა გაარკვია საქმე, ფინანსებში და საანგარიშო დოკუმენტაციაში უწესრიგობა აღმოაჩინა და პასუხისმგებელი პირები და მოვალენი პასუხისგებაში მისცა, თუმცა მათ სინოდს გაუგზავნეს საჩივრები, რომლებითაც ისარგებლეს მისმა არაკეთილმოსურნეებმა: და წამოწიეს საკითხი სან-ფრანცისკოს კათედრაზე მისი „არაკანონიკური“ დადგინების გამო.
მეუფის აქტიური მოღვაწეობით განახლდა საკათედრო ტაძრის მშენებლობა, უამრავი შემოწირულობა გროვდებოდა და საქმეც სწრაფად მიდიოდა წინ. მეუფე იოანე ამერიკაშიც ყოველდღიური წირვა-ლოცვით, ობოლთა და ავადმყოფთათვის ზრუნვით აგრძელებდა ღვაწლს, მისი რეზიდენცია იყო სან-ფრანცისკოში, ტიხონ ზადონელის სახელობის ობოლთა თავშესაფრის ერთ პატარა ოთახში, სადაც ღამით წერდა და შრომობდა, ლოცულობდა და შეავედრებდა უფალს თავის სამწყსოს. მეუფე იოანეს წმინდა ცხოვრების შემხედვარე და მის მიერ აღსრულებულ სასწაულთა მოწმე უამრავი ადამიანი მოექცა ჭეშმარიტ სარწმუნოებაზე. მისი სულიერი შვილი გახდა პროტესტანტულ ოჯახში გაზრდილი იუჯინ როუზიც. მოძღვრის მაგალითით შთაგონებული ისიც მკაცრი ასკეტური ცხოვრების და მისი სულისკვეთების გამგრძელებელი იყო. (შემდგომში მღვდელმონაზონი სერაფიმ როუზი – მეუფე იოანემ შენიშნა ახალგაზრდა კაცი, რომელიც არც ერთ მსახურებას არ აკლდებოდა და მედავითნეობა შესთავაზა. იუჯინი უმალ გაიწაფა რთულ საეკლესიო სლავურ ტექსტებში. შემდგომ სწავლობდა თეოლოგიურ სკოლაში, რომელიც, მიუხედავად იმისა, რომ იქ ლექციებს რუსულად კითხულობდნენ, ფრიადზე დაამთავრა. ამავე პერიოდში იგი, მთავარეპისკოპოს იოანეს ლოცვა-კურთხევით, ადგილობრივ მართლმადიდებლურ ჟურნალში აქვეყნებდა სტატიებს. იგი დაუმეგობრდა სემინარიის კურსდამთავრებულს – გლებ პოდმოშენსკის (მომავალი იღუმენი გერმანე) მან იუჯინს შესთავაზა საძმოს დაარსება, რომელიც ამერიკაში მართლმადიდებლობის მისიის საქმეს გააგრძელებდა. 1967 წ. ძმებმა სკიტის მოსაწყობი ადგილის ძებნა დაიწყეს. სკიტში 1969 წელს ღვთისმშობლის მიძინების დღესასწაულზე დამკვიდრდნენ და მთელი წლის მანძილზე დუმილით, და მყუდროებით მოღვაწეობდნენ, სკიტიდანვე აგრძელებდნენ მართლმადიდებლური სიტყვისა და სხვა გამოცემების გამოქვეყნებას, 1970 წ. ძმები მონაზვნებად აღიკვეცნენ. იუჯინს ეწოდა სერაფიმე – სერაფიმ საროველის პატივსაცემად, ხოლო გლებს – გერმანე – გერმანე ალიასკელის საპატიოდ.)
მთავარეპისკოპოს იოანეს ასეთი დიდი ავტორიტეტი და სახელი საზღვარგარეთის რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის სინოდში მღვდელმთავართა გარკვეული ჯგუფის გაღიზიანების მიზეზი გახდა. სინოდში ბევრნი იყვნენ ისეთები, რომელთაც ეზიზღებოდათ ბუზღუნა~ დაჟინიანი~ ეპისკოპოსი, როგორც არასაკმარისად დახვეწილი ღვთისმეტყველი~ ანცუდი ადმინისტრატორი~. მის მიმართ დაიწყო მიზანმიმართული ბრძოლა, რომელიც აგებული იყო ცრუ ბრალდებებზე და საბოლოოდ გათვლილი იყო მის დაპატიმრებაზე. არაკეთილმოსურნეებს მთავარი რამის ეშინოდათ: ცოცხალი წმინდანი – სასწაულმოქმედი, რომელიც დაინიშნა წამყვან კათედრაზე, რუსეთის საზღვარგარეთული ეკლესიის ყველაზე ცნობილ ეპარქიაში, ითვლებოდა ყველაზე რეალურ კანდიდატად უკვე ძალზედ სნეული პირველ იერარქის ადგილის დაკავებისათვის. მიტროპოლიტი ანასტასი, რომელიც რუსეთის ემიგრანტულ ეკლესიას წინამძღვრობდა, მოხუცებული და ძალზე დაუძლურებული იყო. მის შემცვლელად ყველაზე რეალურ კანდიდატად მეუფე იოანე ესახებოდათ, ამიტომ სხვანი, ვისაც ეკლესიის მეთაურობა სურდათ, ყველანაირად წინ აღუდგებოდნენ მას. რაღას არ აბრალებდნენ – კომუნისტების აგენტობას, რადგან წირვისას რუსეთის პატრიარქსაც იხსენიებდა მიტროპოლიტ ანასტასისთან, და რამდენჯერმე სწირა კიდეც რუსეთის პატრიარქის წარმომადგენლებთან ერთად. „მე ყოველდღე, პროსკომიდიისას ვიხსენიებ პატრიარქ ალექსის. ის პატრიარქია და ჩვენი ლოცვები არ იკარგება. გარემოებათა გავლენით ჩვენ აღმოვჩნდით განყოფილნი, მაგრამ ლიტურგიკულად ჩვენ ერთნი ვართ. რუსული ეკლესია, ისევე როგორც მთელი მართლამდიდებელი ეკლესია ერთია ევქარიტიაში და ჩვენც მასთან და მასში ვართ. ადმინისტრაციულად კი ჩვენი სამწყსოსა და ჩვენი პრინციპების გამო გვიწევს ჩვენი გზით სიარული, მაგრამ ეს არანაირად არ არღვევს ჩვენს საიდუმლოებრივ კავშირს მართლამდიდებელ ეკლესიასთან.“ – წერდა იგი.
არაკეთილმოსურნეთა საქმიანობამ თავისი ნაყოფი გამოიღო. სან-ფრანცისკოში მცხოვრები რუსული საზოგადოება აფორიაქებული გახლდათ „პარტიული ბრძოლის“ გამო. სამრევლო შეკრებებს თან სდევდა ყვირილი და შეურაცხყოფა მეუფისა და მისი მომხრეების მისამართით. მის მდევნელებს შორის ისეთებიც კი იყვნენ, რომელნიც მან კიბოსაგან და სხვა უმძიმესი სნეულებებისაგან განკურნა. ზოგიერთი ქალი ლანძღავდა და ანერწყვებდა კიდეც მას, თუმცა მეუფის ზოგიერთი პატივისმცემელი ღიად იბრძოდა მის დასაცავად. მაგ: იღუმენია არიადნამ ხმამაღლა, კვერთხით ხელში ამხილა ტაძარში მყოფი ყველა ის ადამიანი, ვინც შეურაცხყოფდა ცოცხალ წმინდანს. მის მოწინააღმდეგეებს ესმოდათ საკუთარი იურიდიული პრეტენზიების აბსურდულობა. მათი მთავარი მიზანი გახლდათ, მორალურად გაენადგურებიათ იგი. იმ დღეებში წმ. იოანე წერდა თავის სულიერ შვილებს: „თუკი თქვენ გაიგებთ, რომ მე გარდავიცვალე, იცოდეთ, რომ მე მომკლეს“.
ოფიციალურად მას ამერიკის საგამოძიებო სამსახურების მიერ წარედგინა ბრალი ფინანსურ დარღვევებში, რომელიც შეეხებოდა საკათედრო ტაძრის მშენებლობისთვის მოძიებული თანხების არამიზნობრივ განკარგვას. სასამართლო პროცესებზე სიარული უხდებოდა მოხუც მეუფეს და იქ მის წინააღმდეგ მომართული რამოდენიმე გააფთრებული მღვდელმთავრის ბრალდებებზე პასუხების გაცემა.
1962 წლის 9 ივლისს სან-ფრანცისკოში გამომავალმა ყოველდღიურ გაზეთ „სან ფრანცისკო ექსამინერ“-ში პირველ გვერდზე დაიბეჭდა ცნობა რუსი მთავარეპისკოპოსის სასამართლო პროცესის შესახებ და სასამართლო დარბაზში გადაღებული მისი ფოტოსურათები. პროცესი გაგრძელდა ოთხი დღე. სასამართლოში მეუფის გვერდით მისი ყველაზე ახლობელი ადამიანებიც იყვნენ: მეუფე საბა ედმონტელი, ლეონტი ჩილელი, ნექტარიოს სიეტლელი და იღუმენია არიადნა. რეგულარულად მოდიოდა მამა სერაფიმე როუზიც. კათოლიკე მოსამართლე ე. ო. დეი ვერ ფარავდა თავის სიმპათიებს მეუფის მიმართ და სან-ფრანცისკოს ისტორიის მანძილზე პირველად, ნება დართო მას, რომ ყოველი სესიის დასაწყისში ლოცვა წარმოეთქვა. მისი ბრალდების საქმე, როგორც აბსოლუტურად დაუსაბუთებელი, შეწყვეტილ იქნა და წმინდანი განთავსუფლდა ყველა ფინანსური კორუფციის სახის ბრალდებებისაგან. ასევე სინოდშიც იძულებულნი იყვნენ, რუსეთის საზღვარგარეთული ეკლესიის პირველ იერარქის – მიტროპოლიტ ანასტასის, სან-ფრანცისკოში პირადი ვიზიტის შემდეგ, ეღიარებიათ წმ. იოანეს სტატუსი, როგორც სან-ფრანცისკოს და დასავლეთ ამერიკის იერარქისა.
სიმართლემ გაიმარჯვა, თუმცა წმინდანის უკანასკნელი წლები სავსე იყო სიმწარით, ცილისწამებებითა და თვალთვალით, მაგრამ მან კარგად იცოდა რა სულიერი ცხოვრების კანონები, არავის არ განსჯიდა. როდესაც ჰკითხეს, ვინ იყო დამნაშავე ამ ამბოხში, უპასუხა: „ეშმაკი“. მისი ერთ-ერთი სულიერი შვილი იხსენებდა: „ნეტარი იოანე არასდროს არ ჩიოდა, მიუხედავად იმისა, რომ უამრავი მღელვარება ჰქონდა. ერთხელაც მე მსახურებამდე მომიწია ტაძარში მისვლა. მესმის – ვიღაცის ტირილი. გაკვირვებული ფრთხილად ავედი საფეხურებზე და დავრწმუნდი, რომ ხმები საკურთხევლიდან ისმოდა. გვერდითა კარი გაღებული იყო და მეც შევიხედე. ჩემდა გასაოცრად, მე დავინახე ნეტარი იოანეს შიშველი ფეხები ტრაპეზთან. იგი მუხლებზე იყო დაჩოქილი, თავი მოდრეკილი ჰქონდა ხელებზე და მწარედ ტიროდა! მე მაშინვე გავეცალე. შეუძლებელი იყო ამის ყურება.“
წმიდა იოანე შანხაელი არანაირი „სტარეცული გაჭაღარავებული დიდებული გარეგნობით“ არ გამოირჩეოდა: დაბალი, შეუხედავი, მეტყველების დეფექტით, ხშირად ფეხშიშველი. ზოგიერთი მის გარშემო მყოფი ადამიანი თავს უხერხულადაც კი გრძნობდა „ასეთი ეპისკოპოსის გამო“, იგი ხომ მსხვილ ქალაქებში მსახურობდა: შანხაიში, პარიზში, ბრიუსელში, სან-ფრანცისკოში. ერთხელაც ზემდგომთაგან ბრძანება მიიღო, რომ ფეხსაცმელი ეტარებია. და ატარებდა მათ წელს უკან შეკრული თასმებით. მოვიდა ახალი ბრძანება: „ფეხზე ჩაცმის“, ეპისკოპოსი მორჩილი იყო და ჩაიცვა.
1964 წელს მიტროპოლიტი ანასტასი გადადგა. მთავარეპისკოპოსმა იოანემ ეკლესიის მეთაურობა მეუფე ფილარეტს დაუთმო.
სიცოცხლის ბოლოს წმიდა იოანეზე აღსრულდა სახარებისეული 9 ნეტარების უკანასკნელი მცნება: „ნეტარ იყვნეთ თქვენ, რაჟამს გყვედრიდნენ და გდევნიდნენ და სთქუან ყოველი სიტყვა ბოროტი თქუენდა მომართ სიცრუით ჩემთვის“. მაგრამ ეს, რა თქმა უნდა არ უხსნიდა პირად პასუხისმგებლობას მის მოწინააღმდეგეებს საკუთარი წილი ღვარძლის და შურის გამო, რომელსაც იჩენდნენ მის მიმართ. ზოგიერთმა სიკვდილის წინ შეინანა და შენდობა ითხოვა თავად მისგან და მიიღეს სრული პატიება და ცოდვათა შენდობა.
წმინდანს უთქმელი სათხოვარიც კი ესმოდა, იხსენებს ქალბატონი ლიუ, წმინდანის ერთ-ერთი სულიერი შვილი: სან-ფრანცისკოში ჩემი მეუღლე ავტოკატასტროფაში მოხვდა, ამ დროს მეუფეს უკვე ჰქონდა მრავალი უსიამოვნება. ვიცოდი რა მისი ლოცვის ძალა, მე ვიფიქრე:თუკი მოვიწვევდი მეუფეს, ჩემს მეუღლესთან, იგი გამოკეთდებოდა~, მაგრამ მე მეშინოდა ამის გაკეთება, რადგან იგი დაკავებული იყო და უცებ მოხდა ისე, რომ თავად მოვიდა ჩვენთან, ერთ თანმხლებ პირთან ერთად, რომელმაც მოიყვანა იგი, თუმცა მხოლოდ 5 წუთის განმავლობაში იყო ჩვენთან, მაგრამ მე მწამდა, რომ ჩემი მეუღლე უკეთესად იქნებოდა. და მართლაც, მეუფის სტუმრობის შემდეგ მან გამოჯანმრთელება დაიწყო. მოგვიანებით მე შევხვდი იმ ადამიანს, რომელმაც იგი ჩვენთან მოიყვანა და მომიყვა, რომ მან მეუფე აეროპორტში წაიყვანა იქ კი მეუფემ მოულოდნელად უთხრა: „ახლავე წავიდეთ ლიუსთან“. ეს ადამიანი შეწუხდა, რომ რეისზე დააგვიანებდნენ, თუმცა მეუფემ უთხრა: „თქვენ შეგიძლიათ თქვენს თავზე აიღოთ ადამიანის სიცოცხლე?“, სხვა გზა აღარ იყო და მოიყვანა ჩვენთან. მეუფემ აეროპორტში არ დააგვიანა, რადგან რეისი გადადეს მის გამო“.
მოწინააღმდეგეებთან ერთად უამრავი მომხრე ჰყავდა მეუფე იოანეს, განსაკუთრებით მეგობრობდა ძველი თაობის მღვდელმთავრებთან, რომლებიც მაღალი სულიერებით გამოირჩეოდნენ, მაგრამ ამ დაპირისპირებამ იმოქმედა მღვდელმთავარზე. უკვე ხშირად ახსენებდა სიკვდილს და წინასწარმეტყველებდა რომ მალე, ივნისის ბოლოს მოვკვდებოდა. სან-ფრანცისკოში კი არა, სიეტლშიო, – უთხრა ერთხელ ერთ სულიერ შვილს.
მეუფემ ახალი ძალისხმევით განაახლა დედა ღვთისმშობლის ხატის „ყოველთა მწუხარეთა სიხარული“, სახელობის საკათედრო ტაძრის მშენებლობა სან-ფრანცისკოში და 1964 წლის ბოლოს დაასრულა. 1965/14/III (ახ.სტ) კვირა დღეს, დიდი მარხვის პირველ კვირას მართლმადიდებლობის ზეიმის დღესასწაულზე მან შეასრულა ტაძრის მცირე კურთხევა და პირველი წირვაც აღასრულა. იგი ეთ-ერთ ქადაგებაში ამბობს: „ტაძარი ღმერთს არ ესაჭიროება, მისი ტახტრევანი ხომ ზეცაა, კვარცხლბეკი კი დედამიწა. ტაძარი ჩვენ გვჭირდება. ჩვენს მიერ გაღებული შემოწირულობა ჩვენთვისვეა სასარგებლო, მაგრამ უფალი ნივთიერს იმდენად არ შეიწირავს, რამდენადაც ჩვენს მიერ გამოვლენილ გულმოდგინებას. ქრისტემ ქვრივის ორი მწვლილი შეიწირა და თქვა, რომ მან ყველაზე მეტი გაიღო. მდიდრები ფასის საცავში შემოწირულობას თავიანთი სიჭარბისაგან დებდნენ, ქვრივმა კი რაც გააჩნდა, ისიც გასცა – „საცხოვრებელი თვისი“. ღმრთის სახელით გაღებულ მსხვერპლს, თვით უფალს ვაძლევთ. სულიერი თვალსაზრისით ჩვენი შემოწირულობა ზეციერ, უფლის კუთვნილ საგანძურებში მიდის. იქიდან მას ვერავინ წარიტაცებს. თუკი ვინმე ეკლესიის ქონებას ეხება, ის თავად ღმერთს ჰპარავს და მასზე ღმრთის მსჯავრი აღესრულება.
ტაძრის აღმშენებლებს ყოველი ღმრთისმსახურების დროს იხსენიებენ. დედამიწაზე ტაძრის შენებით ჩვენთვის ზეცაში მარადიულ სამყოფელს ვიშენებთ. გავა წლები, გაიხრწნება ჩვენი სხეულები, იქნებ ჩვენი ძვლებიდანაც აღარაფერი დარჩეს, ჩვენი სულები კი მარად ცოცხალი იქნება. ნეტავ მას, ვინც თავისი სულისათვის ზეცაში სამყოფელი გაიმზადა! აშენებული ტაძრები თუნდაც დაინგრეს, სიცოცხლის წიგნში ჩაიწერება მათი აღმშენებლების სახელები და ჩაიბეჭდება იქ აღვლენილი ლოცვები. ასე ამბობს საბაოთ უფალი: „დაისხენით გულთა თქვენთა გზათა მიმართ თქუენთა. აღვედით მთასა ზედა და ამოჰკვეთენით ხენი, და აღაშენეთ სახლი, და სათნო ვიყო მის შორის, და შორის ვიდიდო მე“. „მე თქუენ თანა ვარ, იტყვის უფალი“ (ანგ. 1,7-13). “
ივნისში მეუფე იოანე ღვთისმშობლის „კურსკ-კორენის“ სასწაულმოქმედ ხატს დააბრძანებდა მისი ეპარქიის სხვადასხვა ქალაქებში ეს წმინდა ხატი 1950 წ. ღვთის განგებით მოხვდა ამერიკაში და წლების განმავლობაში სტუმრობდა რუსულ სათვისტომოებს. ეს სწორედ ის ხატია, რომლის მიახლებისასაც პატარა სერაფიმ საროველი განკურმა ღვთისმშობელმა, როცა ხატის მსვლელობამ მის საცხოვრებელ სახლთან გავლა ინება.
1966 წლის 2 ივლისს მთავარეპისკოპოსმა იოანემ წირვა აღასრულა, შემდეგ ამ ხატით იქაური სათვისტომო და მორწმუნეთა ოჯახები მოიარა და საღამოს ტაძრის გვერდით მდებარე კელიაში დაბრუნდა, რათა ხატის წინ განმარტოებით ლოცვითი კანონი შეესრულებინა. სწორედ აქ, ღვთისმშობლის ხატის წინ მდგომარე ლოცვისას იგი მუხლებზე დაეცა და ამ ხმაურზე შემოსულმა, გვერდით კელიაში მყოფმა მღვდლებმა და ეპისკოპოსმა ამბერკიმ (ტაუშევი) ნახეს რომ დაჩოქილი მეუფე უკვე გადიოდა ამ ქვეყნიდან და იქვე მის სავარძელში დასვეს, სადაც „კურსკ-კორენის“ ღვთისმშობლის ხატის წინ სავარძელში მჯდომარემ მშვიდად მიაბარა თავისი მართალი სული უფალს, თუმცა არავითარი წინასწარი ნიშანი არ არსებობდა რაიმე ავადმყოფობისა.
„აღარა მყავს სულიერი მამა და აღარც მეყოლება, – ამბობდა მისი სულიერი შვილი მღვდელი მარტინ ერლინგსი, – ყოველ შემთხვევაში, ამგვარი, რომელიც შუაღამისას დაგირკავს და გეტყვის: წადი, დაიძინე, რაზეც ახლა ლოცულობ, შეგისრულდება“. რამოდენიმე დღეში იგი გადაასვენეს სან-ფრანცისკოში, მის მიერ აგებულ „ყოველთა მწუხარეთა სიხარული“-ს სახ. საკათედრო ტაძარში. წმინდანი 6 დღის განმავლობაში ესვენა სასახლეში, მის სხეულს ბალზამირება არ ჩაუტარეს და მიუხედავად ძლიერი სიცხისა, გახრწნის არავითარი სუნი არ იგრძნობოდა. სან-ფრანცისკოს დამკრძალავი ბიუროს ჩინოვნიკები ყოველდღიურად აკვირდებოდნენ სხეულს, მაგრამ ვერავითარ ცვლილებას ვერ ხედავდნენ.
24 ივლისს მიტროპოლიტმა ფილარეტმა (ვოზნესენსკი) აუგო წესი, უამრავმა მორწმუნემ გააცილა საყვარელი მღვდელთმთავარი უკანასკნელ გზაზე. მეუფე იოანე დაკრძალეს სან-ფრანცოსკოში, საკათედრო ტაძრის ქვედა სართულზე მოწყობილ საძვალეში. გარდაცვალების შემდეგ გამოსცხადებია თავის ერთგულ სულიერ შვილს და უთქვამს: _ გადაეცი ხალხს, თუმცა მე მოვკვდი, მაგრამ ცოცხალი ვარო. გარდაცვალების შემდეგაც გაგრძელდა უამრავი სასწაულის აღსრულება მის საფლავთან – უამრავი მლოცველი მიდის სათხოვარით და წმინდა მღვდელმთავარიც უსრულებს, კურნავს და ეხმარება ცხოვრებისეული სიძნელეების გადალახვაში.
1994 წ. საზღვარგარეთის რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის სინოდმა შეისწავლა რა მეუფე იოანეს სასწაულებრივი მეოხების ყველა ფაქტი, დადასტურებულად ცნო მისი სასწაულმოქმედება, და მზადება დაიწყო მისი კანონიზაციისთვის. სპეციალურმა კომისიამ გახსნა მისი სამარხი და მსგავსად კიევო-პეჩორის ლავრაში განსვენებული უხრწნელი წმინდანებისა მისი სხეულიც უხრწნელი აღმოაჩინა. პროტოპრესვიტერი პეტრე პერეკრესტოვი, სან-ფრანცისკოს ღვთისმშობლის ხატის „ყოველთა მწუხარეთა სიხარულის“ საკათედრო ტაძრის მღვდელმსახური, წმ. იოანე შანხაელის საფლავის გახსნის და წმ. ნაწილთა აღმოყვანების მონაწილე: „ხალხმა დაიწყო მეუფე იოანეს კუბოსთან მოსვლა, როგორც ნეტარ ქსენია პეტერბურგელთან მიდიოდნენ, ჯერ კიდევ მის განდიდებამდე. თავდაპირველად ისინი უბრალოდ ლოცულობდნენ მეუფისათვის, ხოლო შემდგომ თავად მას მიმართავდნენ ლოცვაში და ტოვებდნენ მოსახსენებლებს. ძალიან ბევრი სასწაული აღესრულებოდა. მე ასე ვიტყოდი, რომ წმინდა იოანეს თაყვანისცემა და მისი განდიდება ქვევიდან მიმდინარეობდა, ხალხისაგან. შედარებით მალე დადგა საკითხი მისი კანონიზაციის შესახებ, ხოლო სან-ფრანნცისკოში გადაწყდა მისი საფლავის გახსნა და წმ. ნაწილთა აღმოყვანება. ალბათ, უმეტეს ჩვენთაგანს არასდროს არ გაუხსნია საფლავი, ხოლო მე ჯერ კიდევ ახალგაზრდა მღვდელმსახური ვიყავი და გულახდილად რომ ვთქვათ, არ ვიყავი მიცვალებულთა დიდი თაყვანისმცემელი. ღამის 9 სთ. ჩვენ ეპისკოპოს ანტონის (მედვედევი) თავმჯდომარეობით ჩავედით საძვალეში და დავიწყეთ პანაშვიდის მსახურების აღსრულება. სასახლე მთელი ამ დროის მანძილზე ბეტონის სარკოფაგში იყო მოთავსებული.
სასახლის სახურავის გასაღებს 25 წელზე მეტი ხნის განმავლობაში ინახავდა ერთი მღვდელმონოზონი. იგი მიუახლოვდა სასახლეს, საზეიმოდ ჩარჭო გასაღები, მაგრამ სახურავი არ გაიხსნა, რადგან დაჟანგებული იყო და ბოქლომი არ მუშაობდა. მაშინ საქმეში ჩაერთო ჩვენი პროტოდიაკონი – რუსი გოლიათი, იგი 170 კილოგრამს იწონიდა და შეეცადა, რომ სახურავი ლომის (იგულისხმება ხელსაწყო) საშუალებით გაეხსნა. მაგრამ მეუფე ანტონის არ მოეწონა, რომ უკრძალველი ძალის გამოყენებით აღმოეყვანათ წმ. ნაწილები. მან შეაჩერა მამა პროტოდიაკონი, გამოისახა პირჯვარი, დახუჭა თვალები და დაიწყო 50 ფსალმუნის კითხვა, ხოლო შემდგომ აიღო სახურავი და მსუბუქად გახსნა იგი. ჩვენ დავინახეთ წმ. იოანეს შესამოსელი, თავდაპირველად ის თეთრი იყო, ხოლო შემდგომ გამწვანდა. სავარაუდოდ, ობი მოედო. ჩვენ შევეხეთ შესამოსელს, ის ხელში იფშვნებოდა, რადგან გახრწნილი იყო.
როდესაც მღვდელმსახურს ასაფლავებენ – მისი სახე იფარება საღვთისმსახურო დაფარნით, რომლითაც ჩვეულებრივ ლიტურგიის დროს ბარძიმი და ფეშხუმი იფარება. ასეთი დაფარნით იყო დაფარული წმინდა იოანეს სახეც. მეუფე ანტონმა გამოისახა პირჯვარი და აღამაღლა იგი [დაფარნა ასწია] და მე გავიცანი მეუფე იოანე, პირველად ვნახე იგი. მისი სახე და მთელი მისი სხეული მთლიანად შენარჩუნდა, უხრწნელი გახლდათ – ეს იყო წმინდა ნაწილები.
მეუფე ანტონმა მე ფოტოგრაფად დამნიშნა. 1993 წელს მე ვიღებდი სურათებს ფირით და ეს ფირი ამოიწურა ფოტოაპარატში. მე გავიქეცი სახლში და როდესაც შინ შევედი ყველგან შუქი იყო ანთებული, როგორც აღდგომისას. შუაღამე იყო, დედა მელოდებოდა. მე შევედი ბინაში და დავიყვირე: „უხრწნელია! უხრწნელია!“ ავიღე ფირი და უკან გავიქეცი, ხოლო დედაჩემმა დაიწყო სხვებთან გადარეკვა, რომ ჩვენი სიხარული ეუწყებია. როდესაც მე ქვემოთ დავბრუნდი, საძვალეში, მოიყვანეს სნეული ბავშვი – ჩვენი ეპარქიის მღვდელმსახურის ვაჟი. მეუფე ანტონმა გასცა ლოცვა-კურთხევა, რომ იგი ხელში აყვანილი მიეყვანათ და ეს ვაჟი განიკურნა. ახლა ეს ბიჭი აბსოლუტურად ჯანმრთელია, ჩემზე ნახევარი მეტრით მაღალია, რეგბისტი. მეუფის წმ. ნაწილებისათვის წინასწარ იყო გამზადებული ხის სასახლე, ჩვენ გადავასვენეთ მასში წმინდა ნაწილები, დავხურეთ სასახლე და ღვთის მადიდებელნი წამოვედით იმ ადგილიდან.
რამოდენიმე თვის შემდგომ, როდესაც მეუფის კანონიზაციისათვის. მასალები უკვე შეკრებილი იყო, ჩვენ კვლავ აღმოვიყვანეთ წმინდა ნაწილები, რათა განგვებანა მეუფე და შეგვემოსა კვლავინდებურად. ჩვენ ახალ შესამოსელში შევმოსეთ იგი და დავტოვეთ იგი საძვალეში 1994 წლამდე, როდესაც წმ. იოანეს გარდაცვალების დღეს, მოხდა მისი განდიდება, კანონიზირება, თუმცა მისი სიცოცხლის დროსაც აშკარა და ცხადი იყო მისი სიწმიდე.
1994 წლის 2 ივლისს, გარდაცვალებიდან მხოლოდ 28 წლის შემდგომ – წმ. სინოდის სხდომაზე მთავარეპისკოპოსი იოანე მაქსიმოვიჩი კანონიზირებულ იქნა – შერაცხილ იქნა წმინდანად საზღვარგარეთის რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის წიაღში. მისი ხსენების დღედ დადგენილ იქნა გარდაცვალების დღე – 19 ივნისი (ახ.სტ. 2 ივლისი). 2008წ. ივნისში კი რუსეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის წმ. სინოდმა, მოსკოვისა და სრულიად რუსეთის პატრიარქის ალექსი II-ის მეთაურობით შეიტანა მეუფე იოანეს სახელი საეკლესიო კალენდარში და იოანე შანხაელი შერაცხილ იქნა წმინდა მღვდელთმთავართა დასში, როგორც სასწაულთმოქმედი.
წმინდა იოანეს უხრწნელი სხეული განისვენებს ხის სასახლეში მინის სახურავით, სან-ფრანცისკოს ღვთისმშობლის ხატის „ყოველთა მწუხარეთა სიხარული“, სახელობის საკათედრო ტაძარში სადაც ჩაუქრობლად ანთია კანდელი, რომლიდან აღებული წმინდა ზეთის სარწმუნოებით ცხებისას მრავალი სასწაულებრივი კურნება აღესრულება. ჩვენ კი შევთხოვოთ წმინდანს: ჰოი, ყოველთა ქრისტეანეთა მამაო, იოანე, დიდო განმანათლებელო და საკვირველთმოქმედო! გვასწავე ჩუენ ჭეშმარიტი სინანული, და გვიხსენ ბოროტთა სულთა მანქანებათაგან და ყოველთა მაჭირვებელთა ჩუენთაგან!

თარგმნა და დაამუშავა თინათინ მჭედლიშვილმა

ცხოვრება და ღვაწლი წმიდა გაბრიელისა (ქიქოძე) იმერეთის ეპისკოპოსისა (+1896)

ხს. ძვ. სტ. 25 იანვარი /ახ.სტ. 7 თებერვალი

1825 წლის 15 გიორგობისთვეს ოზურგეთის მაზრის სოფელ ბახვში, გურიის უკანასკნელი მთავრის მამია გურიელის კარის მოძღვარს მაქსიმე ქიქოძესა და მის მეუღლეს მარიამ დგებუაძეს ტყუპი ვაჟი შეეძინათ. ბავშვობიდან ერთი ძიძას მიაბარეს, თუმცა მალე გარდაიცვალა, მეორე კი, უფრო სუსტი დედამ გაზარდა. იგი სულ ტიროდა პატარაობისას და „ტირიას“ ეძახდნენ” – იგონებს თვითმხილველი. მაშინ ვერავინ იფიქრებდა, რომ ღარიბი გურული მღვდლის ოჯახში დაბადებული მტირალა ბიჭუნა, რომელსაც სახელად გერასიმე დაარქვეს, ცნობილი ქართველი სასულიერო მოღვაწე, მქადაგებელი, მეცნიერი, პედაგოგი და საზოგადო მოღვაწე გახდებოდა. იმერეთის მომავალი ეპისკოპოსის აღზრდა მამის კერასთან, საკუთარ ქოხში დაიწყო. დედა ისე ადრე გარდაცვლილა, რომ გაბრიელს არც ახსოვდა. ამ დროს საქართველოში უკვე არსებობდა რუსის სკოლა – კეთილშობილთა სასწავლებელი თბილისში, სემინარია, გიმნაზია, მაგრამ პროვინციაში, არ მოსწონდათ უქართულო, უენო სკოლა, ამიტომ უმეტესობა ისევ ძველ ტრადიციებს იცავდა. გერასიმეს აღზრდა სავსებით სასულიერო, საეკლესიო, საღმრთო იყოო – მოგვითხრობს წმინდა გაბრიელის ბიოგრაფი მამა მელიტონ კელენჯერიძე – ბავშვი ლუკმას როგორ ჩაიდებდა პირში, თუ ჯერ მამაო ჩვენოს არ იტყოდა, ან დაძინებას ვინ გაბედავდა, თუ სერობას არ ილოცავდნენ. მამა მაქსიმეს ბავშვები თან მიჰყავდა საყდარში. აქ პატარა გერასიმე ხან სანთლებს ანთებდა, ხან საცეცხლურს უბერავდა, ხან პატარა ზარებს რეკავდა, ხანაც მამას შესამოსელს მიაწოდებდა, თუმცა ხშირად ძილი ერეოდა. გაბრიელ ეპისკოპოსის მოგონებებიდან: …ხანგრძლივი მწუხრის ლოცვის დროს, ვიწრო, ჩამობნელებულ ეკლესიაში, რომელიც სავსე იყო მლოცველებით, მივწვებოდი სადმე კუთხეში ეკლესიის კედელთან ნოტიო ცივ მიწაზე, მკვდარივით მივიძინებდი და მთელს მწუხრს ასე მძინარე გავატარებდი. მამაჩემმა იცოდა ეს ჩემი სისუსტე და ყოველ მწუხრის გათავების შემდეგ მომიკითხავდა, დაკეტილ ეკლესიაში არ დარჩესო”.

გაბრიელ ეპისკოპოსის ცხოვრების წესი, რელიგიური რწმენა, მუყაითობა, რელიგიურ ვალდებულებათა მოუწყინარი შესრულება, სულიერი სიფრთხილე, საათობით მუხლზე დგომა, ხატის წინ გამუდმებული ლოცვა ანუ ყველაფერი, რასაც განცვიფრებაში მოჰყავდა გაბრიელ ეპისკოპოსის მესაიდუმლე და მოსამსახურე პირები, გაჩნდა, განვითარდა და განმტკიცდა ძველი ტიპიური ქართველი მორწმუნე-მოჭირნახულე და მოსიყვარულე ხუცესის ოჯახში, სადაც ღვთის გარეშე… ზრახვა არ გაჩნდებოდა გულში. გერასიმე არ იყო ნაზად აღზრდილი, ნაფუფუნები, და თავგასული ქართველი ბატონიშვილი. ის სოფლის ღარიბი ხუცესის შვილი იყო, მამის ღარიბ კერასთან, კვამლიან ქოხში, მჭადით და ღომით გაზრდილი და გლეხის ბიჭებთან თანაშეზრდილი ბუნების ნამდვილი შვილი. თუ წიგნს არ კითხულობდა, ან მამას ედგა გვერდით სათოხარში, ან ბიჭებთან თამაშობდა ან შეშას ეზიდებოდა. gულმოდგინედ ლოცვა, სწავლა, ფიზიკური მუშაობა და თამაშობა – აი ოთხი აუცილებელი ელემენტი ამ დროის საღი აღზრდისა… მღვდელი. მ. კელენჯერიძე.

მამია გურიელი განთქმული ყოფილა, როგორც გალობის დიდი მოამაგე და მისი კარის მოძღვარიც საეკლესიო გალობის კილოების ზედმიწევნით მცოდნე იყო. პატარა გერასიმეს ქართული წერა-კითხვა, ხუცური, გალობა და სხვადასხვა საეკლესიო წესი კარგად შეუსწავლია და ეკლესიაშიც ეხმარებოდა მამას, რომელიც ხშირად დადიოდა ოზურგეთში ბატონთან ადგილობრივ ეკლესიაში წირვა-ლოცვის აღსასრულებლად და pატარა დიაკონი (ანუ იპოდიაკონი) გერასიმეც თან დაჰყავდა, და ვინაიდან ოზურგეთში რუსის ჯარი იდგა, მამა მაქსიმე ჯარისკაცებსაც უწირავდა ხოლმე ოზურგეთში, რასაკვირველია ქართულად, რუსულის უცოდინარობის გამო” – გვაუწყებს მ. მელიტონი, მაგრამ ერთი რუსი ფელდფებელი სლავიანურად ჟამნობდა და გალობდა. გერასიმემ მისგან ისწავლა სლავიანური სამოციქულოს კითხვა და რუსულ ლაპარაკსაც შეეჩვია…

სწორედ ამ პერიოდში, 1834 წელს პატარ გერასიმეს უფროსი ძმა ვასილი ათონის მთაზე წასულა და ივერონის მონატერში მღვდელ-მონაზონ მამა ბენედიქტესთან (ქიოტიშვილი – მან 1822 წელს თურქთაგან აოხრებას გადაარჩინა ივერონი) მისულა. ცოტა ხანში სულიერმა მამამ ვასილი ბერად აღკვეცა და ბესარიონი უწოდა.

1837 წელს მამამ გერასიმე ძმებთან ერთად თბილისში წაიყვანა და სასულიერო სამაზრო სასწავლებელში მიაბარა, რომელიც ორი წლის მერე ბრწყინვალედ დაამთავრა და სწავლა განაგრძო ტფილისის სასულიერო სემინარიის მცირე gანყოფილებაში. 1841 წელს სემინარიის მასწავლებელი, სიტყვიერების პროფესორი გ. კანევსკი ფსკოვის სემინარიაში გადაიყვანეს და თავის საყვარელი მოწაფე – გერასიმე ქიქოძეც თან წაიყვანა. უცხო ქალაქში ის დიდხანს არ დარჩენილა, მალე პეტერბურგის სემინარიაში გადავიდა და მისი დასრულების შემდეგ სასულიერო აკადემიაში შევიდა. აქ, რუსეთში გერასიმეს შორეული სამშობლოს ბედი აღელვებდა, ხედავდა დანგრეულ საქართველოს, ბაგრატიონთა საგვარეულო ოჯახის დამსხვრევას და რუსეთში მიმოფანტულ ამ ნამსხვრევებს… პეტერბურგში გერასიმე გიორგი XIII-ის შვილს, მიხეილს დაუახლოვდა. მიხეილი იყო ყველა გაჭირვებულის შემწე და გამკითხავი, განათლებულს ფილოსოფიური სჯა-ბაასი უყვარდა. ამ მეცნიერი ბატონიშვილის ნათელმა მსჯელობამ ნათლად და გარკვევით შეაგნებინა ჭაბუკ გაბრიელს ეს საგანი და წაახალისა შეესწავლა შეგნებით და არა უსულოდ და მშრალად, როგორც აკადემიაში ნემეცი პროფესორი ასწავლიდათ…

1849 წელს გერასიმე ქიქოძემ წარმატებით დაასრულა პეტერბურგის სასულიერო აკადემია მაგისტრის ხარისხით. 4 ნოემბერს დაქორწინდა იმპერატორის მთავარი შტაბის ეკლესიის წინამძღვრის ნიკოლოზ ვლადიკინის ქალიშვილზე _ მარიაზე, 18 ნოემბერს კი უწმინდესი სინოდის ობერ-პროკურორმა ნ. პროტასოვმა საქართველოს ეგზარქოს ისიდორეს (1844-1858 წ.წ.) ახალგაზრდა ქართველი მაგისტრის თბილისის სასულიერო სემინარიის ინსპექტორად დანიშვნის შესახებ აცნობა. 1850 წლის თებერვალში გერასიმე ქიქოძე მეუღლესთან ერთად თბილისში დაბრუნდა და სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებას შეუდგა. იგი იყო რექტორის თანაშემწეც საღვთისმეტყველო საგნებში. მან თავისი განათლებით, კეთილშობილებით, პედაგოგიური და ორგანიზატორული ნიჭით უდიდესი ავტორიტეტი მოიხვეჭა სემინარიაში და სასულიერო მთავრობის ყურადღებაც დაიმსახურა. გარდა მშობლიური ქართულისა და რუსული ენისა, სრულყოფილად ფლობდა ფრანგულს, კითხულობდა გერმანულად. თბილისის სასულიერო სემინარიაში იგი გამოჩნდა, როგორც გაბედული მასწავლებელი და აღმზრდელი, რომელიც ახალ გზებს ეძებდა პედაგოგიური პროცესის გაუმჯობესებისათვის. პირველი ამოცანა, რა თქმა უნდა, სკოლისათვის წესრიგის დამყარება და სასწავლო დისციპლინის განმტკიცება იყო. როგორც ჭეშმარიტი მოძღვარი იგი გამოირჩეოდა უბრალოებითა და სიკეთით, აღსაზრდელებს ეპყრობოდა როგორც ადამიანებს, და პოლიციელივით როდი უყურებდა მათ – როგორც საეჭვო პირებს. იყო წრფელი, მართალი და სამართლიანი, რომლის სიტყვა და საქმე არასოდეს დაშორებია ერთმანეთს. ინსპექტორ ქიქოძეს ადამიანის ცხოველმოქმედების ნორმად მიაჩნდა გონებრივი და ფიზიკური შრომის მონაცვლეობა. ამ წესს იგი თვითონ მკაცრად იცავდა. თავის ინტენსიურ გონებრივ შრომას ის ცვლიდა შეშის დაჭრით, რასაც ყოველდღე მიმართავდა რეგულარულად, განსაზღვრულ საათებში. მოსწავლეები ბაძავდნენ თავიანთ ინსპექტორს, მონაწილეობდნენ სამეურნეო სამუშაოებში და ამით უმსუბუქებდნენ მსახურთ ფიზიკურ შრომას. აღზრდის საშუალებათა სისტემაში გერასიმე ქიქოძე დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა თამაშებს და ეჭვით უყურებდა იმ აღსაზრდელებს, რომლებიც უქმად ატარებდნენ დროს. პედაგოგი (ინსპექტორი) ამ დროს ან შეშას აპობდა მოთამაშეთა ახლოს, ანდა აივნიდან უყურებდა ბავშვებს, აქებდა იმათ, ვინც თამაშობაში უფრო მეტ მოხერხებულობასა და ღირსებას იჩენდა. იგი ხუთ წელიწადს იყო ინსპექტორად. ამ ხნის განმავლობაში ათასმა სულმა შეგირდმა გამოიარა მის ხელში, მაგრამ არც ერთთან უსიამოვნება არ შეხვედრია, არც ერთი არ მომდურებია. პირიქით, ყველას ლმობიერად, მამობრივი სიყვარულით და მზრუნველობით ეპყრობოდა.

1851 წლის 16 დეკემბერს გერასიმე ფიზიკისა და მათემატიკის პროფესორადაც ინიშნება; 1854 წლის 1 ნოემბერს ტოვებს სასულიერო სემინარიის ინსპექტორის თანამდებობას და მხოლოდ ამ ორი საგნის მასწავლებლობა შეინარჩუნა. მალე ის „თბილისის კეთილშობილთა ქალების ინსტიტუტში” რელიგიის მასწავლებლად დანიშნეს, მაგრამ გერასიმეს სურვილი მღვდელობა იყო და ამავე წლის 7 /XI სიონის ტაძარში დიაკვნად აკურთხეს, 8/XI კი მღვდლად. 15/XI შეუდგა სამსახურს კეთილშობილ ქალწულთა ინსტიტუტში, სადაც იმავე წლის სექტემბერში საღმრთო სჯულის მასწავლებლად დაინიშნა სემინარიის პროფესორის თანამდებობაზე დატოვებისა და ინსპექტორობიდან განთავისუფლების პირობით. გერასიმე ქიქოძე, გათავისუფლდა რა ადმინისტრაციული ფუნქციებისაგან, მთლიანად დაკავდა პედაგოგიური და მეცნიერული საქმიანობით და ჯილდოს ჯილდოზე ღებულობდა.

იმდროინდელ სკოლებში დოგმატიზმის პრინციპი ბატონობდა, რომელიც პედაგოგს არ ავალდებულებდა ნათლად აეხსნა მოსწავლეებისათვის სასწავლო მასალა. მდგომარეობას ამძიმებდა ის, რომ სწავლება რუსულ ენაზე მიმდინარეობდა. ყოველივე ამის შედეგი იყო სახელმძღვანელოს ტექსტების უაზრო დაზეპირება. მასწავლებლის ცოცხალ, გასაგებ ახსნას მოკლებულ მოსწავლეებს წიგნის იმედიღა რჩებოდათ, რომელსაც იზეპირებდნენ. გერასიმე ქიქოძე დამოუკიდებელ აზროვნებას და ყოველივე მნიშვნელოვანის შეგნებულად შეთვისებას მოითხოვდა. მან მოსწავლეებს აუკრძალა მის საგნებში წიგნების შეძენა და მისი მონათხრობის ჩაწერა. მათ ყურადღებით უნდა მოესმინათ მისი ახსნა-განმარტება. მან ამ გზით ბავშვებს აზროვნება დააწყებინა და ნაფიქრ-ნააზრევის მარტივად და გასაგებად გადმოცემის ჩვევა გამოუმუშავა. cოცხალი სწავლების ეს ხერხი გადაიღო ზოგიერთმა სხვა ახალგაზრდა მასწავლებელმაც და ძველი მკვდარი ზუთხვა გაუქმდა. წმინდა გაბრიელმა დაუყოვნებლივ დაიწყო ზრუნვა ფიზიკის ისეთი სრული კაბინეტის შესაძენად, რომლის მსგავსი მაშინ თბილისში არ იყო და რომლითაც დროგამოშვებით საერო სასწავლებლებიც კი სარგებლობდნენ. შეიძინეს ზოგიერთი ასტრონომიული ხელსაწყოც, რომლებითაც საღამოობით მნათობებს აკვირდებოდნენ. sემინარიაში დაიწყეს აგრეთვე მიღება საუკეთესო საერო ჟურნალებისა, იწერდნენ უახლეს თხზულებებს ცოდნის სხვადასხვა დარგიდან, რის შედეგად გონებრივი საქმიანობა მოსწავლეთა შორის ფართოდ გაჩაღდა.

მოსწავლეთა გონივრული განვითარებისათვის დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა პედაგოგთა კამათის მოსმენას მათ მიერ: ყოველ საღამოს სემინარიის აივანი წარმოადგენდა გაცხოველებული დავის ასპარეზს… ეს გონებრივი საქმიანობა, რომელიც ხშირად მიმდინარეობდა მოსწავლეთა თვალწინ, ძალიან კეთილნაყოფიერ გავლენას ახდენდა მათზე და უღვივებდა მათ ცნობისმოყვარეობას და ინტერესს გონებრივი შრომისადმი. აშკარად შემცირდა ბავშვთა საიდუმლო ბიწიერებანი, რომელიც ასე გავრცელებული იყო დახურულ სასწავლებლებში. შემცირდა დაავადებათა რიცხვი, ბავშვები უფრო ჯანმრთელად გამოიყურებოდნენ. თუ ადრე ხშირი იყო კონფლიქტები პედაგოგებსა და სემინარისტებს შორის, ქიქოძის ინსპექტორობის პერიოდში რაიმე აჯანყებას, ან, მითუმეტეს, ფიზიკურ შეურაცხყოფას ადგილი არ ჰქონია.

გერასიმეს სამოღვაწეო ასპარეზზე გამოსვლა ემთხვევა იმ პერიოდს, როცა იდეალიზმი ადგილს უთმობდა რეალიზმ-მატერიალიზმს, სწორედ ამ დროს გერასიმე ქიქოძე იწყებს მუშაობას საქართველოში არარსებულ შრომაზე: დისეული ფსიქოლოგიის საფუძვლებზე. ვინაიდან ამ დროისათვის საქართველოში თითქმის შეუძლებელი იყო ამგვარი ნაშრომის ცენზურაში გატარება, მან ხელნაწერი თავის მეგობარსა და თანამოაზრეს მღვდელ ალექსანდრე რუდაკოვს გაუგზავნა პეტერბურგში, სადაც ნაშრომი დაიბეჭდა კიდევაც.

1856 წელს, 32 წლის ასაკში მას თავს დაატყდა საშინელი ტრაგედია: სულ მოკლე ხანში გარდაეცვალა მეუღლე და 3 შვილი, ხოლო ჩვილი ბავშვი გასაზრდელად მიაბარა ,,ძიძას, ნემცის ქალს, ნემცების კოლონიაში”, მაგრამ ის და მეორე ბავშვიც, რომელიც სემინარიის ერთ ცოლშვილიან მღვდელს მიაბარა, მალე გარდაიცვალნენ. ამან დიდი გავლენა იქონია ახალგაზრდა პედაგოგისა და მეცნიერის შემდგომ ცხოვრება-მოღვაწეობაზე. მღ.მელიტონი თავის წიგნში გვაუწყებს: ვერის წმ. ნიკოლოზის სასაფლაოზე ძველი ეკლესიის ქვედა ყურესთან აღმოსავლეთით ჩვენ ვიპოვეთ გაბრიელის ცოლის და შვილების საფლავი. საფლავზე დადებულია ალგეთის, ლურჯი, სადად გათლილი ქვის ლოდი… როცა გაბრიელი თბილისში მოვიდოდა, ყოველთვის ამ საფლავზე გაჩნდებოდა, პანაშვიდს გადიხდიდა ცოლ-შვილის საფლავზე, მერე დაჯდებოდა ქვაზე და დაიწყებდა წიგნის კითხვას. დაღამებულზე წავიდოდა შინ…”

ცოლ-შვილის გარდაცვალების შემდეგ თავზარდაცემულმა მამა გერასიმემ მოინდომა მღვდლობის განტევება”, მაგრამ ეგზარხოსმა ისიდორემ (ნიკოლსკი) მასზე დიდი გავლენა იქონია. აი რა უთხრა მან სასოწარკვეთილს: aრ ხედავ, რა გიყო უფალმა? ცოლი მოგაშორა, შვილები მოგაშორა და შერაცხა ანგელოზებად და მათ ნაცვლად გაძლევს ქართველთა ერთა, რათა უწინამძღვრო მათ, ასწავო გზა ჭეშმარიტებისა და მიუძღვნა უფალსა ერი იგი განათლებული და განწმენდილი ყოვლისა ბოროტებისაგან”. შეგონებამ გავლენა მოახდინა დამწუხრებულზე. მან თავისი უბედურება მიიღო, როგორც უფლის ნება და დარჩენილი ცხოვრებაც უფალს მიუძღვნა.

1856 წლის 29 სექტემბერს სიონის ტაძარში მამა გერასიმე ბერად აღიკვეცა გაბრიელის სახელით, რის შესახებაც სემინარიას 6 ოქტომბერს ეცნობა. მან ერთდროულად გააგრძელა სამსახური სასულიერო სემინარიასა და კეთილშობილ ქალწულთა ინსტიტუტში. 1858 წლის 5 იანვარს მღვდელმონაზონი გაბრიელი არქიმანდრიტის ხარისხში აიყვანეს და მეორე დღესვე დავით-გარეჯის მონასტრის წინამძღვრად დანიშნეს, სადაც მან დაახლოებით ერთი წელი იმსახურა. მისი სულიერი ცხოვრების სურათს იძლევა ალ. რუდაკოვის წერილები: შენ მიიღე შენი ჯვარი სიხარულით და ატარებ სიყვარულით… ჩემს შენზე მწუხარებაში მანუგეშებს მხოლოდ ის, რომ სულით არ დაეცი შენ, რომ არ აყვედრი ღმერთს და ემორჩილები სიმდაბლით მის ნებას. გამხნევდი და გასწი მწუხარებით სავსე ნაჩვენები გზით, რომელზეც დაგადგინა შენ მარჯვენემან ღვთისამან”.

1859 წლის 13 თებერვალს წმინდა გაბრიელი ეპისკოპოსად აკურთხეს და გორის ეპარქია ჩააბარეს. ამავე დროს დაინიშნა საქართველოს ეპარქიის ვიკარად, საქართველო-იმერეთის სინოდალური კანტორის წევრად და შუამთის მონასტრის წინამძღვრად. წმინდა გაბრიელმა პედაგოგიური საქმიანობა მიატოვა. დიდად სამძიმო იყო საყვარელ მასწავლებელთან უკანასკნელი გამოთხოვება სემინარიისა და ინსტიტუტის შეგირდებისათვის. ბევრი ცრემლი დაიღვარა ამ დღეს სასწავლებელში” – წერს მღვდელი მელიტონი.

ქორეპისკოპოსს არავითარი უფლება არ გააჩნდა, უფროსი ეპისკოპოსის დაუკითხავად ნაბიჯსაც ვერ გადაადგამდა. aმ კალაპოტში – წერს მღ. მელიტონი – დიდი ნიჭი და გაბედულება არის საჭირო, რომ ამ უფერულობაში რაიმე განსხვავება, გამონაკლისი, სიცოცხლე, საქმიანობა შეიტანო და თანაც უვნებელი დარჩე”. გაბრიელმა ეგზარხოსისა და საზოგადოების ყურადღება თავისი ქადაგებით მიიქცია.

ჩინებულ ორატორს დაბრკოლებაც ბევრი ეღობებოდა წინ, ეს იყო დროის სული, რეჟიმი და ცენზურა. ხშირად ეგზარხოსი ევსევი გაბრიელის აზრებს, მამა მელიტონის სიტყვით რომ ვთქვათ, უკუღმა გადაატრიალებდა და ისე დაავალებდა თქმას”. მაგრამ გაბრიელი ჯიუტობდა და სიტყვას მაინც თავისებურად წარმოსთქვამდა…

ამავე წელს წმინდა გაბრიელის ორიგინალური სამეცნიერო ნაშრომი – „ცდისეული ფსიქოლოგიის საფუძვლები“ რუსულ ენაზე გამოიცა პეტერბურგში და მის გარშემო ატეხილმა დისკუსიამ და აზრთა სხვადასხვაობამ განსაკუთრებით გაუთქვა სახელი. XIX ს. 60 იან წლებში ეს ნაშრომი იქცა ფსიქოლოგიის თითქმის ერთადერთ სახელმძღვანელოდ რუსეთის იმპერიის სასულიერო სემინარიებში.

1860/2.VII გაბრიელ ქიქოძე იმერეთის (იმერეთ-გურია-სვანეთი-რაჭის) ეპისკოპოსად აკურთხეს. ამ თანამდებობაზე მან ეპისკოპოსი გერმანე გოგელაშვილი (აფხაზეთის I ეპისკოპოსი 1851-1856 წ.წ.) შეცვალა და გარდაცვალებამდე ამ სამწყსოს მღვდელმთავარი იყო.

ახალმა მღვდელმთავარმა 8 (21)/IX ღვთისმშობლის შობას წირვა აღასრულა გელათში (გელათობას) და არაჩვეულებრივი შთაბეჭდილება მოახდინა საზოგადოებაზე, რადგან სრულიად სადა და უჩვეულო იყო მისი ლოცვა და ქადაგება, რომლითაც გაბრიელმა ახალ სამწყსოს მიმართა. დიდი ხანია არ სმენოდა იმერეთს ასეთი სიტყვა. ყველა ამბიონს მიაწყდა და სმენად იქცა…

მეუფე გაბრიელის თანამედროვენი ერთხმად აღნიშნავენ, რომ საოცარი სახილველი იყო ლოცვად დამდგარი ეპისკოპოსი. xშირად ტიროდა ლოცვის დროს, – ბრძანებს წმინდა გაბრიელის მოძღვარი, იღუმენი გრიგოლი (ჩხაიძე), – ერთხელ შეცდომით შევედი მის ოთახში, არ ვიცოდი, თუ ლოცვად იდგა. მუხლები მოეყარა, ხელები აღეპყრო და სტიროდა, სახე სულ დასველებული ჰქონდა ცრემლებით. ეწყინა, შეწუხდა, მრისხანედ შემომხედა და მითხრა, რატომ არ მაცლით ლოცვასო”.

სამღვდელოებაც და საზოგადოებაც დიდად აღვირახსნილი დახვდა გაბრიელს, როგორც იმერეთში, ისე სამეგრელოში. ყველანი უზნეობის მორევში ცურავდნენ, ბეზღობა, გაიძვერობა, ცრუ საჩივარი, ცილის წამება, შური, მტრობა და მექრთამეობა ჩვეუელებრივი მოვლენა იყო. წმინდა გაბრიელი მოვალეობის სრული შეგნებითა და თავდადებით შეუდგა ეპარქიის მართვა-გამგეობას და მაღალი სულიერების, ბრწყინვალე განათლებისა და მჭევრმეტყველების წყალობით მალე მოიხვეჭა მრევლის პატივისცემა. იგი ამავე დროს განაგრძობდა მეცნიერული საკითხების დამუშავებას. ახალმა ეპისკოპოსმა ბრძანება გამოსცა, რომ კრებულებზე ესწავლებინათ ლოცვები, პირჯვრის წერა, დასაქორწინებელთ ჯვრის წერა არ შეეძლოთ, თუ ლოცვები არ ეცოდინებოდათ. მრევლის განათლების მიზნით მეუფე ხშირად მოგზაურობდა ეპარქიის ფარგლებში, ხალხთან პირად შეხვედრას და საუბარს დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა. იგი ხანგრძლივად ჩერდებოდა დასავლეთ საქართველოს ყოველ კუთხეში, რომლებიც მის სამწყსოში შედიოდა, სოფლიდან სოფელში გადადიოდა, ლოცულობდა, ქადაგებდა, ახლოს ეცნობოდა ხალხის ცხოვრებას და რჩევა-დარიგებებით აუმჯობესებდა მათ საერთო მდგომარეობას, დღეში სამ-ოთხ ადგილას დამოძღვრიდა ხოლმე მრევლს. იგი არა მარტო სულიერად ამაღლებდა მას, – ყოფაცხოვრების უკეთ მოწყობაშიც ეხმარებოდა. როგორც თავისი ერის ღვიძლი შვილი, მისთვის ჩვეული პრინციპულობითა და უკომპრომისობით ერთადერთ სწორ გზას უჩვენებდა საზოგადოებას. იგი თავის შთამბეჭდავ ქადაგებებში განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებდა ოჯახის სიმტკიცეს, ტრადიციული პატიოსნების შენარჩუნებასა და მოვალეობათა პირნათლად შესრულებას. ყურადღებას ამახვილებდა კარგად აღზრდილ ქალთა უდიდეს მნიშვნელობაზე საზოგადოებისათვის, აღზრდის უმცირესი ასაკიდან დაწყების საჭიროებაზე, შრომითი საქმიანობის მრავალმხრივ სასიკეთო მნიშვნელობაზე, საზოგადოების ყველა ფენაში განათლების გავრცელების აუცილებლობაზე. გაჭირვებულებს კი თავად აღმოუჩენდა სხვადასხვა სახის დახმარებას, მაგრამ ყველაზე მეტად მრევლზე გავლენას ახდენდა გაბრიელ ეპისკოპოსის პიროვნება, და მისი პირადი მაგალითი. იგი იყო საოცარი მოწყალე და ქველმოქმედი, თავისი სამწყსოს ქვრივთა და ობოლთათვის ლუკმის მიმწოდებელი. იტყოდა ხოლმე, მაძღარს არ ვაჭმევ, რადგან მშიერიც ბევრი მეგულებაო. როგორც თანამედროვენი აღნიშნავენ, საკმაოდ უბრალოდ უმასპინძლდებოდა ზემდგომ სტუმრებს, სამაგიეროდ ხელგაშლილი იყო ქველმოქმედებაში, საზოგადოების სასიკეთო საქმეებში, გაჭირვებულთა დახმარებაში. მისი დღიურების საშუალებით ვიგებთ, თუ რამდენი უპატრონო მკვდარი დაუსაფლავებია, … შიშველი შეუმოსავს, … გზის ქირა გადაუხდია, … შეგირდისთვის სასწავლო ნივთი უყიდია, …სნეულისთვის უექიმია. დიდ ზამთარში ხშირად ქვრივ-ობლებს შეშას და ფულს უგზავნიდა ჩუმად, ხოლო ტუსაღებს საცვლებსა და საკვებს. მან უარი თქვა ნააღდგომევს საზოგადოებისა და კრებულისათვის სადილის გამართვაზე, სამაგიეროდ ყოველ წელიწადს 300 მანეთს გზავნიდა სატუსაღოში პატიმართათვის სააღდგომო სადილის მოსამზადებლად.

კაცთათვის მსახურება მსახურებაა ღვთისა – იტყოდა დიდი მწყემსმთავარი, და მართლაც, მის შეგნებასა და მოღვაწეობაში ორგანულად იყო შერწყმული შემოქმედის თაყვანისცემა და ამქვეყნიური პრობლემების მოგვარებისათვის ბრძოლა. მთხოვნელის შერჩევა მეუფემ არ იცოდა. დიდი, პატარა, შორეული თუ ახლობელი, თავადი თუ გლეხი მისთვის ერთი იყო  – ყველა თანაგრძნობას პოულობდა მის გულში. აგერ ხიდი ჩაინგრა და გაკეთება უნდა, იქ ეკლესიას სამკაული ან გუმბათზე ჯვარი აკლია.. ხან ეკლესიას აშენებს, ხან სკოლას, ხან მასწავლებლებს მუდმივ ჯამაგირს უნიშნავს, ხან ომში დაჭრილთათვის ფულს სწირავს, ხიდების კეთებაში მონაწილეობს…. იგი სისტემატურად გზავნიდა ფულს სვანეთსა და აფხაზეთში ბავშვების აღსაზრდელად. მეცნიერი ეპისკოპოსი ერის გადარჩენის გზას სკოლებისა და ბიბლიოთეკების გახსნასა და განათლების ფართოდ გავრცელებაში ხედავდა. წმინდა გაბრიელის შემწეობითა მრავალმა ღარიბმა მოსწავლემ მიიღო განათლება როგორც საქართველოში, ისე საზღვარგარეთ.

წმინდა გაბრიელ ეპისკოპოსმა წინამორბედთაგან დანერგილი ძველი წესები განაგდო, საღმრთო წერილის გასავრცელებლად დააყენა მეტიპიკონე, მეისტორიე, ქართული წერა-კითხვის მასწავლებლები, გაამწესა ნასწავლი მედავითნენი… მან დიდი ყურადღება მიაქცია სასწავლებელს. როგორც სასულიერო, ისე საერო სასწავლებლებში ქართველი მოსწავლეების გარიცხვას მასიური ხასიათი ჰქონდა, რაც ეროვნული დისკრიმინაციით იყო განპირობებული, ხოლო ადმინისტრაცია უსამართლოდ უთითებდა ადგილობრივ აღსაზრდელთა სიზარმაცესა და უნიჭობაზე. საზოგადოების აღშფოთება ხმამაღლა გამოხატა ეპისკოპოსმა გაბრიელმა. იგი ვერ ურიგდებოდა გულგრილობას ქვეყნის მომავლისადმი, მოზარდი თაობისადმი და პედაგოგებს მოუწოდებდა მოთმინებისა და მაღალი პასუხისმგებლობისაკენ. მრავალმხრივი ღრმა ცოდნითა და იშვიათი პედაგოგიური ალღოთი აღჭურვილი მღვდელთმთავრის მოღვაწეობის უპირველესი მიზანი რწმენისა და მაცხოვრისადმი სიყვარულის განმტკიცება იყო. როგორც პედაგოგმა და მოძღვარმა, მან იცოდა ზნეობრივი აღზრდის საშუალებები. მოისპო როზგით ცემა. კლასებს უფრო სუფთად ინახავდნენ და მასწავლებლებიც ერთგულად ეკიდებოდნენ თავიანთ მოვალეობებს. თვითონ მეუფეც ხშირად შედიოდა გაკვეთილებზე და როცა მასწავლებლის განმარტება ან შეგირდის პასუხი არ მოეწონებოდა, თვითონ ჩაერეოდა საქმეში. იგი ყველას ლმობიერად ეპყრობოდა და რჩევას აძლევდა. კეთილი, ჯანსაღი და ზნეობრივი ცხოვრების საუკეთესო საშუალებად ის თვლიდა გონებრივი და ფიზიკური შრომის ერთმანეთთან შენაცვლებას. ამ წესს იგი თვითონაც მკაცრად იცავდა. უამრავი საქმითა და საზრუნავით დატვირთული, თოხნიდა, პირუტყვს საზრდოს უზიდავდა, ქათმებს აპურებდა, ხაბაზთან ან მეჯინიბესთან ერთად შეშას ხერხავდა. მისი უბრალო და მარტივი ხასიათი მის ტანსაცმელსა, საცხოვრებელ პირობებსა და სმა-ჭამაშიც კარგად ჩანდა. ხშირად მნახველს ძველ სამოსელში გამოწყობილი ბერი მოსამსახურედ მიუღია. მისი დევიზი იყო: მე არა მეკუთვნის რა, ყველაფერი ღვთისაა.

წმინდა გაბრიელს არ დაუტოვებია არცერთი არასასურველი მოვლენა სამწყსოში, რომ არ ებრძოლა მის წინააღმდეგ, უზნეო საზოგადოება, რომლის მოქცევასაც ასე გულმოდგინედ ცდილობდა მღვდელმთავარი, ხელს უწყობდა მისი ხასიათის სიფიცხეს. მეუფის სამართლიანი სიტყვა ყველას ლახვარივით ხვდებოდა გულში და ბევრი მტერიც შეიძინა – აბრალებდნენ უსამართლობას, უზნეობას, კარიერისტობას, საეკლესიო ნივთებით ვაჭრობას. მის მიმართ ხშირად იყო გესლიანი წერილები და უსაფუძვლო ცილისწამებანი. დღე ისე არ ჩაივლიდა, რომ რაიმე დიდ უსიამოვნებას არ გადაჰყროდა ეპისკოპოსი. მიუხედავად ამისა, მან სამკვდრო-სასიცოცხლო ომი გამოუცხადა ბოროტებას, უკან დახევა კი ფიქრადაც არ მოსვლია.

წმინდა გაბრიელი სპეტაკი ზნეობის მღვდელმთავარი იყო და განუხრელად ზრუნავდა ეკლესიის მსახურთა ზნეობრივ სისპეტაკესა და განათლებაზე. ჯერ კიდევ არქიმანდრიტი გაბრიელი sამღვდელო და სადიაკვნო ადგილების მაძიებელთა გამომცდელად დანიშნეს. მანამდე გამოცდები არც კი იყო, არამედ იყო მხოლოდ ძღვენი. ადგილს ღებულობდა არა ის, ვინც მეტი იცოდა და უფრო ღირსი იყო, არამედ ის, ვისაც სახსრები ნებას აძლევდა მოეგო გამომცდელის გული. ეს გამხრწნელად მოქმედებდა სამღვდელოებაზე და საზოგადოებაზედაც. გაბრიელმა შეიმუშავა მარტივი, მაგრამ ზუსტად განსაზღვრული საგამოცდო პროგრამა, და მკაცრად მოითხოვდა მის შეგნებულ ცოდნას. ვერც ერთი უღირსი ვეღარ ღებულობდა ადგილს, ვიდრე გამომცდელი იყო არქიმანდრიტი გაბრიელი, რომელიც გამომცდელად დარჩა საქართველოს ქორეპისკოპოსად კურთხევის შემდეგაც. ასე ამაღლებდა, აცოცხლებდა და აუმჯობესებდა ის ყველაფერს, სადაც კი ხელი მიუწვდებოდა.

წმინდა გაბრიელის ბუნებას არ აკლდა სინაზე, სითბო და სულგრძელობა, სათნო მღვდელთმთავარმა უსაზღვრო სიკეთე გამომჟღავნა იმ ყაჩაღისადმიც, რომელიც მარტოდ მავალს თავს დაესხა და გაძარცვა დაუპირა, მეუფე გაბრიელმა ჭაბუკს ჯვარი გარდასახა და უთხრა: შვილო, ერთი საწყალი ბერი ვარ, გაბრიელ ეპისკოპოსი, ფული სადა მაქვსო. ავაზაკს თურმე გაეგონა მისი სახელი და შერცხვა. ასეთი საუცხოო ყმაწვილი, სიცოცხლითა და მშვენიერებით სავსე, ავაზაკად როგორ გავარდი?! წამოდი ჩემთან, თუ რამე გჭირდება, მე გიპატრონებო -სთხოვა წმინდა გაბრიელი. ჭაბუკმა იუარა, მაგრამ იგი არ მოეშვა, თან წაიყვანა, და პედაგოგიური განათლებაც მიაღებინა, რის შემდეგაც მასწავლებლობდა ერთ-ერთ სოფელში. ეს ამბავი 1896 წელს გამჟღავნდა, როცა მან გაკვეთილზე შეიტყო მეუფის გარდაცვალების ამბავი და ტირილი აუვარდა, მერე კი მოყვა თავისი ისტორია.

1864 წლის მაისში წმინდა გაბრიელი იმერეთის, გურიისა და სამეგრელოს ეპარქიათა სამღვდელოების საყოფაცხოვრებო პირობების გაუმჯობესებასთან დაკავშირებული საკითხების განსახილველი კომიტეტის თავმჯდომარედ დაინიშნა; მომდევნო წლის მაისში კი წმ. ვლადიმირის მესამე ხარისხის ორდენით დაჯილდოვდა.

მას მტრებიც კი იხსენებენ, როგორც უნიჭიერეს და ყოვლად შესანიშნავ მოძღვართმოძღვარს, ადარებენ ეკლესიის თვით პირველ წმიდა მოძღვრებს, უწოდებენ საკვირველ პედაგოგს, არაჩვეულებრივ სიტყვის მეუფეს, სიმართლის მასწავლებელს და სწავლულ არქიერს, თუმცა იგი მებრძოლი არქიერიც იყო, რომელიც ყოველთვის საზოგადოების მართალ ნაწილს ედგა მხარში. მას არ მოსწონდა თავადაზნაურთა უსაქმურობა და ყმების აწიოკება…,  მისი ქადაგებები ყოველთვის უსაფრთხო როდი იყო, მაგრამ ეპისკოპოსს არასოდეს უღალატია თავისი რწმენისა და იდეებისათვის.

ალექსანდრე II-ის 1861 წლის 19 თებერვლის მანიფესტი რატომღაც ყველაზე გვიან ქუთაისის გუბერნიაში გამოცხადდა, – 1865 წლის 13 ოქტომბერს, რის შედეგადაც ბატონებმა ყმებზე უფლება დაკარგეს, ყმები კი გათავისუფლდნენ. ამ აქტის გამო იმერეთის ეპისკოპოსმა ქუთაისის მთავარანგელოზის ეკლესიაში საგანგებო ქადაგება წარმოთქვა; ჟურნალ „კვალის“ ინფორმაციით – გათავდა თუ არა წირვა, გაბრიელი დადგა ამბიონზე და დაიწყო ბატონყმობის წინააღმდეგ ქადაგება. მისმა სიტყვამ მოხეთქა ნიაღვარსავით ძლიერად. მან ცოცხლად დახატა გლეხის უნუგეშო მდგომარეობა ბატონის ხელში და აღნიშნა, რომ ბატონყმობის ინსტიტუტი ქრისტიანობასთან შეუთავსებელი მოვლენაა, ხოლო მისი გაუქმება _ კანონზომიერი და მისასალმებელი. თავადებმა დრტვინვა დაიწყეს და ეკლესია ყვირილითა და დემარშით დატოვეს, მაგრამ გაბრიელი არ შეშინდა, მან დაასრულა თავისი ძლიერი სიტყვა. მიიხედ-მოიხედა და შეამჩნია, რომ ტაძარში აღარც ერთი ბატონი არ იყო დარჩენილი, მის წინაშე მხოლოდ გლეხები იდგნენ და მდუღარე ცრემლს ღვრიდნენ, ხოლო ერთ თავადს, კანდელაკს, დაუქადნია, ამ ლეკურით გავათავებ აქვე ამ ჩვენს დამღუპველსო!. გაბრიელს ურჩიეს ტაძრიდან არ გასულიყო, ის კი gავიდა ეკლესიიდან და გაბედულად, უშიშრად ჩაუარა კანდელაკს, რომელსაც განზრახვა სისრულეში ვერ მოუყვანია, – ხანჯალზე თითქოს ხელი შემახმაო- ყვებოდა შემდგომში.

1866 წლის 11 აპრილს მეუფე გაბრიელი კავკასიაში მართლმადიდებლობის აღმდგენი საზოგადოების ნამდვილი წევრი ხდება; 1867 წ. 14 მაისს მას წმ. ანას პირველი ხარისხის ორდენი ებოძა.

1869. 30/V ბრძანებულებითაფხაზეთის ეპარქიის მმართველი გახდა ეპისკოპოსი გაბრიელი, თუმცა იგი ამ მოვალეობას ბოლო ერთი წელიწადი ისედაც ასრულებდა. აფხაზეთის ეპარქია სამართავად გადაეცა მას იმ უფლებით, რა უფლებითაც იმერეთის ეპარქიას მართავდა; ამან ახალ მღვდელმთავარს შესაძლებლობა მისცა, თუ მთლიანად არა, დიდწილად საკუთარი პოლიტიკა ეწარმოებინა აფხაზეთში [ეპ. გაბრიელის და მისი კრებულის მისიონერულ მოღვაწეობას ზოგადად და კონკრეტულად აფხაზეთში მაღალი შეფასება მისცა ეპისკოპოსმა კირიონმა თავის ცნობილ მონოგრაფიაში. და ხაზს უსმევდა მის უდიდეს დამსახურებას, როგორც მისიონერისას, ქრისტიანობის გავრცელების საქმეში].  1873 წელს მის სამწყსოს სამეგრელოს ეპარქიაც მიემატა.

1875 წელს აფხაზეთში მოგზაურობისას, სოფელ ჯგერდაში, სადაც 300 კომლი მოუნათლავი აფხაზი ესახლა, მეუფეს, რომელიც თანმხლებთან ერთად მღვდლის სახლში იყო დაბინავებული, შუაღამისას მიუვარდა 300 შეიარაღებული აფხაზი ყვირილით: არ გვინდა ქრისტიანობა, გაგვშორდით, თვარა ამოგხოცავთ! ამას მოყვა თოფის სროლა. ყველა შეშინდა, მხოლოდ გაბრიელი ამხნევებდა მათ. აფხაზები დიდი თათბირის შემდეგ დაიშალნენ, თუმცა მეორე დღეს მეტი ხალხი მოვიდა. გაბრიელმა სიტყვაში მათი წარსული დაასურათა, ყურანი, რომელიც კარგად ჰქონდა შესწავლილი, ქრისტეს სახარებას შეადარა და ბევრი მონათლა. აფხაზეთში რევიზიის ანგარიშს იგი თვითონ წერდა. მან ბევრი აფხაზი გაზარდა თავისი ხარჯით”.

ეპისკოპოსმა გაბრიელმა ორჯერ იმოგზაურა სვანეთში: 1866 და 1877 წლებში. მისი მოღვაწეობის შემდეგ სვანეთში განმტკიცდა ქრისტიანული სარწმუნოება. მან შთააგონა ხალხი და შეუდგნენ ეკლესიების შენებას და თვითონაც ხელს უწყობდა ყოველგვარად. როგორც მღვდელი რაჟდენ ხუნდაძე იგონებდა, oრ საუკუნეში არ აშენებულა იმდენი ეკლესია, რამდენიც მის დროს აშენდა. ახალი ტაძრების მშენებლობის დროს ხშირად თვითონ იყო არქიტექტორი, სოფელ-სოფელ ეძებდა კარგ ოსტატებს, ზრუნავდა წესრიგზე. თურმე თუ სადმე ეკლესიაში უსუფთაობას ნახავდა, მოიტანდა ცოცხს და თავისი ხელით დახვეტდა.  როგორც ბახველი გლეხის – იოსებ გორდელაძის სიტყვიდან (რომელიც მის დაკრძალვაზე წარმოთქვა) ჩანს, მღვდელმთავარს მშობლიურ სოფელში თავისი ხარჯით აუგია ჩინებული ტაძარი და ორკლასიანი სასწავლებელი ბაღითურთ, სადაც მიმდებარე სოფლების მოზარდებიც ღებულობდნენ განათლებას. მას ეკუთვნის არაერთი ნაშრომი საქართველოში ქრისტიანობის ისტორიისა და სხვა საკითხებზე. იგი იღვწოდა საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენისათვის. გააქრისტიანა 18 000 მეტი აფხაზი… ააგო 200-ზე მეტი ტაძარი, შეაკეთა: ნიკორწმიდის, ბიჭვინთის, მოქვის, კაცხის, ილორის ტაძრები. მისი თაოსნობით დასავლეთ საქართველოში ასზე მეტი სამრევლო სკოლა და ბიბლიოთეკა გაიხსნა. 1887 წელს შეიქმნა ქართული საეკლესიო გალობის აღმდგენელი კომიტეტი, ხოლო 1889 წელს – კომიტეტი დავით აღმაშენებლის საფლავზე სამრევლო ეკვდერის განსაახლებლად და დიდთა მოწამეთა დავით და კონსტანტინეს გვამთათვის ახალი სანაწილის გასაკეთებლად. მისივე ხელშეწყობით ქუთაისში 1890 წელს დაარსდა ქალთა სასწავლებელი, 1894 წელს კი – სასულიერო სემინარია გაიხსნა. წირვა-ლოცვით, ქადაგებით, სიტყვისა და საქმის ერთიანობით, მოსახლეობის განათლებასა და კეთილდღეობაზე რეალური ზრუნვით, შეჭირვებულთა დახმარებითა და სხვა სასიკეთო საქმეებით მან მრევლის უსაზღვრო ნდობა და სიყვარული დაიმსახურა.

ნეტარი ეპისკოპოსი იმაზეც ზრუნავდა, რომ ხალხს არატრადიციული შრომა ესწავლა და ამით შემოსავლის დამატებითი წყარო გასჩენოდა. მისი მიზანმიმართული ქადაგებების, რომელიც შრომის სიყვარულს და პატივისცემას უნერგავდა ხალხს, შედეგად დასავლეთ საქართველოში შეუდარებლად უფრო მეტმა გლეხმა შეძლო მემამულეებისაგან მიწების გამოსყიდვა, ვიდრე აღმოსავლეთში.

სწორედ ამ წლებში წამოიწყო ცარიზმმა დაუფარავი, აგრესიული კოლონიური პოლიტიკა არარუსი ხალხების მიმართ. ქართველებისთვის განსაკუთრებით მტკივნეული იყო ერის გახლეჩის ის პოლიტიკა, რასაც იმპერიის ბიუროკრატიის წარმომადგენლები: კირილე იანოვსკი, იოანე ვოსტორგოვი – და კავკასიის ეგზარქატის სხვა ოფიციალური პირები ეწეოდნენ. ძნელი ჩამოსათვლელია ის უკეთურებანი, რასაც ქართული კულტურა, ყოფა, ეკლესია განიცდიდა. ერის გასათიშად მეგრული და სვანური ანბანის შექმნაც კი გადაწყვიტეს. დიდი მცდელობა იყო გაჩაღებული სამეგრელოში წირვა-ლოცვის მეგრულად დასანერგად. სკოლებიდან ხომ განდევნილი იყო ქართული ენა. ამ ვერაგულ ჩანაფიქრს თავგამოდებით შეეწინააღმდეგა ქართული ინტელიგენციისა და არისტოკრატიის დიდი ნაწილი.

წმინდა გაბრიელ ეპისკოპოსი ერთ-ერთი მხურვალე დამცველი იყო ქართული ენისა, რომელიც XIX საუკუნეში, საუბედუროდ, გადაგვარების მომაკვდინებელი საფრთხის წინაშე აღმოჩნდა და მკაცრად ამხელდა ცარიზმის კოლონიურ (გამარუსებელ) პოლიტიკას საქართველოში. სასულიერო იერარქიის მაღალ საფეხურებზე, ისევე როგორც სემინარიებისა და სხვა ტიპის სასწავლებელთა ხელმძღვანელებად, მხოლოდ რუსები ინიშნებოდნენ. ქართველ სასულიერო და პედაგოგ მოღვაწეთა უცერემონიოდ ცვლიდნენ რუსი ჩინოვნიკებით, რათა სწავლება და ქადაგებაც რუსულ ენოვანი გამხდარიყო. მიმდინარეობდა გლობალური ასიმილაცია, რაშიც ეკლესიის გარუსებას უდიდესი როლი ეკისრებოდა. ამას საბოლოოდ უნდა დაერწმუნებინა ქართველობა, რომ დედა ენას არავითარი ფასი არა აქვს და შეერიგებინა ისინი ყველა სფეროში რუსული ენის დანერგვასთან. ასეთ ვითარებაში გაბრიელ ეპისკოპოსი ქართულ ენაზე ეწეოდა ქადაგებას და ოფიციოზის მითითებებისა და რეალური მდგომარეობის საწინააღმდეგოდ მოითხოვდა, რომ სწავლებაც მშობლიურ ენაზე წარმოებულიყო, თანაც არა  მარტო დაწყებით კლასებში, არამედ სწავლების ყველა საფეხურზე. ის გაბედულად ებრძოდა ყველას, ვინც ეჭვქვეშ აყენებდა მშობლიური ენის არსებობის აუცილებლობის საკითხს. ამ მიზნით დაწერა მრავალი წერილი და ქადაგება. მეუფე მტკიცედ აღუდგა წინ კავკასიის სასწავლო მზრუნველის იანოვსკის წინადადებას, qართული სამღვდელოების გონების შეზღუდულობის გამო პირველდაწყებით სკოლებში რუსი სამღვდელო პირები დაენიშნათ. ქართველ სასულიერო მოღვაწეთა რუსებით ჩანაცვლებაზე მისი რეაქცია ხასიათდება სამართლიანობითა და გამორიცხავს ეროვნულ დაპირისპირებას: ქართულის უცოდინარი ქართველი რა ქართველია?! ისიც მღვდელი – ამბობდა იგი. ამასთან მიაჩნდა, რომ მღვდელი შეიძლება არაქართველიც იყოს, თუკი მას ქართული ენა ჯეროვნად ესმის. ამის გამო ლევიტსკი გააფრთებით ებრძოდა მეუფეს და მის გადაყენებას მოითხოვდა. დიდი უთანხმოება ჰქონდა მას ეროვნულ ნიადაგზე ეგზარქოს ევსევისთანაც, რაც შემდგომში განხეთქილებამდეც მისულა. დროდადრო მასზე საიდუმლო მეთვალყურეობაც ყოფილა დაწესებული, რადგანაც ის მთავრობისათვის არასაიმედო კაცად იყო მიჩნეული.

ეს ის დრო გახლდათ, როდესაც იმპერიის ბიუროკრატიული აპარატის მიერ იდევნებოდა ეროვნული ნიშან-თვისებები. რის შედეგად ქართული საეკლესიო გალობაც ურთულეს ვითარებაში აღმოჩნდა. XIX ს-ის დასაწყისიდან ხელოვნურად შეამცირეს ეპარქიათა რიცხვი. გაუქმდა სამღვდელმთავრო გუნდები. სასულიერო სემინარიასა და სასწავლებლებში აიკრძალა ქართული გალობა. თბილისის სასულიერო სემინარიაში მოსწავლეთა ერთ-ერთი გახმაურებული გაფიცვის მიზეზიც ის იყო, რომ რექტორმა მათ ურჩია, სლავური პარტიტურის ნოტების ქვეშ ქართული სიტყვები მიეწერათ და ისე ეგალობათ, ხოლო ქართული გალობა, როგორც არაჰარმონიული, დაევიწყებინათ. ერთადერთი რგოლი, რომელიც ამ უნიკალური მემკვიდრეობის შენარჩუნებას ცდილობდა, სასულიერო პირთა ოჯახები და ცალკეული მგალობელ-მომღერლებიღა იყვნენ. საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის გაუქმების შემდეგ (1811 წ.), ზეპირგადმოცემის ტრადიციის სირთულიდან გამომდინარე, ქართული გალობა გაქრობის საფრთხის წინაშე დგებოდა. ეგზარქოსებს სურდათ, წირვა-ლოცვის დროს სლავური საგალობლები ეგალობათ. ღვთის განგებით სწორედ ასეთ გადამწყვეტ და რთულ პერიოდს დაემთხვა წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის მსახურება და მოღვაწეობა.

ქართული გალობის აღმდგენელი კომიტეტი, რომელიც 1860 წელს თბილისში შეიქმნა, საეკლესიო საგალობლების ნოტებზე გადაღებას ისახავდა მიზნად. კომიტეტში წლების მანძილზე გადაუწყვეტელად რჩებოდა ის საკითხი, თუ პირველ რიგში რომელი კუთხის საგალობლები უნდა დაეფიქსირებინათ – იმერულ-გურული თუ ქართლ-კახური. დიდი ხნის კამათის შემდეგ, ყოვლადსამღვდელო ალექსანდრემ (ოქროპირიძე) განაცხადა, რომ საკუთარი ხარჯით უზრუნველყოფდა ქართლ-კახური კილოს საგალობლების ნოტებზე გადატანას, ხოლო, რაც შეეხება იმერულ-გურული კილოს საგალობლებს, მათზე ზრუნვას იმერეთისა და სამეგრელოს სამღვდელოებას სთავაზობდა. ეს შეთავაზება გაბრიელ ეპისკოპოსს 1884 წლის 17-18 ნოემბერის კრებაზე წარუდგენია სამღვდელოებისათვის. მცირე ხნის სჯა-ბაასის შემდეგ ქალაქ ქუთაისში ქართული საეკლესიო გალობის აღმადგინებელი კომიტეტი ჩამოყალიბდა, რომლის თავმჯდომარემაც მღვდელმა დავით ღამბაშიძემ თბილისში ინახულა ცნობილი მომღერალი და კომპოზიტორი ფილიმონ ქორიძე, რომელსაც ევროპაში მიღებული ჰქონდა ბრწყინვალე მუსიკალური განათლება და ქართული საგალობლების ნოტებზე გადატანის საკითხისადმი იმერეთის ეპისკოპოს გაბრიელის დაინტერესება შეატყობინა. ამ საქმის თავადაც დიდად მოსურნე ფილიმონმა ღვთის განგებითა და წმიდა ეპისკოპოს გაბრიელის ლოცვა-კურთხევით სულ მალე მრავალი საგალობლი ჩაწერა. მან ნოტებზე გადაიღო ბასილი დიდისა და იოანე ოქრიპირის წირვის საგალობლები. სულ ჩაიწერეს 400 საგალობელი, რომელიც კომიტეტმა შეამოწმა და მოიწონა (ფილიმონ ქორიძე ეკლესიისა და სამშობლოს წინაშე გაწეული ღვაწლისა და თავდადებისათვის, საქართველოს ეკლესიის წმიდა სინოდმა, 2011 წლის 20 დეკემბერს შერაცხა წმინდანთა დასში, წოდებით: წმიდა ფილიმონ მგალობელი, ერისათვის თავდადებული.) გახარებული სამღვდელოება მადლობას უძღვნიდა ამ საქმის მოთავეებს.

მართლაც, წმიდა გაბრიელის ღვაწლითა და იმერეთის სასულიერო პირთა თანადგომით აღესრულა ის საშვილიშვილო საქმე, რისი წყალობითაც ჩვენამდე მოაღწია საეკლესიო მუსიკის ასეულობით უნიკალურმა ნიმუშმა. იშვიათია, რომ ამ საუკუნის II ნახევარში იმოდენა ღვაწლი შეეტანოს კაცობრიობის სარწმუნოების, განათლებისა და ზნეობის სალაროში, რამდენიც ყოვლადუსამღვდელოეს გაბრიელს. – აღნიშნავდა დეკანოზი ერმალო კანდელაკი.

1885 წელს მოკლეს გაბრიელ ეპისკოპოსის მდივანი, ცნობილი პუბლიცისტი ესტატე მჭედლიძე (ბოსლეველი). მეუფემაც მიიღო მუქარის წერილები. მან საქართველოდან წასვლა დააპირა. Cემი სულის სიმდაბლე იყო, რომ შევშინდი, მაგრამ მთლად ჩემი თავისთვისაც არ შევშინებულვარ. მე ერთი ხნიერი კაცი ვარ. დიდი ხნის სიცოცხლე მაინც არა მაქვს, მაგრამ რომ მართლა მოვეკალით, რა ჩირქი დაედებოდა მთელ ხალხს, რომელმაც თავისი მოძღვარი ასე სასტიკად გაიმეტაო.

სიმართლე და უკომპრომისობა, როგორც გაბრიელ ეპისკოპოსის განუყოფელი თვისება, განსაკუთრებული სიცხადით გამოვლინდა იმპერატორ ალექსანდრე III-დმი მიმართვაში. 1888 წელს საქართველოს, უფრო ზუსტად კი, იმხანად, რუსეთის უზარმაზარი იმპერიის პროვინციებს – თბილისისა და იმერეთის გუბერნიებს – იმპერატორი ალექსანდრე მესამე ეწვია. თბილისში პომპეზური დახვედრის შემდეგ იმპერატორი თავისი ამალის თანხლებით ქუთაისში ჩავიდა. „პროტოკოლი“ საკათედრო ტაძარში საზეიმო წირვაზე დასწრებასაც ითვალისწინებდა. შეაბიჯა თუ არა ალექსანდრე მესამემ ტაძარში და ამბიონისკენ გაემართა. შესდექ, ხელმწიფევ! – მიმართა მისკენ მიმავალ იმპერატორს ამბიონზე მდგარმა გაბრიელ ეპისკოპოსმა. ხელმწიფე წამით შეყოვნდა, შემდეგ კვლავ დაიძრა, მაგრამ ეპისკოპოსის სიტყვებმა კვლავ შეაჩერა: ეს ქვეყანა უძვირფასესი მარგალიტია შენს გვირგვინში, სხვა ყურადღებისა და ზრუნვის ღირსია და სხვა მოპყრობას იმსახურებს, ვიდრე იმას, რომელსაც ადგილი აქვს. ამ სიტყვებმა ისე გაუფუჭა გუნება იმპერატორს, რომ მისი ხასიათზე მოყვანა საღამოს გამართულ ნადიმზეც ვეღარ შეძლეს მოლხენის იქაურმა დიდოსტატებმა. ასეთი პირდაპირი იყო მეუფე გაბრიელი, როდესაც საქმე ეროვნული და ეკლესიური ინტერესების დაცვას ეხებოდა. წმინდა ეპისკოპოსი ყოველთვის პატივისცემით ეპყრობოდა სხვა ეროვნებისა თუ რწმენის ადამიანებს, და იმავეს უნერგავდა მრევლსაც.

წმინდა გაბრიელ ეპისკოპოსი იყო შესანიშნავი სიტყვის ოსტატ-მქადაგებელი. მისი ქადაგებების ორტომეული გარდა ქართულისა, მის სიცოცხლეშივე იყო თარგმნილი და გამოცემული რუსულად, ბულგარულად და ინგლისურად, რამაც ფართო პოპულარობა მოუპოვა არა მარტო სასულიერო წრეებში. ჟურნალი rუსკაია მისლ წერდა: bოლო დროს ინგლისში საქართველოს ისტორიითა და ლიტერატურით დაინტერესდნენ. ქართულ ლიტერატურასთან ინგლისელების გაცნობას საფუძველი დაუდო ქუთაისელი ეპისკოპოსის გაბრიელის ქადაგებების თარგმანმა.

წმ. გაბრიელ ქიქოძე თავისი ღრმა ცოდნით, ფართო განსწავლულობით, უბადლო თეოლოგობით, სახარების ღრმა კომენტარებით, არაჩვეულებრივი ქადაგებებით, სამშობლოსა და მოყვასის დიდი სიყვარულით, მისაბაძი ცხოვრების წესით, იმავდროულად გაბედულებით, შეუპოვრობით იყო იმდროინდელი (და არა მხოლოდ) საქართველოს შეუვალი ავტორიტეტი. წმ ექვთიმე (თაყაიშვილი) იგონებს –  ერთხელ წამოიჭრა საკითხი: მთავრობა უწევს რაიმე ანგრიშს ქართველ მოღვაწეთა ნათქვამს თუ არაო? ილიამ სთქვა: …რასაც გაბრიელი ეპისკოპოსი იტყვის, იმას დიდ ანგარიშს უწევენო.

სიცოცხლის ბოლოს მეუფე გაბრიელს მძიმე სულიერი ბრძოლები დაეწყო, ხშირად ტანჯავდნენ საშინელი მოჩვენებანი. კაცთა მოდგმის მტერმა უკანასკნელი ბრძოლა გამართა, რათა ფიზიკურად დასუსტებული მოხუცი სულიერად ეძლია. ერთი კვირა სიკვდილ-სიცოცხლის ზღვარზე მყოფს არ ტოვებდნენ მორწმუნენი და ნათესავები. ცნობილია აგრეთვე მისი მეგობრობა მარჯორი და ოლივერ უორდროპებთან. მარჯორის ინგლისიდან მოუწერია მისთვის: ,,დრონი იცვლებიან მრავალგვარად და ჩვენც დროთა კვალად. უცვლელია მხოლოდ მეგობრობა” (კიკნაძე 2009: 25). 1895 წელს ისინი მის მეუფებას, უკვე უკურნებელი სენით შეპყრობილს, ქუთაისში ეწვივნენ. მარჯორის სიტყვებით: ,,მნახველი გულდამშვიდებით ვერ შეხვდებოდა მისი ცხოვრების დაისს”. გარდაცვალების წინა დღეს მეუფე შემდეგ სიტყვებს იმეორებდა:„ღმერთო, მოწყალე მექმენ მე ცოდვილსა, სულის ამოსვლის წინ მეუღლის სახელი ახსენა, და აღმოსთქვა: მომიხსენე მე, უფალო, ოდეს მოხვიდე სუფევითა შენითა“.

წმ. მღვდელმთავარი 1896 წლის 26 იანვარს, დავით აღმაშენებლის ხსენების დღეს, გარდაიცვალა 71 წლის ასაკში. იმ დროს ქუთაისში ისეთი უჩვეულო დიდთოვლობა იყო, თითქოს ბუნებაც გლოვობდა და ადამიანებს თანაუგრძნობდა. გზები თოვლისაგან იყო შეკრული. არათუ მიცვალებულის ღირსეული გაპატიოსნება, გელათში წასვენება და დაკრძალვა ვერ მოხერხდა უამინდობის გამო, არამედ მეზობელს მეზობელთან მისვლაც კი უჭირდა, ამიტომ გადაწყვიტეს, დაეცადათ გაზაფხულამდე, ვიდრე თოვლი არ გადნებოდა და გზები არ გაიხსნებოდა. მანამდე კი გაბრიელის ცხედარი ქუთაისის საკათედრო ტაძარში (სობოროში) დაასვენეს. არქიელის გორიდან გამოსვენებულ ცხედარს ადევნებული პროცესია შენობების სახურავებით უფრო მიდიოდა დიდი თოვლის გამო, ვიდრე ქუჩაზე. მიუხედავად უამინდობისა, საკრებულო ტაძარში მიცვალებულის გადასვენებას დიდძალი საზოგადოება დაესწრო. გადაიხადეს წირვა და პანაშვიდი და წაიკითხეს ანდერძი (გამოსათხოვარი სიტყვა), რომელშიც მეუფე უკანასკნელ შენდობას ითხოვდა ყველასაგან და თვითონაც ყველას მიუტევებდა შეცოდებებს. წმ. გაბრიელ ეპისკოპოსის სახე, როგორც უანგარო პიროვნებისა და დიდი ქველმოქმედისა, კარგად გამოჩნდა მისი ანდერძიდანაც. მთელი თავისი ქონება მან დაუტოვა ბახვის სკოლას, იმერეთის ეპარქიის სასულიერო წოდების ქვრივთა და ობოლთა სამზრუნველოს, ქუთაისის სასულიერო სასწავლებლის ღარიბ მოსწავლეებს, ქუთაისის საქალებო ინსტიტუტს, თბილისის სემინარიის ღარიბ სტუდენტებს. ამ დოკუმენტის საქველმოქმედო მუხლების თაობაზე ჟურნალი „კვალი” იუწყებოდა: ,,გასაკვირველია, რომ ეპისკოპოსი, ბერი, განდეგილი თითქმის მთელ თავის შეძლებას სასწავლებლებს უტოვებს, მხოლოთ სასწავლებლებს. დიახ, ასეთი ძლიერი იყო მისი უმეცრებისადმი სიძულვილი! ასე ძლიერი იყო სიყვარული სწავლისა და განათლებისადმი! მან მთელი თავის სიცოცხლითა, მოღვაწეობით და ბოლოს ანდერძით გადაჭრით დაამტკიცა, რომ ზნეობრივი მხარე და სათნოება მაღლა ვერ აიწევს, თუ მას წინ არ მიუძღვის გონება საღი, განვითარებული”.

46 დღე ეთხოვებოდა გაბრიელ ეპისკოპოსს სრულიად საქართველო და მთელი ამ დროის მანძილზე მისი გვამი არ გახრწნილა, ხოლო როცა გზები გაიხსნა, ქუთაისს მთელი საქართველოდან მიაწყდა ზღვა ხალხი. დაკრძალვის დღეს ჩავიდა ილია თანამშრომლებთან ერთად. ჩავიდნენ აკაკი, ივანე მაჩაბელი, მარშლები, სასულიერო პირები. 10 მარტს ცხედარი ქუთაისიდან გადაასვენეს გელათში. ცხედართან ორატორი-ორატორს ცვლიდა. „ლამპარო საქართველოს ეკლესიისაო, დიდებაო ქართველთაო, მოძღვარო ოქროპირო გაბრიელ!“ – ასე მიმართა მის ცხედარს გურია-სამეგრელოს მაშინდელმა ეპისკოპოსმა გრიგოლმა (დადიანი); ამით მან გამოხატა ყველა ქართველის დამოკიდებულება ერის სულიერი მამისადმი.

წმინდა ილია მართალმაც დიდებული სიტყვა წარმოსთქვა გაბრიელ ეპიკოპოსის სახსოვრად და სრულად ასახა მისი მოღვაწეობის მრავალმხრივობა და მის ერთ-ერთ დამსახურებად მიიჩნია „სარწმუნოების გამეცნიერება და მეცნიერების გასარწმუნოება“, მათი ერთმანეთში მორიგება ერთმანეთის შეუბღალავად და დაუმონებლად. სასიქადულო მღვდელმთავრის კიდევ ერთი დამსახურება, ილიას აზრით, იყო თავის ქადაგებებში გაპატიოსნება, ზეაღწევა შრომისა და გამრჯელობისა, რომელიც ბევრს გვგონია ვითომ წილხვდომილია მარტო მდაბიოსიო. შეეხო რა საკუთარი ხალხის წინაშე მეუფის უდიდეს დამსახურებას, მან ხაზი გაუსვა, რომ ამ საისტორიო კაცს, რომლის bაგით სწორედ თვით ღმერთი მეტყველებდა და რომელიც ამის გამო ასე უყვარდა მთელ ერს, სიბრძნესთან ერთად ორი სიკეთე კიდევ ჰქონდა მიმადლებული ღვთისაგან. ერთი ისა, რომ იგი იყო შვილი, სისხლი და ხორცი ამა ერისა და, მაშასადამე, იცოდა რა ტკივილით იმტკივნეულოს, რა სიხარულით ინუგეშოს, და მეორე ისა, რომ მოციქულობდა ჩვენს სამშობლო სიტყვითა, იმ ენითა, რომლითაც დღესაც ვადიდებთ ღმერთსა, ვპატრონობთ ქვეყანასა და სულსა და გულს ვაწვდით ერთმანეთსა საუკუნიდამ საუკუნემდე. ღმერთმაც ვერ გაგზავნა მოციქულნი სხვა ქვეყნად, ვიდრე არ მოუვლინა ცოდნა იმ ქვეყნის ენისაო, – ამბობდა განსვენებული და ამიტომაც იგი ქრისტეს ჯვრით ხელში თავგამეტებით იდგა ჩვენის ენის მწედ და მფარველად (ი. ჭავჭავაძე. თხზ., ტ. IV. თბ., 1955, გვ. 251-256).

შესანიშნავი სიტყვა წარმოთქვა ეგზარქოსმა ვლადიმირმა, რომელშიც მან განსვენებულს უწოდა ,,თავისი სამწყსოს თანამოძმე”, ,,ჭეშმარიტად ხე კეთილ-ჩრდილოვან-ფოთლოვანი, მრავალნაყოფიერი და კეთილნაყოფიერი”.

წმინდა გაბრიელი დაკრძალეს გელათის ღვთისმშობლის ეკლესიის სამხრეთის კედელთან. საფლავის ქვაზე კუთხეებში დაკრულია ლითონის წარწერიანი ოვალური ფირფიტები, რომლებზეც წერია დაბადების, მოღვაწეობისა და გარდაცვალების თარიღები.

გაბრიელ ეპისკოპოსის გარდაცვალების შემდეგ მღვდელმა მელიტონ კელენჯერიძემ შეაგროვა მისი მოღვაწეობის ამსახველი ცნობები. ამისათვის საგანგებოდ შეიმუშავა კითხვარი, რომლის მიხედვითაც გაბრიელ ეპისკოპოსზე შემოგვინახა მისი თანამედროვე სასულიერო და საერო მოღვაწეთა მოგონებები. სწორედ ეს მასალები შევიდა გაბრიელ ქიქოძის პირად ფონდში, რომელიც ეროვნულ საარქივო ფონდს 1963 წელს მიხეილ ქიქოძემ გადასცა. პირად ფონდში ასევე დაცულია გაბრიელ ქიქოძის ქადაგებანი და რელიგიურ დღესასწაულებზე წარმოთქმული სიტყვები, ასევე მისი პირადი მიწერ-მოწერა.

საქართველოს მართლმადიდებელი სამოციქულო ეკლესიის საეკლესიო კრებამ, რომელიც 1995 წლის 19 სექტემბერს გაიმართა სვეტიცხოველში, უწმინდესისა და უნეტარესის ილია II-ის ლოცვა-კურთხევით ეპისკოპოსი გაბრიელი წმინდანად შერაცხა. და ხსენების დღედ 7 თებერვალი დადგინდა (ძველი სტ. – 25 იანვარი).

კარგი იქნება, თუ არ დავივიწყებთ წმინდანის ამ ბრძნულ შეგონებას: თუ გვსურს ჩვენს გულში ღმრთის სიყვარული განმტკიცდეს, ხშირად უნდა წარმოვიდგინოთ, როგორ ვუყვარვართ მას და რამდენი განგებულება აღასრულა ჩვენი განათლებისა და ცხონებისთვის.

შეკრიბა, და დაამუშავა თინათინ მჭედლიშვილმა

(დაბეჭდილია კრებულში:  „ცხოვრება და ღუაწლი; პარაკლისი და დაუჯდომელი წმიდისა მამისა ჩუენისა გაბრიელისა, იმერეთის ეპიკოპოსისა“)